Αρχιμανδρίτου ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ ΠΕΡΙ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΖΩΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ

Μετάφραση από τα γαλλικά Ιερομονάχου Ζαχαρίου

Ιερά Σταυροπηγιακή Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας

1995

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Το 1990, κατά τη διάρκεια παρατεταμένης διαμονής μου στην Ι. Μονή του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού (Έσσεξ Αγγλίας), είχα το προνόμιο να παρακολουθήσω τις διδαχές που από αρκετά ήδη χρόνια ο Γέρων Σωφρόνιος παρέδιδε στην αδελφότητα κάθε εβδομάδα. Μπόρεσα επίσης να ακούσω 40 περίπου προηγούμενες ομιλίες που είχαν μαγνητοφωνηθεί, καταγραφεί και μεταφρασθεί από τους αδελφούς της Μονής. Με την καρδιά γεμάτη από την ενέργεια των λόγων αυτών του Πνεύματος και της ζωής (Ιωάν. 6,63), συνέλεξα  και αντέγραψα αποσπάσματα που μου φάνηκαν ουσιώδη. Η εργασία αυτή έγινε με τρόπο που μοιάζει λίγο τη μέθοδο που ακολούθησαν οι συγγραφείς της Φιλοκαλίας. Παραθέτοντας τα αποσπάσματα στη σειρά –σαν χάντρες που περνάμε στην κλωστή, με «θεματική» τάξη που καλύπτει διάφορες πτυχές της πνευματικής ζωής– δημιουργήθηκε στο τέλος ένα σύνολο με συνέχεια και ομοιογένεια. Μου ήρθε τότε η ιδέα πως και άλλοι, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την ενέργεια αυτή που έκανα αρχικά για την ωφέλεια της ψυχής μου. Μίλησα με τον Πατέρα Σωφρόνιο και του εξέφρασα την επιθυμία να καταστήσω και άλλους κοινωνούς της πνευματικής τροφής που μου δόθηκε. Όταν διάβασε ο Γέροντας τις περικοπές των λόγων του και αναγνώρισε σ’ αυτές τον εαυτό του, μου έδωσε την ευλογία και με ενθάρρυνε να προχωρήσω στην έκδοση.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Maxime Egger

«Χρειαζόμαστε βοήθεια, χρειαζόμαστε οδηγούς μετά τον Θεό», έγραφε ο Άγιος Δωρόθεος Γάζης τον έκτο αιώνα. Από τις αρχές ήδη της ιστορίας του Χριστιανισμού άνθρωποι κάθε κοινωνικής τάξεως, ποθώντας να ολοκληρώσουν την έμφυτη κλήση τους, να βρουν το δρόμο της καρδίας και να ανεβούν την

«αγία κλίμακα» που οδηγεί στον Θεό, αναζητούσαν «καθοδηγητές» ικανούς να τους οδηγήσουν στη «στενή οδό» της σωτηρίας. Επί αιώνες, σε αναζήτηση κάποιας συμβουλής, κάποιου παρηγορητικού λόγου ή κάποιας έμπνευσης, άνδρες και γυναίκες επαναλαμβάνουν τη διατύπωση αυτή, την τόσο αγαπητή στους Πατέρες της ερήμου: «Αββά, ειπέ μοι ρήμα». Η πνευματική πατρότητα, χάρισμα του Αγίου Πνεύματος, είναι η ζωντανή καρδιά της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Είναι η χρυσή αλυσίδα της παραδόσεως, που μας υπενθυμίζει ότι ο Χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία του βιβλίου, αλλά αποκάλυψη του μυστηρίου του προσώπου.

Φωτεινός μάρτυρας της αποκαλύψεως αυτής ο Γέρων Σωφρόνιος διακρίνει δύο τύπους λόγου στη διδασκαλία [//10] του. Το λόγο που επικοινωνεί και το λόγο που κοινωνεί. Το λόγο που πληροφορεί και το λόγο που εμπνέει. Τον «ψυχικό» λόγο, στην προκειμένη περίπτωση με θέμα θρησκευτικό, και τον «πνευματικό» λόγο, φορέα του Αγίου Πνεύματος, της συνεχιζόμενης αυτής Πεντηκοστής, που δεν είναι άλλη από την παράδοση της αδιαίρετης Εκκλησίας, του Σώματος του Χριστού.

Αγωγός της θείας χάριτος, ο «πνευματικός» λόγος, είναι  σπάνιος.  Έχοντας θεμέλιο μια ρωμαλέα δογματική συνείδηση, δεν είναι θεωρητικός. Θεολογικός με τη βαθιά σημασία της λέξεως ο λόγος αυτός δεν γεννιέται από τα βιβλία ή τη θεωρητική γνώση, αλλά από την άσκηση και την προσευχή, από την κένωση και την εμπειρία του Θεού. Πρέπει δηλαδή να κενωθούμε από τα πάθη και από το «ίδιον» θέλημα, για να μπορέσουμε να γεμίσουμε από το Πνεύμα το Άγιο, την πηγή κάθε λόγου αληθείας. Πρέπει να επικαλούμαστε το Όνομα που περιέχει όλα τα ονόματα, το Όνομα του Ιησού Χριστού, να κατεβάσει το νου στον κρυφό χώρο της καρδιάς, για να εισέλθουμε στην απέραντη σιωπή, όπου ο Θεός μας μιλά και απ’ όπου μπορούμε να μιλήσουμε αληθινά στην καρδιά του άλλου. Χρειάζεται να διασχίσουμε το σκοτάδι της προσωπικής μας εσωτερικής κόλασης, για να αναγεννηθούμε στο άκτιστο Φως που ακτινοβολεί από το σαρκωθέντα Λόγο.

Οι πνευματικοί πατέρες, ζωντανές εικόνες του Χριστού, φορείς του Αγίου Πνεύματος που μιλάει δι’ αυτών, το φανερώνουν με το παράδειγμα τους. Μόνο όποιος πέθανε για τον εαυτό του και αναστήθηκε εν Χριστώ, μπορεί να γεννήσει λόγο που ζωοποιεί, που ελευθερώνει [//11] εν Πνεύματι. Μόνο όποιος βυθίστηκε στη σιωπή, τη «γλώσσα του μέλλοντος αιώνος» σύμφωνα με τον Άγιο Ισαάκ τον Σύρο,  μπορεί  να  γεννήσει  λόγο  που  είναι  ηχώ  του  πρωταρχικού  λόγου,  του

Λόγου‐Δημιουργού. Τέλος, μόνο όποιος είδε το αληθινό Φως, όποιος έγινε διαφανής στις ενέργειες του, μπορεί να μαρτυρήσει την παρουσία του Θεού με τη δική του παρουσία και με το λόγο του.

Αυτή την κατεξοχήν «κενωτική» οδό ακολούθησε ο Γέρων Σωφρόνιος κατά τη διάρκεια των εξηνταοκτώ χρόνων της μοναχικής του ζωής. Γεννήθηκε στη Μόσχα στα 1896. Από την εφηβική του ηλικία τον απασχόλησαν τα πιο καυτά μεταφυσικά ερωτήματα. Η έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914‐1918) και έπειτα του εμφυλίου στη Ρωσία του αποκαλύπτουν τον τραγικό χαρακτήρα της ανθρωπίνης υπάρξεως. Εμπνεόμενος από τη μνήμη του θανάτου, λαμβάνει πείρα της αβύσσου της ανυπαρξίας, ενώ αισθάνεται συγχρόνως την ύπαρξη του απείρου Είναι. Μη έχοντας ευνοϊκές συνθήκες, εξ αιτίας της Επαναστάσεως, να ασκήσει το μεγάλο του πάθος, τη ζωγραφική, αναχωρεί για την Ευρώπη και φθάνει στο Παρίσι το 1922, όπου σε λίγο εκθέτει έργα του στο Salon d’ Automne και στο Salon des Tuileries. Εκεί γνωρίζει τη δική του «οδόν προς Δαμασκόν». Ανοίγεται στο μυστήριο του Θεού ως Απολύτου ζώντος και προσωπικού, σαρκωθέντος δια Ιησού Χριστού. Με την επίσκεψη της χάριτος συνειδητοποιεί το μέγεθος των παρελθόντων και παρόντων αμαρτημάτων του, όπως και καθετί που τον χωρίζει από τον Θεό και την τελειότητα στην οποία καλείται ο άνθρωπος. [//12] Με την απόγνωση και τον ωκεανό των δακρύων ζει το δεύτερο βάπτισμα του: τη μετάνοια. Ενώ είναι βυθισμένος στο σκότος του άδη, ο Θεός του εμφανίζεται μέσα στο Φως Του. Αρχίζει μια νέα ζωή, γεμάτη προσευχή και  αγάπη για τον Χριστό. Χάνει τον κόσμο, και τον χάνει ο κόσμος. Η εναλλαγή των επισκέψεων του Θείου Φωτός και της «μνήμης του θανάτου» παρεμποδίζει την εργασία του ως ζωγράφου. Ύστερα από μήνες εσωτερικής πάλης απαρνείται την τέχνη και αποφασίζει ν’ αφιερώσει τη ζωή του στον Θεό. Εγγράφεται στο Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι, που μόλις είχε ιδρυθεί. Οι θεολογικές όμως σπουδές δεν τον ικανοποιούν.

Το 1925 ο Γέροντας Σωφρόνιος φθάνει στο Άγιον Όρος και γίνεται μοναχός στη ρωσική Μονή του Αγίου Παντελεήμονος. Πολύ γρήγορα δέχεται το χάρισμα της αδιαλείπτου προσευχής. Αλλά επίσης γνωρίζει τη «θανάσιμη και ζωοποιό οδύνη της απωλείας της χάριτος». «Θανάσιμη», επειδή του αποκαλύπτει τη μηδαμινότητα του και το βάθος της αμαρτίας του. «Ζωοποιός», επειδή είναι πηγή μετανοίας που συντρίβει την καρδιά, ελκύει το Θείο Έλεος και ακόμη  μεγαλύτερη χάρη. Η πνευματική ζωή του πατρός Σωφρονίου εκτεινομένη ανάμεσα στον κήπο της Γεθσημανή και το όρος Θαβώρ είναι «οδός δακρύων»· εσωτερική πορεία μεταξύ χαράς και απελπισίας, εγκαταλείψεως του Θεού και επισκέψεων του Αγίου Πνεύματος.

Για τον Γέροντα Σωφρόνιο όμως ο Άθως είναι κυρίως το μέγιστο και αποφασιστικό γεγονός της υπάρξεως του, αληθινό δώρο της Πρόνοιας του Θεού: η συνάντηση [//13] του με τον μακάριο Γέροντα Σιλουανό. Αυτός ο φλογερός ασκητής, ρώσος χωρικός, στον οποίον ο Thomas Merton έβλεπε «τον αυθεντικότερο μοναχό του εικοστού αιώνα», δέχθηκε όχι μόνο τη χάρη να «δει» τον Χριστό, αλλά και ένα λόγο σωτηρίας για την εποχή μας: «Κράτει τον νουν σου   εις   τον   άδην,   και   μη   απελπίζου».   Στο   ταπεινό   αυτό   πλάσμα   που

προσευχόταν και έκλαιε για ολόκληρο τον κόσμο όπως για τον εαυτό του, και που ζούσε στον υπέρτατο βαθμό την αγάπη για τους εχθρούς, ο Γέρων Σωφρόνιος είδε την ενσάρκωση της υποστατικής τελειότητος: τον κατ’ εικόνα Θεού άνθρωπο.

Μετά το θάνατο του Γέροντα του, το 1938, φεύγει για την «έρημο» με στόχο να θέσει σε δοκιμασία την πιστότητα της αγάπης του για τον Θεό. Γίνεται ερημίτης και πνευματικός πολλών Μονών και γεύεται την άπειρη ελευθερία της καθαράς προσευχής· ελευθερία πέραν του θανάτου. Στο βάθος όμως της σπηλιάς του ακούει την κραυγή του κόσμου. Ο Θεός του δίνει τη χάρη να προσεύχεται για όλο τον Αδάμ, να μετέχει με την καρδιά του στα παθήματα και στη φρίκη της εμπόλεμης ανθρωπότητας.

Το 1947 κατά Θεία Πρόνοια αναχωρεί από το Άγιον Όρος και επανέρχεται στη Γαλλία. Το επόμενο έτος δημοσιεύει τα γραπτά του Γέροντος Σιλουανού με εισαγωγή στη διδασκαλία του, που γίνεται κλασικό έργο της ορθόδοξης ασκητικής ζωής: Ο Γέρων Σιλουανός. Προσελκυόμενα από την πνευματική του ακτινοβολία μερικά πρόσωπα από διάφορες εθνότητες συναθροίζονται γύρω του, στο προάστιο Sainte‐Geneviève‐des‐Bois, [//14] κοντά στο Παρίσι. Βαριά άρρωστος, εκτεθειμένος σε δυσμενείς συνθήκες, ο Γέρων Σωφρόνιος δεν μπορεί να επιστρέψει στο Άγιον Όρος. Το 1959 συνοδευόμενος από τους μαθητές του φεύγει για την Αγγλία, όπου ιδρύει τη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού. Υπήρξε κοινοβιάτης και ερημίτης. Τώρα γίνεται «μάρτυς του Φωτός» στην καρδιά του κόσμου. Ξαναβρίσκει το πρώτο του χάρισμα. Εικονογραφεί και συγγράφει βιβλία, μεταξύ των οποίων την πνευματική αυτοβιογραφία του στο Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι και στο Περί Προσευχής.

Γνήσιος φορέας της Ορθοδοξίας, την μεταφέρει στη Δύση απαντώντας στα προβλήματα της. Στη Μονή η Λειτουργία του ιερού Χρυσοστόμου έχει μεταφραστεί στα Αγγλικά και τελείται σε διάφορες γλώσσες. Η προσευχή του Ιησού γίνεται ακολουθία και τελείται από κοινού και στο γλωσσικό ιδίωμα του καθενός. Το 1988 η βαθειά διαίσθηση του πατρός Σωφρονίου επιβεβαιώνεται και το έργο της ζωής του ανταμείβεται: Ο Γέρων Σιλουανός ανακηρύσσεται Άγιος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως.

Σήμερα η Ι. Μονή του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού αριθμεί εικοσιπέντε μοναχούς και μοναχές από δώδεκα διαφορετικές εθνότητες. Κέντρο υποδοχής εκατοντάδων προσκυνητών από ολόκληρο τον κόσμο, δεν αποτελεί μόνο ένα  από τους κυριότερους πόλους ακτινοβολίας της Ορθοδοξίας στη Δύση, αλλά και μία από τις ισχυρότερες επιβεβαιώσεις της παγκοσμιότητας της.

Πλησιάζοντας στο τέλος της επίγειας ζωής του ο [//15] Γέροντας  Σωφρόνιος αισθάνθηκε τα τελευταία αυτά χρόνια την ανάγκη να παραδώσει στα πνευματικό του τέκνα τον καρπό της εμπειρίας της εν Χριστώ ζωής του. Κάθε εβδομάδα τρέφει με το λόγο του τα μέλη της Συνοδείας του και «εμπνέει» την καθημερινή ζωή τους με τις συμβουλές και τις διδαχές του. Τα ανέκδοτα Κεφάλαια που είναι συγκεντρωμένα στο βιβλίο αυτό είναι αποσπάσματα από σαράντα περίπου ομιλίες του. Αποσπάσματα, ισοπεδωμένα από τον γραπτό λόγο, δεν αποδίδουν παρά μόνο ατελώς τον πλούτο της διδασκαλίας του.  Πρέπει

να έχει δει κάποιος τον Γέροντα Σωφρόνιο να ομιλεί, να αγκαλιάζει προσευχόμενος τους αδελφούς του με το γεμάτο αγάπη βλέμμα του, για να αντιληφθεί το μέτρο της ενέργειας και της πνοής του Θεού που ζωντανεύουν τους λόγους του.

Τα επιλεκτικά αποσπάσματα που δημοσιεύουμε δεν είναι ούτε μεταφυσικές σκέψεις, ούτε κανόνες ζωής, ούτε ηθικές αρχές. Θρεμμένος με το λόγο του Θεού και τα κείμενα των ασκητικών πατέρων, ο λόγος του Γέροντος Σωφρονίου είναι ευαγγελικός και φιλοκαλικός με την πραγματική σημασία της λέξεως. Γέννημα της καρδιάς. Δεν απευθύνεται στην ορθολογιστική διάνοια, αλλά στο «λεπτό άκρο της ψυχής», που είναι η «κεκρυμμένη καρδία» του ανθρώπου. Ως καρπός του Αγίου Πνεύματος, είναι σπέρμα ζωής εν Πνεύματι· ανάβρυσμα από την επίκληση του Ονόματος. Είναι προσευχή, που καλεί σε προσευχή. Λόγος εμπνευσμένος από τον Θεό, που οδηγεί στον Θεό. Ενώ είναι δυνατός, είναι τρυφερός. Είναι γεμάτος αγάπη και ενισχύει. Αν και είναι απόλυτος, είναι λυτρωτικός. Ενώ είναι απαιτητικός, μας [//16] ανακουφίζει.  Όντας παγκόσμιος, στοχεύει σε ό,τι ο καθένας έχει μοναδικό. Διαπεραστικός ως μάχαιρα, καλεί στη μετάνοια, στη μεταβολή της πέτρινης καρδιάς μας σε σάρκινη, στην αλλαγή του νου, στην επανεύρεση του εσωτερικού εαυτού μας, της εικόνας του Θεού που είναι χαραγμένη στα τρίσβαθα της ψυχής μας και καλυμμένη με όλα τα προσωπεία με τα οποία το εγώ μας είναι ακαλαίσθητα στολισμένο.

Ο Γέροντας Σωφρόνιος δεν επιδιώκει ούτε να πείσει ούτε να γοητεύσει. Ο λόγος του αγγίζει την ψυχή ή δεν την εγγίζει. Ένας σπόρος δεν μπορεί να ριζώσει και να καρποφορήσει, παρά σε γη έτοιμη να τον δεχθεί. Το παν εξαρτάται από την ικανότητα μας να ακούμε, από τον πόθο μας να μεταμορφωθούμε και από  τη θέληση μας να πούμε ναι. Είμαστε έτοιμοι να ανοιχθούμε και να προσφερθούμε; Είμαστε ελεύθεροι.

«Κάθε λόγος αμφισβητείται από άλλο λόγο, ποιος λόγος όμως μπορεί ν’ αμφισβητήσει τη ζωή;», έλεγε ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς1.

1 «Λόγω παλαίει πας λόγος, βίω δε τίς;» (Γρ. Παλαμά, Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων, 1,3,13).

[//17]

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ

1.    Αγαπητοί μου αδελφοί και αδελφές, ανοίξτε την καρδιά σας, για να χαράξει εκεί το Άγιο Πνεύμα την εικόνα του Χριστού. Τότε θα γίνετε σιγά‐σιγά ικανοί να έχετε μέσα σας τη χαρά και το πένθος, το θάνατο και την ανάσταση.

2.      Ο κόσμος δεν γνωρίζει τίποτε μεγαλύτερο από την κλήση του χριστιανού. Αλλά όσο υψηλότερος είναι ο σκοπός, τόσο δυσκολότερη είναι η πραγμάτωση του.

3.      Κοιτάξτε το μεγαλειώδες θέαμα που ο Θεός μας φανέρωσε στη δημιουργία του κόσμου, στην κατασκευή του ανθρώπου «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» Του. Εκείνο που αναζητούμε δεν περιορίζεται στη μικρή μας καθημερινή ζωή. Αναζητούμε να είμαστε με τον Θεό και να αποκτήσουμε μέσα μας τη ζωή σε όλο το πλάτος, το κοσμικό και το θείο.

[//18] 4. Στην πνευματική μας θεωρία οφείλουμε να ενώσουμε το κοσμικό είναι και το θεϊκό Είναι, το κτιστό και το άκτιστο.

5.  «Εν αρχή ήν ο Λόγος». Χωρίς Αυτόν τίποτε δεν υπάρχει. Κάθε μέρα γευόμαστε την οδυνηρή και άθλια ζωή μέσα στο σώμα μας. Και όμως δημιουργηθήκαμε κατ’ εικόνα του Χριστού, του Απολύτου. Το πρόβλημα, το μυστήριο της ζωής μας, είναι το πέρασμα από το σχετικό στο Απόλυτο. Αν το είναι δημιουργήθηκε από τον Θεό, δεν πρέπει να πεθάνει. Ο Θεός δημιούργησε  τη ζωή, δεν δημιούργησε το θάνατο. Σκοπός μας είναι η ζωή με τον Χριστό‐Θεό, η αθανασία, η αιωνιότητα. Σύμφωνα με την Αποκάλυψη, η αιωνιότητα του Θεού μπορεί να μας μεταδοθεί.

6. Πρέπει να στοχεύουμε στον Ίδιο τον Θεό, στο πρόσωπό Του, δηλαδή σ’ εκείνο που είναι πάνω απ’ όλα, για να δώσουμε στο σώμα μας, που κλίνει στην αδράνεια, την φορά προς το αιώνιο.

7.  Πώς να εργαστούμε τη σωτηρία μας; Πώς να αφθαρτοποιήσουμε το σώμα μας, να ελευθερωθούμε από το κράτος της αμαρτίας και την εξουσία του θανάτου; Αυτή πρέπει να είναι η μέριμνα μας κάθε στιγμή· διαρκώς πιο δυνατή, πιο έντονη. Η ζωή είναι τόσο σύντομη και ο [//19] σκοπός τόσο υψηλός, αλλά και τόσο απομακρυσμένος.

8. Οφείλουμε να μάθουμε να ζούμε την αιώνια ζωή του Ιδίου του Θεού. Τί σημαίνει «θέωση» του ανθρώπου; Να ζήσουμε όπως έζησε ο Κύριος, να αφομοιώσουμε το φρόνημα και τα αισθήματα του Χριστού, προπαντός των τελευταίων στιγμών της επίγειας ζωής Του.

10.   Το σπέρμα που έρριξε ο Σατανάς στην καρδιά και το νου του Αδάμ –το λογισμό να γίνει θεός χωρίς τον Θεό– σφηνώθηκε τόσο βαθιά στο είναι μας, ώστε να βρισκόμαστε αδιάκοπα υπό το κράτος της αμαρτίας.

11.  Το σπέρμα που έρριξε ο Σατανάς στην καρδιά και το νου του Αδάμ – το λογισμό να γίνει θεός χωρίς τον Θεό – σφηνώθηκε τόσο βαθιά στο είναι μας, ώστε να βρισκόμαστε αδιάκοπα υπό το κράτος της αμαρτίας.

12.   Ήδη από τη γέννησή μας γινόμαστε κληρονόμοι του Αδάμ. Μπορούμε να ζήσουμε την κατάσταση της πτώσεως, που είναι μια φοβερή απόκλιση από  την  αγάπη  του  Πατρός,  ως  την  μόνη  πραγματικότητα  του  ανθρωπίνου είναι.

Στον κόσμο ζούμε στην ατμόσφαιρα και τη λατρεία της πτώσεως. Ζούμε στην άνεση και συχνά [//20] ντρεπόμαστε να ομολογήσουμε την πίστη μας, να πούμε ότι είμαστε χριστιανοί.

13.     Μην έχετε υπερβολική εμπιστοσύνη στην ανώτερη μόρφωση που αποκτήσατε στον κόσμο. Ο πολιτισμός στον οποίο ζούμε είναι κουλτούρα της πτώσεως.

14.   Μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους –οι πόλεμοι είναι η κατεξοχήν αμαρτία–, ο σύγχρονος κόσμος έχασε τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Δεν μπορεί όμως να εννοήσει τη θεότητα του Χριστού χωρίς το Άγιο Πνεύμα. Να πιστέψουμε ότι αυτός ο άνθρωπος, που είναι αληθινός άνθρωπος, είναι ο Δημιουργός του κόσμου, αυτό μας ξεπερνά. Να πιστέψουμε ότι ο Ίδιος ο Θεός σαρκώθηκε, ότι μας κάλεσε να είμαστε αιώνια μαζί Του, να, αυτό είναι που λείπει από πολλούς ανθρώπους του καιρού μας, κυρίως από επιστήμονες.

15.       Τί σημαίνει σωτηρία; Ο θάνατος του σώματος είναι άραγε η προϋπόθεση για την είσοδο στη Βασιλεία του Χριστού; Πώς μπορούμε να αναπτύξουμε την ικανότητα μας να ζούμε σύμφωνα με τις εντολές του Χριστού, σύμφωνα με το Άγιο Πνεύμα; Ένα μόνο έχει σημασία: να φυλάξουμε την ένταση της προσευχής και της μετανοίας. Τότε ο θάνατος δε θα είναι ρήξη, αλλά μετάβαση στη Βασιλεία, για την οποία θα έχουμε ετοιμασθεί με την κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του [//21] Χριστού, με την προσευχή και την επίκληση του Ονόματός Του: «Κύριε, Ιησού Χριστέ, ο Θεός ημών, ελέησον ημάς και τον κόσμον Σου».

16.    «Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος». Τί σημαίνει η τελευταία φράση του Συμβόλου της πίστεως; Δεν μπορούμε να αντέξουμε την ιδέα της αιώνιας ζωής, εκτός αν αυτή η αιωνιότητα εισέλθει στη ζωή μας.

17.  Ο Θεός δεν δημιούργησε το θάνατο. Αν ο Θεός, όπως το λέει ο Χριστός, είναι πράγματι ο Θεός του Αβραάμ και του Ισαάκ και του Ιακώβ, αυτοί δεν είναι νεκροί. Για τον Θεό όλοι είναι ζωντανοί.

18.    «Ακηδία», ετυμολογικά σημαίνει απουσία φροντίδας για τη σωτηρία. Εκτός από σπάνιες σχεδόν περιπτώσεις, όλη η ανθρωπότητα ζει σε κατάσταση ακηδίας. Οι άνθρωποι έγιναν αδιάφοροι για τη σωτηρία τους. Δεν αναζητούν τη θεία ζωή. Περιορίζονται στα σχήματα της σαρκικής ζωής στις καθημερινές ανάγκες, στα πάθη του κόσμου και τις συμβατικές πράξεις. Ωστόσο ο Θεός μας έπλασε από το μηδέν «κατ’ εικόνα» του Απολύτου και «καθ’ ομοίωσίν» Του. Αν η αποκάλυψη αυτή αληθεύει, η απουσία της μέριμνας για τη σωτηρία δεν είναι άλλο παρά ο θάνατος του προσώπου.

[//22] 19. Η απελπισία είναι η απώλεια της συνειδήσεως ότι ο Θεός θέλει να μας δώσει την αιώνια ζωή. Ο κόσμος ζει στην απελπισία. Οι άνθρωποι έχουν καταδικάσει οι ίδιοι τον εαυτό τους στο θάνατο. Πρέπει να παλέψουμε σώμα προς σώμα με την ακηδία.

20.  Η ζωή του κόσμου οργανώνεται γύρω από μερικά ανθρώπινα πάθη και η πνευματική ζωή βρίσκεται στο περιθώριο. Οφείλουμε να αντιστρέψουμε την

κατάσταση αυτή των πραγμάτων, να τοποθετήσουμε την πνευματική ζωή στην καρδιά της ζωής μας.

21.     Η σοφία του κόσμου αυτού δεν μπορεί να σώσει τον κόσμο. Τα κοινοβούλια, οι κυβερνήσεις, οι πολυσύνθετοι οργανισμοί των  πιο αναπτυγμένων συγχρόνων κρατών της γης είναι ανίσχυροι. Η ανθρωπότητα πάσχει χωρίς τέλος. Η μόνη διέξοδος είναι να βρούμε μέσα μας τη σοφία, την λύση να μη ζούμε σύμφωνα με τις ιδέες αυτού του κόσμου, αλλά να ακολουθήσουμε τον Χριστό.

22.   Πώς μπορούμε να βρούμε το δρόμο μας; Κατά το Ευαγγέλιο ο Χριστός είναι η «οδός» μας.

23.   Το σημαντικό είναι η συνείδηση ότι ο Χριστός είναι [//23] Θεός. Όποιος Τον αγαπά θα είναι αιώνια κοντά Του, εκεί όπου είναι Αυτός.

24.   Πού είναι το πνεύμα μας; Εάν θέλουμε να είμαστε με τον Χριστό, με  τον Λόγο του Θεού, στον Οποίο ο Πατήρ έδωσε εξ αρχής όλα όσα υπάρχουν στην αιωνιότητα, πρέπει να Τον βλέπουμε ως Θεάνθρωπο. Αν Τον θεωρούμε ως Θεό, είναι τέλειος Θεός. Αν Τον βλέπουμε ως Άνθρωπο, είναι τέλειος άνθρωπος. Η σοφία, η ταπείνωση, η ζωή, το αιώνιο φως, όλα είναι σ’ Αυτόν.

25.     Κάθε βήμα στη ζωή μας είναι αναπόσπαστο από τα θεμελιώδη δόγματα της πίστεως μας.

26.   Όπως ο Χριστός στη Γεθσημανή και στο Γολγοθά ζούσε ακατάπαυστα με τη σκέψη του Πατρός, κι εμείς οφείλουμε να ζούμε κάθε στιγμή με τη σκέψη του Θεού, αλλά περισσότερο του Χριστού παρά του Πατρός, επειδή δια του Υιού ερχόμαστε στον Πατέρα. Στην πράξη η ζωή γίνεται Χριστοκεντρική.

27.     Το μόνο που μας ελκύει είναι ο Χριστός, το πρόσωπο Του. Και οφείλουμε να ζήσουμε τον Χριστό ως το μέτρο κάθε πράγματος, θείου και ανθρωπίνου. Εν τω Χριστώ έχουμε τον Δημιουργό Θεό μας. Εν τω Χριστώ έχουμε το υπόδειγμα, την αποκάλυψη του Σχεδίου του [//24] Θεού για τον άνθρωπο. Η αγάπη του Χριστού πρέπει να γεμίζει την καρδιά μας πάντοτε. Εν Θεώ δεν ζούμε με τον διανοητικό στοχασμό. Ο Θεός αποκαλύπτεται σε μας με τις ενέργειες Του. Ζούμε τον Χριστό ως προσωπική μας ζωή, όχι ως κάποιον που θα γνωρίζαμε εξωτερικά.

28.   Ο Χριστός είπε: «Εγώ ειμι η οδός». Αν είναι η οδός, οφείλουμε να Τον ακολουθούμε όχι εξωτερικά, αλλά εσωτερικά. Και να θυμόμαστε ότι στον Γολγοθά και τη Γεθσημανή αγωνιζόταν εναντίον όλων. Μόνος!

29.    Κάποτε, όταν η αγάπη του Χριστού μας εγγίζει, αισθανόμαστε την αιωνιότητα. Αυτό δεν μπορεί να γίνει κατανοητό με τη λογική. Ο Θεός ενεργεί με το δικό Του τρόπο που ξεφεύγει τη λογική. Δεν πρέπει να είμαστε υπερβολικά λογικοί στη χριστιανική ζωή.

30.    Υπάρχουν εξωτερικοί «δείκτες» που επιτρέπουν να υπολογίσουμε σε ποια απόσταση βρισκόμαστε από τον Θεό: Ακολουθούμε τον λόγο του Ευαγγελίου; Φθάσαμε την τελειότητα, δηλαδή την αγάπη για ολόκληρο τον κόσμο, χωρίς διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και φίλους;

31.   Δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις εντολές του Χριστού και στη ζωή του Ίδιου του Θεού.

[//25] 32. Τηρώντας τις εντολές Του, γινόμαστε οργανικά όμοιοι με τον Χριστό.

33.            Πώς να περάσουμε μια μέρα χωρίς αμαρτία, δηλαδή άγια; Νά το καθημερινό πρόβλημα μας. Πώς να μεταμορφώσουμε το είναι μας, το φρόνημα, τα αισθήματα, τις ίδιες τις φυσικές αντιδράσεις μας, ώστε να μην αμαρτήσουμε ενάντια στον Ουράνιο Πατέρα μας, στον Χριστό, στο Άγιο Πνεύμα, στην ανθρώπινη υπόσταση, στον αδελφό μας και σε κάθε πράγμα σ’ αυτή τη ζωή;

34.          «Καταξίωσον, Κύριε, εν τη ημέρα ταύτη αναμαρτήτους φυλαχθήναι ημάς». Πολλές φορές επανέλαβα αυτή την προσευχή της Εκκλησίας. Η επί γης αναμάρτητη ζωή μας ανοίγει τις πύλες του Ουρανού. Δεν είναι ο πλούτος των γνώσεων που σώζει τον άνθρωπο. Είναι η αναμάρτητη ζωή που μας  προετοιμάζει για τη ζωή με τον Θεό στο μέλλοντα αιώνα. Η χάρη του Αγίου Πνεύματος μας διδάσκει τις αιώνιες αλήθειες κατά το μέτρο που ζούμε σύμφωνα με τις εντολές: «Αγαπήσεις τον Θεό σου, τον Δημιουργό σου, με όλο το είναι σου και αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν». Ναι, κρατείτε πάντοτε αυτές τις εντολές.

35.       Μείνετε στην προσευχή, μείνετε στον αγώνα, να περάσετε τη μέρα σας χωρίς αμαρτία. Όλα τα υπόλοιπα [//26] θα δοθούν από τον Ίδιο τον Θεό.

36.             Για να φυλάξουμε τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, οφείλουμε ν’ απέχουμε από κάθε λογισμό που δεν αρέσει στον Θεό, μας λέει ο Γέροντας Σιλουανός. Ιδού το έργο μας. Ιδού η πνευματική μας καλλιέργεια. Εφόσον πρόκειται για την αιώνια σωτηρία, αυτό δεν τελειώνει ποτέ. Αρχίζουμε και ξαναρχίζουμε χωρίς τέλος.

37.             Δεν μπορούμε να πραγματοποιήσουμε μέσα μας την εικόνα του Χριστού, εκτός αν είμαστε πραγματικά ενωμένοι, όπως ο Χριστός το ζητούσε από τους μαθητές Του: «Αγαπάτε αλλήλους», για να γνωρίζει ο κόσμος ότι είστε του Χριστού.

38.         «Η ζωή των άλλων έχει για μένα μεγαλύτερη αξία από τον ίδιο τον εαυτό μου, από την ίδια τη ζωή μου». Όταν καταλάβετε αυτό, δεν θα υπάρχουν πια προστριβές μεταξύ σας. Η λύση ενός προβλήματος ή μιας διαμάχης δεν εξαρτάται από τις τυπικές διαδικασίες, ούτε από τον τρόπο συμπεριφοράς, αλλά από την απόφαση να υπομείνουμε το παν. Ο καθένας μας οφείλει να έχει για τους άλλους την αγάπη της μητέρας.

39.           Οφείλουμε να είμαστε άκρως ευαίσθητοι στις ανάγκες των  άλλων. Τότε θα είμαστε ένα και η ευλογία [//27] του Θεού θα μένει πάντοτε μαζί μας. Άφθονη!

40.            Πρέπει να έχουμε τη συνείδηση του Χριστού, που φέρει μέσα Του ολόκληρο τον κόσμο· σ’ αυτό έγκειται η καθολικότητα της ανθρωπίνης υποστάσεως. Ο λόγος του Χριστού «ου δέδεται», δεν έχει όρια.

41.            Αν όπως ομολογούμε στο Σύμβολο της πίστεως ο Χριστός είναι ο αληθινός Θεός, ο Σωτήρας του κόσμου, ο Δημιουργός του σύμπαντος –«δι’ Ού τα πάντα εγένετο»–, πώς μπορούμε να συμβιβάσουμε αυτή τη θεωρία μας με την ιδέα της εθνικότητας, του τόπου, της εποχής …;

42.         Δε γνωρίζω Χριστό Έλληνα, Ρώσο, Άγγλο, Άραβα … Ο Χριστός είναι για μένα το παν, το υπερκόσμιο Είναι.

43.            Στην Γραφή αναφέρεται συχνά ότι ο Χριστός πέθανε για όλο τον κόσμο, για τις αμαρτίες όλων των ανθρώπων. Μόλις περιορίσουμε το πρόσωπο του Χριστού, μόλις το κατεβάσουμε στο επίπεδο των εθνοτήτων, χάνουμε το παν και βυθιζόμαστε στο σκοτάδι. Τότε ανοίγει ο δρόμος προς το μίσος ανάμεσα στα έθνη, προς την έχθρα μεταξύ των κοινωνικών ομάδων.

[//28] 44. Διαβάστε τον Άγιο Σιλουανό. Γι’ αυτόν ο καθένας στον κόσμο έχει το έργο του: Ο ένας είναι βασιλιάς, ο άλλος πατριάρχης, καθηγητής ή ακόμη εργάτης. Αυτό δεν έχει σημασία. Για τον Σιλουανό δεν είχε καμιά διαφορά αν κάποιος είναι βασιλιάς ή εργάτης. Όποιος αγαπά τον Χριστό, αφομοιώνει και φέρει μέσα του τα αισθήματα που είχε ο Ιησούς Χριστός, ζει την ανθρωπότητα ως ένα Αδάμ, προσεύχεται για τον «Αδάμ παγγενή». Ιδού ο αληθινός Χριστιανισμός.

45.  Ο Χριστός είναι ο άπειρος Θεός. Δε σταυρώθηκε μόνο για τους πιστούς, αλλά για όλους τους ανθρώπους, από τον Αδάμ ως τον τελευταίο που θα γεννηθεί από γυναίκα. Να ακολουθεί κάποιος τον Χριστό, σημαίνει να πάσχει, για να θεραπευθεί και να σωθεί ολόκληρη η ανθρωπότητα. Δεν μπορεί να είναι διαφορετικά.

46.  Εκείνο που θα μας οδηγήσει στον κήπο της Γεθσημανή, όπου ο Χριστός προσευχόταν για ολόκληρο τον κόσμο, είναι το να αγαπάμε τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας, να ζούμε σύμφωνα με τις εντολές του Χριστού.

47.   «Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν». Μου δόθηκε να κατανοήσω την εντολή αυτή με τη μορφή ενός δένδρου κοσμικών διαστάσεων, γιγάντιου, του οποίου [//29] η ρίζα είναι ο Αδάμ. Εγώ δεν είμαι παρά ένα μικρό φύλλο σε κάποιο κλαδί αυτού του δένδρου. Αλλά το δέδρο αυτό δε μου είναι ξένο. Είναι η ρίζα μου. Του ανήκω. Να προσεύχεσαι για τον κόσμο ολόκληρο είναι να προσεύχεσαι για το δένδρο αυτό στο σύνολό του, με τις μυριάδες των φύλλων του.

48.   Ν’ ακολουθήσουμε τον Χριστό σημαίνει ν’ ανοιχτούμε στη συνείδηση του Ίδιου του Χριστού, που φέρει μέσα Του ολόκληρη την ανθρωπότητα· ολόκληρο το δένδρο χωρίς εξαίρεση κανενός φύλλου. Αν αποκτήσουμε τη συνείδηση αυτή, θα προσευχόμαστε για όλους, όπως και για τον εαυτό μας.

49.   Αν γίνουμε κατ’ εικόνα του Χριστού, φορείς της ανθρωπότητας και του Θεού, το «εγώ» μας θα είναι η εικόνα του Απολύτου: σε μικροσκοπικές ίσως διαστάσεις, αλλά όντως η εικόνα του Απολύτου.

50.       Μετανοούμε προσωπικά, αλλά τα πάθη μας είναι εκείνα που καταδιναστεύουν τον κόσμο. Κατά συνέπεια, αυτό που ζούμε δεν είναι ξέχωρο από τη ζωή του κόσμου. Σιγά‐σιγά, φυσικά, αρχίζουμε να ζούμε την κατάστασή μας ως αντανάκλαση της καταστάσεως όλης της ανθρωπότητας. Αρχίζουμε να ζούμε τη ζωή μας όπως τη βλέπει ο Θεός, με τρόπο σφαιρικό. Με τη μετάνοιά μας, δε ζούμε μόνο το ατομικό μας δράμα· [//30] ζούμε μέσα στον ίδιο τον εαυτό μας την τραγωδία όλου του κόσμου, το δράμα της ιστορίας του από την αρχή του χρόνου.

51.  Εν Χριστώ η συνείδησή μας πλαταίνει, η ζωή μας δε γνωρίζει όρια. Στην εντολή «αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν», πρέπει να εννοήσουμε το «ως σεαυτόν» με τον εξής τρόπο: Κάθε άνθρωπος, ο «Αδάμ όλος», είναι το είναι μου.

52.   Η Βασιλεία του Χριστού, γράφει ο Άγιος Σιλουανός, είναι να φέρουμε στην καρδιά μας όλο το Σύμπαν, και τον Θεό, τον Ίδιο τον Δημιουργό.

53.  Όταν προσεύχεστε, να προσεύχεσθε για όλους και για τον καθένα. Και να προσθέτετε: «Δι’ ευχών αυτών, δι’ ευχών αυτού ελέησόν με». Κατ’ αυτόν τον τρόπο, σταδιακά η συνείδησή σας θα πλατύνει.

54.   «Αγαπάτε τους εχθρούς υμών». Όντως, είναι δύσκολο. Είναι οδυνηρό. Το ηθικό όμως κάλλος του Χριστού μάς ελκύει σε τέτοιο σημείο, ώστε να είμαστε έτοιμοι να υπομείνουμε όλες τις δοκιμασίες, προκειμένου να υψωθούμε δια του Πνεύματος Του. Άλλη επιλογή δεν υπάρχει. [//31]

55.   Ο Χριστός προσέφερε τη θεία Του ζωή σ’ αυτούς που είναι πλασμένοι κατ’ εικόνα Του, αλλά έλαβε ως απάντηση το μίσος. Σήμερα, μετά από δύο χιλιάδες χρόνια Χριστιανισμού, τί βλέπουμε; Ο σύγχρονος κόσμος χάνει όλο και περισσότερο τον Χριστό, τη ζωή την αιώνια. Το βαθύ σκοτάδι των αμαρτωλών παθών, το μίσος, η καταδυνάστευση, οι πόλεμοι όλων των ειδών, διαμορφώνουν τη γήινη ύπαρξη μας. Στην προκειμένη κατάσταση ο Χριστός δίνει σ’ αυτούς που αποφασίζουν να Τον ακολουθήσουν την εντολή: «Αγαπάτε τους εχθρούς υμών». Γιατί ο κόσμος φοβάται έναν τέτοιο Θεό; Μπορεί κανείς να βρει καλύτερη αρχή από αυτή: «Ευλογείτε τους καταρωμένους υμάς, αγαπάτε τους εχθρούς υμών»;

56.   Δεν μπορεί κάποιος να αγαπά χωρίς να πάσχει. Η μεγαλύτερη οδύνη είναι ν’ αγαπά μέχρι τέλους. Ο Χριστός αγάπησε τόσο πολύ, ώστε παραδόθηκε  σε φρικτό θάνατο. Οι Άγιοι το ίδιο. Ο παράδεισος και η κόλαση έχουν πάντοτε αυτό το τίμημα. Η προσευχή για τον κόσμο είναι καρπός εξαιρετικά βαθιάς και οξείας οδύνης.

57.     Ν’ ακολουθήσουμε τον Χριστό αναβαίνοντα στο Γολγοθά. Αυτή η ανάβαση δεν είναι τίποτα άλλο, παρά ο αγώνας του Χριστού από αγάπη για όλο τον κόσμο. Όταν ο αγώνας διεξάγεται στο επίπεδο του κόσμου και των παθών, οι άνθρωποι εξαντλούνται και [//32] γερνούν πολύ γρήγορα. Όταν όμως τα παθήματα προέρχονται από την πάλη εναντίον των παθών με Πνεύμα Χριστού, οι άνθρωποι αναγεννώνται.

58.   Τίποτα δεν είναι πιο οδυνηρό από το να έχει κάποιος την αγάπη του Χριστού σ’ αυτόν τον κόσμο. Αυτό είναι πάλη κοσμικών διαστάσεων.

59.    Πώς να βαδίσουμε προς τον Θεό; Όταν τείνουμε στο μοναδικό αυτό σκοπό, όλα τα άλλα γίνονται πηγή παθημάτων και πόνου. Όμως φέρουμε το σταυρό αυτό σιωπηλά.

60.    Ιδού το παράδοξο της χριστινανική ζωής: Διαλέγοντας τα παθήματα του Χριστού για τον κόσμο, έχουμε την αίσθηση ότι είμαστε πιο κοντά σ’ Αυτόν και στην αιώνια ζωή.

61.  Όταν αποφασίζουμε ν’ ακολουθήσουμε τον Χριστό κάθε μέρα της ζωής μας γίνεται μέρα παθημάτων, δακρύων και πόνου. Κατά καιρούς εγείρεται το ερώτημα: «Κύριε,  γιατί  μας έπλασες έτσι,  ώστε  να  πρέπει  να  περάσουμε  από

τόσα παθήματα»; Αδυνατούμε να εννοήσουμε ότι αυτή η αρνητική εμπειρία είναι η οδός της σωτηρίας.

[//33] 62. Η ύπαρξη πάνω στη γη είναι για τον άνθρωπο πόνος χωρίς τέλος. Γιατί υποφέρουμε όλα αυτά; Διότι ο Δημιουργός ήλθε και κατοίκησε μαζί μας.  Και τώρα Τον γνωρίζουμε προσωπικά.

63.   Κτισθήκαμε «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» Θεού. Όταν συγκρίνουμε την πραγματικότητα της καθημερινής μας ζωής με τη θεία αυτή αποκάλυψη, πέφτουμε στην απελπισία. Γιατί είναι τόσο δύσκολο να ενεργούμε εδώ και τώρα ως χριστιανοί; Επειδή πρόκειται για τη θεία και αιώνια ζωή. Για μας που προήλθαμε από το μηδέν, ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στη μικρότητα μας, την πτώχεια μας και σ’ αυτόν τον τόσο υψηλό και άπειρο σκοπό;

64.    Ο αγώνας για τη σωτηρία μπορεί να είναι κάποτε πολύ απλός και πρωτόγονος, άλλοτε πάλι πολύ περίπλοκος, πέρα από κάθε ανθρώπινη δύναμη.

65.  Καλύτερα, ασφαλώς να μην αμαρτήσουμε. Αλλά όταν η μετάνοια είναι πύρινη, μπορεί να αποκαταστήσει κάθε απώλεια.

66.   Οφείλουμε να φυλάξουμε το πνεύμα της μετανοίας κατά τη διάρκεια όλης της ζωής μας μέχρι τέλους. Η [//34] μετάνοια είναι η βάση κάθε ασκητικής και πνευματικής ζωής. Η συναίσθηση, η διαίσθηση της αμαρτίας μπορούν να οξυνθούν τόσο πολύ μέσα μας, ώστε να γεννήσουν πράγματι βαθιά μετάνοια.

67.   Μπορούμε να κλαίμε για ώρες, για εβδομάδες, για χρόνια, μέχρις ότου το είναι μας να αναγεννηθεί ολοκληρωτικά από το λόγο του Χριστού, από τις εντολές Του και προπαντός από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Αυτή η μεταμόρφωση του είναι μας, μετά την πτώση του Αδάμ, απαιτεί πολλές προσπάθειες, και πολύ χρόνο.

68.   Η μετάνοια δεν έχει τέλος πάνω στη γη, γιατί το τέλος της μετάνοιας θα σήμαινε ότι γίναμε σε όλα όμοιοι με τον Χριστό. Η πιο μικρή διαφορά ανάμεσα στον Χριστό και σε μας απαιτεί βαθιά μετάνοια: «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον ημάς». Αυτός ο λόγος εκφράζει την απόσταση που αισθανόμαστε ανάμεσα σ’ Εκείνον, το απόλυτο και αιώνιο Είναι, και σε μας τους ίδιους. Αν δεν είμαστε πράγματι σε όλα όμοιοι με τον Κύριο, πώς μπορούμε να μείνουμε αιώνια μαζί Του, αναρωτιέται ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος. Γι’ αυτόν, όπως και για μας, αυτό είναι αδύνατο. Δεν μας απομένει παρά η υπομονή.

69.  Οι άνθρωποι μόνοι τους δεν μπορούν να καταλάβουν αν αμαρτάνουν ή όχι. Μόνο ο Κύριος και το Άγιο [//35] Πνεύμα το αποκαλύπτουν. Στον παράδεισο, όταν ο Ιησούς Χριστός μίλησε με τον Αδάμ, αυτός αρνήθηκε να κατηγορήσει τον εαυτό του: «Εσύ μου έδωσες αυτή τη γυναίκα, και αυτή μου έδωσε να φάω αυτόν τον καρπό». Ας προσπαθήσουμε να μη κατηγορούμε τον Θεό.

70.     Στα μικρά πράγματα, στις απλές πράξεις, ας προσπαθήσουμε να τηρούμε την ακόλουθη εσωτερική στάση: «Αρνούμαι το θέλημα του “πεπτωκότος” αίματός μου· θέλω στις φλέβες μου να ρέει η ζωή του Ιδίου του Θεού».

71.    Αν ο Θεός υπάρχει, αναγνωρίζω ότι όλα τα λάθη προέρχονται από μένα και όχι από Αυτόν. Αν κρατώ μια τέτοια στάση, ο Θεός θα μου δώσει το πνεύμα της μετάνοιας.

72.   Όταν βλέπουμε τον Χριστό «καθώς εστι», αρχίζουμε να βλέπουμε τον ίδιο τον εαυτό μας, να συνειδητοποιούμε πόσο μεγάλοι και άθλιοι αμαρτωλοί είμαστε, και να θρηνούμε για την εαυτό μας. Η αγάπη για ολόκληρο τον κόσμο γεννιέται κατά το μέτρο του θρήνου μας. Παύουν τα σχίσματα. Είμαστε όλοι ένα εν τω Χριστώ.

73.     Μόνον όταν μας φωτίσει το φως του Χριστού μπορούμε [//36] να βλέπουμε τις αμαρτίες μας. Με την προσευχή η καρδιά αρχίζει σιγά‐σιγά να συλλαμβάνει τις επιδράσεις των πνευμάτων που γεμίζουν τον κόσμο. Αντί να προοδεύουμε, βλέπουμε με ολοένα και μεγαλύτερη οξύτητα τα πάθη που μας κατέχουν. Κατά παράδοξο τρόπο, το αίσθημα αυτό της μη προόδου είναι  πρόοδος. Έστω και αν δεν έχουμε δει ακόμη το άκτιστο Φως του Θεού, μέσω αυτού βλέπουμε τις αμαρτίες μας.

74.   Δεν μπορούμε να αποκτήσουμε την καθαρά προσευχή παρά μόνο με την μετάνοια. Όταν μετανοούμε, δηλαδή όταν καθαριζόμαστε από κάθε αμαρτωλό πάθος, γινόμαστε σιγά‐σιγά ικανοί να εισέλθουμε στο Θείο Φως.

75.    Η οδός προς τη γνώση του Θεού διέρχεται πρωτίστως μέσα από την πίστη, την αγάπη του Χριστού και τη μετάνοια.

76.   Είθε να δώσει ο Θεός σε όλους σας το πνεύμα της μετανοίας. Κλαίτε  για τα λάθη σας, κλαίτε για να μη «ξηρανθεί» η καρδιά σας.

77.   Το βασικότερο πράγμα είναι να κρατούμε πάντοτε την επίγνωση της ανεπάρκειάς μας ενώπιον του Θεού. Τότε μπαίνουμε σε διαρκή ένταση ανάμεσα στην αυτομεμψία [//37] και την αγάπη του Χριστού, τη μετάνοια και την ελπίδα στο έλεος του Θεού. Από τη μια πλευρά ζούμε στην οδύνη γιατί είμαστε τόσο μακριά από τον Θεό που αγαπάμε. Από την άλλη αυτή η οδύνη και αυτή η  αγάπη ενεργούν σαν εσωτερική φωτιά και μας ωθούν με δύναμη προς τον Θεό. Η ένταση αυτή βρήκε την «τομωτέρα» έκφρασή της στο λόγο του Χριστού προς τον Γέροντα Σιλουανό: «Κράτει τον νουν σου εις τον άδην, και μη απελπίζου». Ο λόγος αυτός μπορεί να προκαλέσει φόβο, φρίκη και πανικό, αλλά δεν πρέπει να μας συντρίβει. Αποτελεί τη θεμελιώδη αρχή της «εν Χριστώ» ζωής μας.

78.   Πως μπορούμε να είμαστε συνεχώς στο «πυρ» της κολάσεως και των παθών και να δεχόμαστε συγχρόνως από το Άγιο Πνεύμα την πληροφορία της σωτηρίας μας; Σ’ αυτό μας φωτίζει η εσωτερική κατάσταση του Χριστού στο Γολγοθά. Πρώτα λέει στο ληστή: «Σήμερον μετ’ Εμού έση εν τω παραδείσω». Αργότερα, κραυγάζει: «Ινατί Με εγκατέλιπες»; Οι δύο αυτές στιγμές δεν κάνουν παρά μόνο μία. Κάτω από τις διάφορες μορφές, η κατάσταση αυτή του Χριστού στο Γολγοθά είναι πάντοτε παρούσα στον άνθρωπο και μεταμορφώνει το ίδιο το περιεχόμενο της ζωής του. «Χαίρειν μετά χαιρόντων και κλαίειν μετά κλαιόντων», λέει ο Απόστολος Παύλος. Για μας οι λόγοι αυτοί είναι  ακατάληπτοι.

79.   Δεν πρέπει να ισχυριζόμαστε ότι επαναλαμβάνουμε [//38] την εμπειρία των Αγίων Σιλουανού, Ισαάκ του Σύρου, Συμεών του Νέου Θεολόγου, Γρηγορίου του Παλαμά ή Σεραφείμ του Σαρώφ. Στην πνευματική ζωή δεν υπάρχει επανάληψη ακριβής, ταυτόσημη, αλλ’ απλώς αναλογία στο πνεύμα, στην ένταση που προϋποθέτει ο λόγος: «Κράτει τον νουν σου εις τον άδην, και μη απελπίζου».

80.  Δεν πρέπει ποτέ να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με κανένα πρόσωπο. Ο καθένας από μας, όσο μικρός και αν είναι, είναι μεγάλος ενώπιον του Αιωνίου. Ο Θεός συνάπτει με κάθε ανθρώπινη ύπαρξη καρδιακή και μοναδική σχέση.

81.     Για ποιο λόγο οι συνέπειες της ανυπακοής του Αδάμ είναι τόσο ολέθριες; Γιατί η πνευματική εν Χριστώ ζωή στον κόσμο αυτόν παίρνει την τραγική μορφή μιας πάλης σώμα προς σώμα με τον θάνατο; Γιατί η δημιουργία του Θεού συνδέεται με αυτή την άρνηση, το θάνατο, με αυτόν τον γεμάτο οδύνες αγώνα; Γιατί η δημιουργία δεν οδηγεί αρμονικά στην τελείωση του ανθρωπίνου είναι ως εικόνας του Θεού; Γιατί οφείλω να παλεύω ενάντια σε πράγματα που με φονεύουν, χωρίς να έχω τη δύναμη γι’ αυτό; Δεν καταλαβαίνω. Στο μέτρο που ο Χριστός και το Πνεύμα το Άγιο είναι για μένα η λύση όλων των προβλημάτων που με ξεπερνούν, ζω στην άγνοια πολλών πραγμάτων. Ο Χριστός είναι το θεμέλιο της ζωής μου. Ο τρόπος που ενεργεί με ελκύει. Δεν καταλαβαίνω [//39] αυτό που είπε, αλλ’ αυτό που είπε μου αρκεί. Θα καταλάβω, όταν περάσω απ’ αυτόν τον κόσμο στον επέκεινα.

82.   Γιατί η Γεθσημανή και ο Γολγοθάς είναι απαραίτητοι για τη σωτηρία του κόσμου; Η σύγκρουση του Χριστού με τον κόσμο είναι απολύτως  ακατανόητη.

83.   Όταν βλέπουμε τα παθήματα εκατομμυρίων ανθρωπίνων υπάρξεων, δεν μπορούμε να μείνουμε αναίσθητοι. Με ποιόν τρόπο μπορούμε να τους υπηρετήσουμε; Στη χριστιανική προοπτική η τραγωδία αυτή πάνω στη γη είναι η συνέπεια της ανυπακοής. Ο Αδάμ αναζήτησε τη θεϊκή κατάσταση, την αιώνια ζωή, κόβοντας το δεσμό με τον Πατέρα και Δημιουργό του. Ο Χριστό‐Άνθρωπος, πρώτος στην ιστορία της ανθρωπότητας, ανέβηκε στο Γολγοθά· διάλεξε τον οδηνυρότερο θάνατο, για να εξαλείψει αυτήν την κατάρα. Ν’ αποφασίσει  κάποιος ν’ ακολουθήσει τον Χριστό, σημαίνει να εκθέσει τον εαυτό του στα παθήματα. Είναι αναπόφευκτο! Κατά το μέτρο που είμαστε ένα κύτταρο στο μεγάλο σώμα της ανθρωπότητας από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου και κατά το μέτρο που η ζωή του κόσμου περνά μέσα μας, ζούμε την τραγωδία της ανθρωπότητας ως δική μας τραγωδία.

84.  Όταν διαβάζουμε το Ευαγγέλιο, οι αντιδράσεις του [//40] Χριστού σε ό,τι συμβαίνει γύρω Του μας εκπλήττουν. Τη στιγμή που ο Ιούδας πηγαίνει να Τον προδώσει, Εκείνος λέγει: «Νυν εδοξάσθη ο Υιός του Ανθρώπου». Σε κάθε Λειτουργία γιορτάζουμε αυτήν ακριβώς τη στιγμή, την επαναλαμβάνουμε στη συνείδησή μας. Αν κάποια εχθρική ενάντια στρατιωτική δύναμη μας συλλάβει για να μας σκοτώσει, θα είμαστε άραγε και εμείς ικανοί να πούμε:  «Τώρα και εγώ δοξάζομαι και ο Θεός δοξάζεται δι’ εμού»; Όλοι γνωρίζετε αυτή την ιστορία. Είναι το περιεχόμενο της καθημερινής μας ζωής.

85.  Υπάρχουν πολλές λεπτές και ενδιαφέρουσες πλευρές στην πνευματική μας ζωή. Μπορούμε βέβαια να τις στερηθούμε, αν σταματήσουμε στις εξωτερικές δυσκολίες. Για ν’ αλλάξουμε τη ζωή μας, χρειάζεται άσκηση· χρειάζεται να μάθουμε να μεταθέτουμε το πνεύμα μας από τα κοινά και εμπαθή πράγματα προς τον Θεό. Έτσι η ζωή μας μπορεί να γίνει ενδιαφέρουσα, έστω και αν ακόμη συνδέεται πάντοτε με κάποια οδυνηρή προσπάθεια. Την οδύνη αυτή δεν πρέπει

να προσπαθείτε να την αποφεύγετε. Βιώστε την! Με αυτήν ακριβώς εκφράζεται ο πόθος μας ν’ ακολουθήσουμε τον Χριστό.

86.   Είναι πολύ δύσκολο να εκφράσουμε τί σημαίνει «άρατε τον σταυρόν υμών και ακολουθείτε Με». Όταν προτιμούμε τον Χριστό, πρέπει να έχουμε στο νου ότι πρόκειται για την αγάπη του Πατρός, την αγάπη του [//41] Χριστού, την αγάπη του Αγίου Πνεύματος μέσα στον κόσμο αυτόν που πάσχει.

87.    Αν δεν υπάρχει ανάσταση, οι χριστιανοί είναι οι «ελεεινότεροι» του κόσμου λέει ο Απόστολος Παύλος. Γιατί; Διότι η αγάπη του Χριστού είναι  πάντοτε σ’ αυτόν τον κόσμο σταυρωμένη. Η ζωή μας θα είναι μια αδιάκοπη οδύνη, μέχρις ότου ο κόσμος σωθεί εξ ολοκλήρου.

88.   Γινόμαστε χριστιανοί όχι για να διευκολύνουμε τη σταδιοδρομία μας πάνω στη γη, αλλά γιατί «ο Θεός αγάπη εστί». Στη χριστιανική ζωή δεν είμαστε ευτυχείς παρά μόνον εξ αιτίας του Χριστού και εξ αιτίας της επιγνώσεως ότι Αυτός είναι η Αλήθεια. Για κανένα άλλο λόγο.

89.   Κάποτε ένας προσκυνητής στο Άγιο Όρος έθεσε σε πολλούς γέροντες το ερώτημα: «Τι είναι σπουδαιότερο στη ζωή μας»; Όλοι του απαντούσαν: «Είναι η αγάπη του Θεού· ν’ αγαπάς τον Θεό και τον πλησίον σου». Σκέφθηκε: «Δεν έχω αγάπη ούτε για προσευχή, ούτε για τον Θεό, ούτε για τους άλλους. Τι να κάνω;». Και ύστερα μόνος του αποφάσισε: «Θα ενεργώ σαν αν είχα αυτή την αγάπη». Τριάντα χρόνια αργότερα το Άγιο Πνεύμα του έδωσε τη χάρη της Αγάπης.

[//42] 90. Αναπόφευκτα θα περάσουμε ώρες, εβδομάδες, χρόνια που θα ζούμε χωρίς να αισθανόμαστε την ενέργεια του Πνεύματος μέσα μας. Πρόκειται για σημαντικές περιόδους, κατά τις οποίες έχουμε την ευκαιρία να φανερώσουμε την πιστότητα της αγάπης μας για τον Χριστό. Έστω και αν δεν αισθανόμαστε την ενέργεια της χάριτος οφείλουμε να ζούμε σαν να ήταν το Πνεύμα μαζί μας.  Ο Άγιος Σιλουανός πίστευε ότι αν φυλάττουμε πιστά τις εντολές του Θεού, θα έλθει η στιγμή κατά την οποία η χάρη θα εκδηλωθεί και θα μείνει πάντοτε μαζί μας. Είναι συνεπώς ανώφελο να βιαζόμαστε. Μερικοί πατέρες του Αγίου Όρους δεν έλαβαν τη μεγάλη χάρη και δε γνώρισαν τον Θεό παρά μετά από σαράντα χρόνια πάλης και κάποτε ακόμη περισσότερο, μόλις πριν από το θάνατό τους.

91.  Στην αρχή η χάρη μας διδάσκει, προκαλεί μέσα μας κινήσεις σύμφωνα με το πνεύμα των εντολών του Ευαγγελίου. Όλα είναι εύκολα. Πάντοτε μαζί  μας, το Πνεύμα το Άγιον μας εμπνέει να είμαστε καλοί προς τους άλλους. Φαίνεται σαν κανονική και φυσική στάση. Αλλ’ αυτό δε διαρκεί. Κάποτε μας εγκαταλείπει η χάρη με την αισθητή αυτή μορφή. Μια δεύτερη περίοδος, δύσκολη, αρχίζει. Στο ερώτημα, «πώς να ζήσουμε χωρίς τη χάρη;», απαντούμε: Πρέπει να συνεχίσουμε να ενεργούμε σαν να ήταν το Άγιο Πνεύμα μαζί μας, να προσπαθούμε να μένουμε στην ίδια μορφή ζωής που με τη χάρη αποκτήσαμε για ορισμένη συμπεριφορά απέναντι [//44] στον αδελφό και την αδελφή μας. Οφείλουμε να ασκούμε βία στον εαυτό μας. Το ίδιο ισχύει και για την προσευχή. Στην αρχή φαίνεται σαν φυσική κατάσταση. Προσευχόμαστε με ευκολία: Η προσευχή αναβλύζει από την καρδιά. Όταν μας εγκαταλείπει το Πνεύμα, πρέπει να προσπαθούμε να προσευχόμαστε όπως πριν, όταν είχαμε τη χάρη: με όλο το

είναι μας, με όλη την καρδιά μας, με όλη τη διάνοιά μας, και ακόμη με όλο το σώμα μας.

92.   Όταν κατευθυνόμαστε εν πνεύματι προς το απόλυτο Είναι, ο δρόμος μας φαίνεται απείρως μακρύς. Ο Θεός είναι σαν το πολικό αστέρι. Πώς μπορούμε να φθάσουμε αυτόν το φωστήρα που φαίνεται να απέχει τόσα έτη φωτός; Και ξαφνικά ανακαλύπτουμε ότι ο πολύ μακρύς αυτός δρόμος μπορεί να συντμηθεί, και ότι ο Κύριος μπορεί να βρεθεί πολύ κοντά μας και να πει: «Ώ, ανόητοι και βραδείς τη καρδία του συνιέναι και πιστεύειν»!

93.    Πώς πρέπει να ζήσουμε για να αποφύγουμε την πλάνη; Όταν στην οδυνηρή κατάσταση όλου του είναι μας –πνεύματος, νου, καρδιάς και σώματος– πάσχουμε για να μη αμαρτήσουμε, δεν πρέπει να νομίζουμε ότι μετέχουμε στα παθήματα του Χριστού. Μόνο ο Θεός στην κρίση Του μπορεί να θεωρήσει τα παθήματα μας ως μετοχή στην κένωση του Μονογενούς Υιού Του. Η οδός μας είναι να ταπεινωνόμαστε, να προχωρούμε διαρκώς [//45] προς τα κάτω. Μόνο ο Θεός μπορεί να μας υψώσει και να μας δοξάσει.

94.    Δεν μπορούμε να ζήσουμε χριστιανικά χωρίς έμπνευση. Αν κάποιος καλλιτέχνης, κάποιος αληθινός καλλιτέχνης, ζει μέρα και νύχτα με τις εικόνες της τέχνης του, τότε εμείς οι χριστιανοί οφείλουμε να είμαστε ακόμη πιο προσεκτικοί. Οφείλουμε να υπερβούμε τις προσπάθειες του καλλιτέχνη, για να ζήσουμε σύμφωνα με το πνεύμα του Ευαγγελίου.

95.   Το σημαντικότερο τώρα είναι να εμπνέει ο Θεός τον αγώνα σας για τη σωτηρία. Όταν δίνεται η έμπνευση, όλη η ζωή γεμίζει με φως και χαρά. Δεν παρατηρούμε πια τις λεπτομέρειες.

96.  Δεν μπορούμε να θεωθούμε με την άσκησή μας. Η θέωση ενεργείται με την ενοίκηση του Θεού μέσα μας και όχι με τις δικές μας ικανότητες. Η φαντασία αποτελεί εδώ μεγάλο κίνδυνο. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να μη φανταζόμαστε ότι αυτός ο προορισμός είναι στα μέτρα μας. Απεναντίας, για τον Θεό όλα είναι δυνατά. Μπορεί να έλθει να μας βρει ως το βάθος της κλίνης μας, όταν είμαστε τελείως αδύναμοι.

97.    Ο πιο υψηλός προορισμός του ανθρώπου –να γίνει [//45] φορέας της άναρχης και ατελεύτητης θείας ζωής– προϋποθέτει καθολική ελευθερία. Η καθημερινή όμως ζωή δείχνει ότι από έλλειψη γνώσεως και κατανοήσεως ο κόσμος ζει μία ατέρμονη τραγωδία. Άνθρωποι που αγνοούν τον Θεό βρίσκονται στην εξουσία και ενεργούν αυταρχικά· εκατομμύρια υπάρξεων πάσχουν από την παράλογη και αδιέξοδη κατάσταση τους. Με την έννοια αυτή θα έπρεπε να στερήσουμε τους ανθρώπους από την ελευθερία. Το θείο δώρο της ελευθερίας είναι κατ’ ουσίαν αναπόσπαστο από τη γνώση του Αιωνίου. Βρισκόμαστε λοιπόν στο σκοτάδι της άγνοιας. Η Εκκλησία ωστόσο συνεχίζει να κηρύττει την αναγκαιότητα της απόλυτης αυτής ελευθερίας. Γιατί αν είμαστε προκαθορισμένοι κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν υπάρχουμε, δεν μπορούμε να πούμε όπως ο Χριστός: «Εγώ ειμι».

98.    Ο Ντοστογιέφσκυ έλεγε: «Όλα μου επιτρέπονται». Η έκφραση αυτή είναι απόλυτα σωστή στην πνευματική της έννοια, αλλά όχι στην πραγματικότητα  που  ζούμε.  Πού  σφάλλει  ο  Ντοστογιέφσκυ,  αν  σφάλλει; Στο

έργο του δεν αναφέρεται στον Απόστολο Παύλο που λέει: «Πάντα μοι έξεστιν, αλλ’ ου πάντα συμφέρει· πάντα μοι έξεστιν, αλλ’ ουκ εγώ εξουσιασθήσομαι υπό τινος» (Α’ Κορ. 6,12). Έχουμε άραγε αυτή την ανεξαρτησία, αυτή τη δύναμη μέσα μας; Όχι βέβαια. Συνεπώς, στερούμαστε την ικανότητα να ζούμε σύμφωνα με το χάρισμα αυτό της θείας ελευθερίας. Τί να κάνουμε; Ν’ αρνηθούμε τον Χριστό, να προτιμήσουμε την οδό του κόσμου; Ίσως, αλλά τότε θα ζήσουμε και θα πεθάνουμε με αδιαφορία· [//46] η ζωή θα χάσει την αξία της.

99.       Πώς να βρούμε διέξοδο στην καθημερινή ζωή μας; Πώς να οικοδομήσουμε τη σωτηρία μας; Χωρίς το θείο δώρο της ελευθερίας δεν υπάρχουμε, αλλά η ελευθερία αυτή μας ξεπερνά. Είναι απαραίτητη, αλλά δεν μπορούμε να την κατανοήσουμε ούτε να την αντέξουμε. Πώς να ζήσουμε; Η ορθόδοξη ασκητική μας δίνει απάντηση. Με αυτήν αρχίζουμε να ζούμε με συναίσθηση των ορίων μας και το φόβο του Θεού.

100.   Για να μη χάσετε την ευλογία που σας έδωσε ο Θεός αγωνισθείτε ν’ αφομοιώνετε κάθε σκέψη που σας εμπνέει και να διώχνετε κάθε λογισμό που σας φονεύει.

101.   Πώς να καθαρίσουμε τη φύση μας από κάθε ίχνος του προπατορικού αμαρτήματος; Αυτή είναι η έννοια της ασκητικής ζωής. Έξω από αυτή δεν υπάρχει σωτηρία.

102.   Πολλά πνεύματα είναι ισχυρότερα από μας. Αν είμαστε όμως με τον Χριστό, θα κατορθώσουμε να τα νικήσουμε.

103.    Οι εξωτερικές εκδηλώσεις της ασκήσεως όπως είναι [//47] η τήρηση των νηστειών δεν αρκούν. Οφείλουμε να αναγεννηθούμε εκ θεμελίων.

104.    Πώς να μη φοβούμαστε τη Μεγάλη Τεσσαροκοστή; Στην αρχή της διαμονής μου στο Άγιον Όρος η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ήταν για μένα μια μεγάλη γιορτή: Να ετοιμασθώ, για να δεχθώ την αποκάλυψη της αναστάσεως μας. Αν δεχθούμε αυτήν την αποχή από την τροφή με εμπνευσμένη προσευχή, όχι μόνο ο οργανισμός μας θα την αντέξει εύκολα, αλλά και πολλές αρρώστιες θα θεραπευθούν.

105.  Όσοι έχουν την ευλογία να έχουν καλή υγεία και μπορούν να απέχουν από την τροφή για μερικές εβδομάδες, φθάνουν σε κατάσταση μακαριότητος. Τα πάθη γαληνεύουν. Ζωντανό αίσθημα ειρήνης και παρουσίας του Θεού συνοδεύει την προσευχή. Είναι κρίμα που σήμερα δεν έχουμε συχνά αύτη την αντοχή.

106.     Σήμερα είναι αδύνατο να επιβάλλουμε πλήρως τους κανόνες της Εκκλησίας. Εφόσον είστε όλοι διαφορετικοί ο ένας από τον άλλο,  καθορίστε μόνοι τη νηστεία σας2.

[//48] 107. Το μειονέκτημα των σαφώς καθορισμένων κανόνων είναι ότι καθησυχάζουν τη συνείδηση εκείνων που μπορούν να τους τηρούν, και τους δίνουν την αίσθηση ότι είναι σωσμένοι. Αυτό είναι πολύ αφελές. Οι Φαρισαίοι, οι ασκητές και θεολόγοι της Παλαιάς Διαθήκης εγκρατεύονταν επίσης, αλλ’ αυτό

2 Εδώ ο Γέροντας αναφέρεται κυρίως στην πλήρη αποχή τροφής των τριών πρώτων ημερών της Μ. Τεσσαρακοστής.

δεν ήταν αρκετό. Ο Χριστός είπε: «Εάν μη περισσεύση η δικαιοσύνη υμών πλείον (των αρετών) των Γραμματέων και των Φαρισαίων, ου μη εισέλθητε εις την Βασιλείαν των Ουρανών» (Ματθ. 5,20).

108.  Ο Απόστολος Παύλος, το μεγάλο αυτό πνεύμα που μας έδωσε η Πρόνοια του Θεού, βεβαιώνει ότι ο νόμος δεν οδήγησε ποτέ κανένα στην τελειότητα. Αυτό σημαίνει ότι οι κανόνες της Εκκλησίας μπορούν να μας βοηθήσουν στην αρχή. Πράγματι, αν από την αρχή αφεθούμε στον εαυτό μας, στο αυτεξούσιο μας, μπορεί να αισθανθούμε λίγο χαμένοι.

109.  Ο άνθρωπος που κατόρθωσε να υψωθεί πάνω από κάθε νόμο, έφθασε στην κατάσταση της θεώσεως, δηλαδή στη σωτηρία. Σημαντικότερο είναι να έχουμε συνείδηση και υπευθυνότητα για την κάθε κίνηση της καρδιάς και του  νου μας, παρά να έχουμε κάποιον κανόνα.

110.   Είναι    δυσκολότερο   να    αναπτύσσουμε    κάποια    ικανότητα    [//49]

διακρίσεως, παρά να ορίζουμε στον εαυτό μας κανόνες.

111.  Στην καθημερινή ζωή είναι πολύ σημαντικό να μένουμε σταθερά προσηλωμένοι στις υποδείξεις που μας δίνει ο Θεός για ό,τι πρέπει να κάνουμε και για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να το κάνουμε. Δεν μπορούμε να ελευθερωθούμε πάντως τελείως από τους κακούς λογισμούς· κανείς δεν το κατορθώνει ούτε οι πιο τέλειοι. Όσο μεγάλη και αν είναι η τελειότητα, δεν εμποδίζει ποτέ τον άνθρωπο να νιώσει ταραχή. Απλώς, με την πείρα της πνευματικής ζωής αυτό που άλλοτε μας συγκλόνιζε, το ξεπερνούμε ευκολότερα.

112.  Ο Χριστός αντιτάσσει στους πειρασμούς του διαβόλου στην έρημο μία άμεση απόρριψη, θεμελιώνοντας μάλιστα θεολογικά τις απαντήσεις Του. Αυτό αποτελεί μάθημα για μας. Κάθε φορά που έχουμε κακό λογισμό, οφείλουμε να τον αποβάλουμε αμέσως, ν’ αποφύγουμε τον διάλογο μαζί του. Αυτό όμως δεν μπορεί να αφομοιωθεί παρά μόνο με μακρόχρονη άσκηση, με την ενέργεια της χάριτος μέσα μας.

113.  Τί σημαίνει να οικοδομήσουμε τη σωτηρία μας; Σημαίνει, μεταξύ όλων εκείνων που βλέπουμε στην κοσμική ύπαρξη, να επιλέξουμε εκείνο που είναι ευάρεστο στον Θεό και ν’ αποδεσμευθούμε από εκείνο που είναι [//50] εναντίον Του. Τότε βλέπουμε σιγά‐σιγά τη ζωή μας ν’ αλλάζει. Να είστε όμως υπομονετικοί. Ο Θεός μπορεί ασφαλώς να μας επισκεφθεί σε μια στιγμή και να μας ανοίξει τα μάτια για την αιωνιότητα. Αλλά γενικότερα αυτό είναι υπόθεση πολλών χρόνων και δεν έχει καμιά σχέση με ό,τι μπορεί να δημιουργήσει η φαντασία. Διαβάστε τον Σιλουανό: Θα δείτε ότι η κατάσταση του ήταν πάντοτε εν τω Θεώ. Θα κατανοήσετε το λόγο του, όταν λέγει ότι οι Άγιοι δεν περνούν ούτε ένα δευτερόλεπτο χωρίς προσευχή.

114.  Πώς να διακρίνουμε τους λογισμούς που έρχονται από έξω κι εκείνους που γεννιούνται στην καρδιά μας; Ως επί το πλείστον η διείσδυση της δαιμονικής ενέργειας είναι τόσο λεπτή, που τη θεωρούμε ως μέρος του εαυτού μας. Η επιστήμη που κληρονομήσαμε από τους πατέρες μας βοηθεί, αλλά δεν αρκεί. Η δυσφορία, η ταραχή που προκαλεί κάποιος λογισμός στην καρδιά μας είναι σημείο ότι προέρχεται από τον εχθρό. Αυτό ισχύει κυρίως για λογισμούς βλασφημίας. Αν δεν αισθανόμαστε χαρά και ευχαρίστηση από τον λογισμό που

έχουμε στην καρδιά μας, σημαίνει ότι αυτός δεν είναι από τον Θεό, αλλά από τον εχθρό που εισβάλλει μέσα μας.

115.  Είναι πολύ δύσκολο να διακρίνουμε εκείνο που γεννιέται στην καρδιά μας από την επήρεια του εχθρού. Σ’ αυτό φθάνει κανείς προοδευτικά με την άσκηση, με τον αγώνα εναντίον των παθών, που εμείς, τα τέκνα του [//51] Αδάμ, φέρουμε μέσα μας. Σιγά‐σιγά αρχίζουμε έτσι να διακρίνουμε, να αισθανόμαστε ότι τέτοιος λογισμός, τέτοια κίνηση της ψυχής, δεν είναι από τον Θεό, αλλά από τον εχθρό. Αυτό δεν γίνεται με στοχασμό, αλλά με αίσθηση, με άμεση διαίσθηση, εξαιρετικά λεπτή και δυσδιάκριτη, που είναι πάντοτε αποτέλεσμα μακροχρόνιας ασκήσεως. Κατά τον Άγιο Ισαάκ και τον πατέρα μας Σιλουανό, η διάκριση εξαρτάται επίσης από τον τρόπο με τον οποίο το Άγιο Πνεύμα ενεργεί στην καρδιά, από την πείρα της χάριτος και των δαιμονικών επιθέσεων που έχουμε. Η ελάττωση ή η απώλεια της χάριτος είναι σημείο ότι ο λογισμός προέρχεται από τον εχθρό. Αντιθέτως, ο λογισμός έρχεται από τον Θεό, από τον άγγελο ή από το ίδιο το Άγιο Πνεύμα, όταν μας γεμίζει χαρά και μας παρέχει ιδιαίτερη ειρήνη.

116.  Το καλύτερο είναι να μη δίνουμε προσοχή στους λογισμούς, αλλά να βυθιζόμαστε στην προσευχή, να συνομιλούμε με τον Θεό δια της προσευχής.

117.  Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να αντιδρούμε στους κακούς λογισμούς, να ελευθερώνουμε το πνεύμα μας από κάθε εμπαθή ή βλάσφημο λογισμό. Ο πρώτος, που συνιστούν οι Πατέρες της Εκκλησίας, είναι η μετάνοια. Ο δεύτερος είναι να στρέφουμε την προσοχή και το είναι μας σε κάτι άλλο. Όταν το ενδιαφέρον μας γι’ αυτό το άλλο εντείνεται, ο εχθρός παύει να ενδιαφέρεται και μας εγκαταλείπει.

[//52] 118. Αν τα πάθη είναι δυνατά και αν κάποιος φοβερός, άγριος, αμαρτωλός λογισμός δεν θέλει να μας εγκαταλείψει, δεν μας απομένει παρά να παλαίψουμε με το κλάμα, όσον καιρό το κακό αυτό πνεύμα επιμένει.

119.  Ο νους μας βρίσκεται σε διαρκή πάλη με το νου του εχθρού. Για να οικοδομήσουμε τη ζωή μας, είναι απαραίτητη η στάση αυτή του συνεχούς αγώνα. Γιατί, αν κοιμόμαστε, αφήνουμε τον εχθρό, που δεν κοιμάται ποτέ, να κάνει τη δουλειά του και κινδυνεύουμε να χάσουμε τη σωτηρία μας.

120.  Η νήψη. Ιδού με τί πρέπει να αρχίσουμε, ώστε τίποτα, αν είναι δυνατό, να μη γίνεται χωρίς τον Θεό.

121.  Ο κόσμος που μας περιβάλλει ζει σήμερα περισσότερο δυναμικά παρά άλλοτε. Αλλά όσο πιο πολλή κίνηση υπάρχει στον κόσμο, τόσο πιο δύσκολο γίνεται να φυλάξουμε χριστιανική συνείδηση. Προσβαλλόμαστε από παντού, απ’ όλα τα είδη των αντιλήψεων που ταράσσουν την επιφάνεια της ζωής μας. Στις θύελλες της εποχής μας αρμόζει πάντοτε να γρηγορούμε. Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που σας ζητώ: Ακούτε το λόγο του Ευαγγελίου, «γρηγορείτε» και πάψτε να είστε παιδιά!

[//53] 122. Ας φυλάξουμε την προσοχή αυτή, που διατηρεί το σώμα μας σε συνεχή ένταση. Χάρη στην ένταση αυτή, ακόμη και στον ύπνο, μπορούμε να έχουμε στο νου το σκοπό της ζωής μας. Η προσευχή μπορεί να εισδύσει ως εκείνο που ονομάζουν οι ψυχολόγοι υποσυνείδητο. Ένας αληθινός ασκητής ελέγχει πάντοτε τον εαυτό του, ακόμη και στον ύπνο. Αν αναδυθούν κακοί λογισμοί,

εγείρεται και προσεύχεται. Έτσι σιγά‐σιγά η συνείδηση θα φωτίσει όλα όσα κάνουμε στην καθημερινή μας ζωή.

123.           Μην αφήνετε τα πράγματα του κόσμου να σκορπίζουν το νου σας. Συγκεντρώστε όλη την προσοχή σας, αφιερώστε όλη την ενέργεια σας σε μια ζωή που ν’ ανταποκρίνεται στο πνεύμα των εντολών του Ευαγγελίου.

124.           Ας ελέγχουμε το νου μας έναντι των περισπασμών του εξωτερικού κόσμου. Ποτέ ο νους δεν θα μπορέσει να μείνει σταθερά στον Θεό χωρίς  ασκητική προσπάθεια. Ήδη από τη ζωή αυτή οφείλουμε να μάθουμε να παραμένουμε στο Θεό, όπως ακριβώς θα συμβεί με το πνεύμα μας μετά το θάνατο.

125.              Όταν μιλούμε για την παρουσία του Θεού στο πνεύμα μας, δε σημαίνει ότι βλέπουμε τον Θεό, αλλά ότι ο Θεός μας βλέπει. Ιδού η ορθή στάση: Ενεργούμε ενώπιον [//54] του Θεού που είναι παρών και μας κοιτάζει.

126.          Στο θέμα των ονείρων δεν μπορώ να πω περισσότερα από τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος. Κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας η καλύτερη στάση είναι να μην τα πιστεύουμε. Για να μας πείσει να πιστέψουμε στα οράματά μας, μπορεί ο εχθρός πράγματι να υποκινήσει όνειρα που πραγματοποιούνται ακολούθως στην καθημερινή ζωή. Πρέπει λοιπόν να είμαστε πολύ «φρόνιμοι». Αρκεί μια φορά να μας συμβεί, και να η πλάνη με όλους τους κινδύνους της. Εμείς έχουμε το λόγο του Χριστού και των Αποστόλων: Μας αρκεί.

127.            Είναι πολύ σημαντικό να μην επιδιώκουμε ποτέ να αποκτήσουμε έκδηλα σημεία της ευδοκίας του Θεού, όπως π.χ. το χάρισμα της θαυματουργίας.

128.          Να ζούμε τον Χριστό μόνοι και για τον εαυτό μας, σε διάσταση από τους άλλους, σημαίνει να ζούμε την ανεπάρκεια του ανθρωπίνου όντος για τη χριστιανική ζωή. Αντιθέτως, όταν δύο, τρεις, τέσσερεις ή περισσότεροι συναθροίζονται για τον ίδιο σκοπό, η δύναμη του καθενός πολλαπλασιάζεται  στο άπειρο. Λέει η Γραφή: «Ουαί τω ενί». Απ’ εναντίας οι δύο μπορούν ήδη να είναι ακλόνητοι.

[//55] 129. Το σημαντικό σε μια αδελφότητα είναι να έχουμε όλοι την ίδια θεώρηση των πραγμάτων, για να οικοδομήσουμε με σύμπνοια την προσωπική μας σωτηρία, τη σωτηρία των γύρω μας και όλων εκείνων που έρχονται κοντά μας.

130.   Η ακαδημαϊκή θεολογία δεν αρκεί για τη σωτηρία. Διαβάζετε κυρίως τους ασκητικούς πατέρες. Εκεί θα μάθετε την αληθινή θεολογία, τη στάση του νου και της καρδιάς απέναντι στον Θεό.

131.    Η καθαρή προσευχή δε δίνεται σε όσους μελετούν πολύ. Υπό την έννοια αυτή, η οδός της θεολογικής επιστήμης δεν είναι καθόλου αποτελεσματική, και σπάνια οδηγεί στην καθαρά προσευχή.

132.   Η θεολογία είναι η κατάσταση του πνεύματος που ενεργείται από τη χάρη του Θεού. Εδώ βρίσκεται η διαφορά ανάμεσα στη θεολογία και στη φιλοσοφία, ανάμεσα στην αληθινή θεολογία και τη θεολογία των διανοουμένων. Αν μία τέτοια έμπνευση αγγίσει την καρδιά σας, δε θα έχει πια τέλος πάνω στη γη. Είναι ανεξάντλητη, γιατί μέσα της βρίσκεται η αρχή της αιώνιας ζωής. Και αν

ακόμη η σωματική σας σύσταση διαλυθεί, η έμπνευση αυτή θα ζει μέσα σας με δύναμη.

[//56] 133. Ο Θεός μπορεί να εγγίσει το πνεύμα του ανθρώπου και να του δώσει με άμεσο τρόπο την αυτογνωσία. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στη γνώση αυτή και σ’ εκείνη που αποκτάται στις Θεολογικές Σχολές. Μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνη η σπουδή θεολογίας χωρίς την υπαρκτική εμπειρία της ζωής στο Πνεύμα του Χριστού. Κινδυνεύουμε, πράγματι, να σπουδάζουμε τη θεολογία στις αποφατικές μορφές της σαν φιλοσοφία και ποίηση. Κινδυνεύουμε να υιοθετήσουμε κάποια λανθασμένη στάση, να θεωρήσουμε τον εαυτό μας ανώτερο και αυτό αρκεί για να χαθούμε. Μια άλλου είδους έμπνευση οφείλουμε να αναζητήσουμε στην «εν Χριστώ» ζωή.

134.  Η θεολογική επιστήμη που διδάσκεται στα σχολεία και που έγινε επιστημονική ειδικότητα ανοικτή σε όλους, δεν παρέχει τη γνώση του Θεού. Η γνώση του Θεού πηγάζει από την εν Θεώ ζωή, που γεννιέται στα μύχια της καρδιάς.

135.   Είναι δυνατό να γίνουμε θύματα πνευματικής πλάνης, αν εκτιμήσουμε αυτό που προσφέρει η θεολογική επιστήμη μάλλον παρά η αγιότητα της ζωής.

136.  Μπορεί κάποιος να είναι πολυμαθέστατος, να έχει ακαδημαϊκά διπλώματα, και να παραμένει εντελώς αδαής [//57] της οδού της σωτηρίας.

137.  Όταν κάποιος έχει άγια και αναμάρτητη ζωή, η διανοητική γνώση μπορεί να παράγει θαυμάσιους καρπούς. Αντιθέτως, μία γνώση χωρίς αγάπη δεν μπορεί να σώσει τον άνθρωπο.

138.  Χωρίς το πνεύμα της μετανοίας, χωρίς την εμπειρία της αληθινής υπακοής, δεν μπορεί κανείς να γίνει αληθινός θεολόγος ή ιερέας, δηλαδή πρόσωπο ικανό να διδάξει στους άλλους την αληθινή χριστιανική οδό.

139.  Για να μάθουμε την επιστήμη της εν Χριστώ ζωής δεν είναι αναγκαίο να διαβάσουμε δεκάδες ή εκατοντάδες βιβλία. Ο πνευματικός μου πατέρας μού συνέστησε να διαβάζω μερικές μόνον σελίδες την ημέρα. Ένα τέταρτο της ώρας, μισή ώρα, αλλά να φροντίζω να εφαρμόζω στη ζωή μου αυτό που διάβασα.

140.  Ο Απόστολος Πέτρος λέγει για το «βασίλειον ιεράτευμα» ότι μπορεί να εκπληρωθεί με τη συμμετοχή μας στη Λειτουργία. Να φοβάστε, αλήθεια, να πηγαίνετε από συνήθεια στη λειτουργία. Προσπαθείστε να ζείτε κάθε φορά πιο βαθιά αυτό που ζούσε ο Χριστός κατά το Μυστικό Δείπνο, όταν εγκαθίδρυσε το μεγάλο αυτό μυστήριο που είναι η θεία Ευχαριστία. Τότε η λειτουργία [//58] θα αποβεί σωτήρια όχι μόνο για σας, αλλά και για όσους συμμετέχουν σ’ αυτή. Δεν ανήκει μόνο στους ιερείς να ζουν στην καρδιά τους τα παθήματα του Χριστού για τον κόσμο που είναι λεία της αμαρτίας και του θανάτου.

141.  Καθετί που υπάρχει, υπάρχει γιατί ο Θεός το σκέπτεται. Ο Θεός σκέπτεται τον κόσμο και ο κόσμος υπάρχει. Αν ζητείτε το θέλημα του Θεού με απλότητα και ταπείνωση, ο Θεός μπορεί να μεταβάλει οποιαδήποτε κατάσταση ακόμη και την πιο αρνητική. Συνεπώς αν υπακούετε στον πνευματικό σας πατέρα, αν έχετε εμπιστοσύνη σ’ αυτόν, μη φοβάστε ότι θα οδηγηθείτε λανθασμένα. Ο Θεός θα βρίσκει πάντοτε τον τρόπο να σας αποκαλύπτει την

αλήθεια. Βαδίζοντας με υπακοή, κάνετε την καρδιά σας πιο ευαίσθητη σε κάθε πνευματική κίνηση στη ζωή σας.

142.  Δεν έχει μεγάλη σημασία αν η θεωρία του πνευματικού μας πατέρα είναι ατελής. Ο Θεός θα διορθώσει τις πράξεις μας κατά το μέτρο που τελούνται στην υπακοή και την πίστη στον Χριστό. Αυτό που φαινόταν λανθασμένο θα γίνει σωστό. Αντιθέτως αυτό που φαινόταν τέλειο στη λογική μας πολλές φορές δεν είναι παρά η αντανάκλαση της αμαρτωλής θελήσεώς μας, και ο Θεός δε θα είναι μαζί μας.

143.  Η πιο απλή οδός είναι να υπακούομε και να μην [//59] επιβάλλουμε το θέλημά μας. Αυτός είναι ο ισχυρότερος πόλεμος εναντίον των παθών.

144.  Για να εννοήσουμε το μυστήριο της εν Χριστώ σωτηρίας, οφείλουμε να περάσουμε από την οδό της υπακοής. Και να το κάνουμε αυτό με πολλή  προσοχή. Στο μέτρο που η θεωρία του είναι σωστή ο άνθρωπος μπορεί να έχει υψηλότατη έμπνευση κάνοντας την πιο απλούστατη εργασία, όπως για παράδειγμα τη μαγειρική. Απεναντίας χωρίς υπακοή, έστω και αν είναι κάποιος πατριάρχης, επίσκοπος ή ιερέας μπορεί να χαθεί.

145.  Μέσα μας φέρουμε το προπατορικό αμάρτημα, το δηλητήριο αυτό του πρώτου πειρασμού του Αδάμ στον παράδεισο –«έσεσθε ως θεοί»– αλλά η υπακοή μπορεί να μας ελευθερώσει απ’ αυτό.

146.  Το παν εξαρτάται από τη σχέση μας με τον Θεό. Αν έχουμε εμπιστοσύνη στην πρόνοιά Του, θα βρούμε τη δύναμη ν’ ακολουθήσουμε το λόγο του πνευματικού μας πατέρα. Η λογική που χαρακτηρίζει την καθημερινή ζωή και τα διανοήματά μας δεν επαρκούν. Ο Θεός εγκαταλείπει αυτόν που έχει υπερβολική εμπιστοσύνη στη σύνεσή του. Δεν έχει μεγάλη σημασία αν κάποιος λόγος είναι εναντίον μας, ή κάποια συμβουλή φαίνεται παράλογη για την κοινή λογική. Αν είμαστε έτοιμοι να ακολουθήσουμε αυτόν το λόγο, αυτή τη συμβουλή, αν [//60] έχουμε εμπιστοσύνη σ’ αυτόν το λόγο, σ’ αυτή τη συμβουλή, ο Θεός τελικά θα τακτοποιήσει τα πράγματα, ώστε η έκβαση να είναι θετική. Το μυστήριο της υπακοής είναι μια από τις πιο σοβαρές πραγματικότητες στην οδό της σωτηρίας.

147.  Είθε ο Κύριος να σας φυλάει! Και σεις κρατείτε τη σωστή στάση! Από έξω τίποτε δεν φαίνεται. Είναι μια ζωή για την οποία δεν μπορούμε να πούμε τίποτε το ιδιαίτερο. Αλλά εσωτερικά, χάρη στην υπακοή, βρισκόμαστε σε κατάσταση  συνεχούς  εντάσεως.  Τέτοιος  οφείλει  να  είναι  ο  χριστιανός.  Ένα

«καλώδιο υψηλής τάσεως», πάνω στο οποίο μπορεί να καθίσει ένα πουλάκι χωρίς να πάθει την παραμικρή ζημία, αλλά μέσα από το οποίο περνά ενέργεια ικανή να κάνει ολόκληρο τον κόσμο να εκραγεί. Ιδού με ποιόν τρόπο εγγίζουμε την αιώνια Βασιλεία του Χριστού.

148.  Με τη μικρή άσκηση της υπακοής ο άνθρωπος εισέρχεται στο άναρχο είναι του Θεού.

149.  Η υπακοή είναι απαραίτητη για την αιώνια σωτηρία. Προετοιμάστε την καρδιά και το νου σας. Κρατείστε θετική εσωτερική στάση.

150.  «Να είμαστε κατ’ εικόνα του Θεού». Δεν μπορούμε [//61] να φθάσουμε σ’ αυτό, παρά μόνο με υπακοή όμοια με την υπακοή του Χριστού, της Παναγίας και όλων όσοι ακολούθησαν τα ίχνη τους.

151.  Όταν συναγόμαστε επί το αυτό, οφείλουμε να είμαστε σαν ένας άνθρωπος, κατ’ εικόνα του Τριαδικού Θεού που είναι ένας μόνο Θεός. Δεν μπορούμε να το κατορθώσουμε αυτό, παρά μόνο αν έχουμε μέσα μας το Άγιο Πνεύμα και όχι την εσωτερική ακαταστασία των κακών λογισμών μας. Πώς ν’ αποκτήσουμε τη χάρη αυτή; Πώς να πολιτευθούμε, ώστε ο Θεός και ο Άγιο Πνεύμα Του να ενοικήσουν μέσα μας; Πρέπει να υπακούουμε. Μόνο με την διαρκή προσοχή στον αδελφό μας κατορθώνουμε να δημιουργήσουμε μέσα μας ένα είδος «ραντάρ» για να αισθανόμαστε αυτό που οι άλλοι σκέπτονται, τη θέληση και την πνευματική τους κατάσταση. Αντιθέτως, χωρίς υπακοή, και αν γυρεύουμε πρώτα την άνεσή μας, θα είμαστε χωρισμένοι από τους άλλους και  θα έχουμε πόλεμο.

152.  Η πνευματική υπακοή είναι απαραίτητη στην καθημερινή ζωή. Να προτιμάτε το θέλημα του άλλου παρά το δικό σας. Να δέχεσθε με θετική στάση κάθε αίτημα του πνευματικού σας, ενός αδελφού ή μιας αδελφής. Έτσι θα δημιουργηθεί σιγά‐σιγά μέσα σας και γύρω σας μια ατμόσφαιρα, όπου η καρδιά θα γίνει πολύ απαλή, πολύ ευαίσθητη σε κάθε εσωτερική κίνηση, σε όλες τις πνευματικές εναλλαγές.

[//62] 153. Όταν συγκεντρωνόμαστε, ας παρακαλεί ο καθένας τον Θεό να μας δίνει το πνεύμα της υπακοής στο θέλημα Του και να μας ευλογεί όλους. Είτε ο νεώτερος, είτε ο πιο ηλικιωμένος, να ακούτε τον άλλο με την καρδιά, για ν’ αντιληφθείτε πότε το Πνεύμα του Θεού μιλάει μέσω αυτού. Ένας διάκονος είκοσι χρονών, ο Μέγας Αθανάσιος, και όχι οι πατριάρχες, οι επίσκοποι ή οι άλλοι μάρτυρες, ήταν εκείνος που εισηγήθηκε τη λέξη «ομοούσιος» κατά την Α’ Οικουμενική Σύνοδο το 325 μ.Χ., για να προσδιορίσει τη σχέση ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό μέσα στην Αγία Τριάδα. Αλλά για να φθάσουμε σ’ αυτό, πρέπει να κοπιάσουμε. Θα το κατορθώσουμε μόνο με την υπακοή.

154.  Με την υπακοή η καρδιά γίνεται διαρκώς πιο ευαίσθητη για τη ζωή των άλλων, για τα παθήματα τους, για την πρόοδό και τις ανάγκες τους.

155.  Διακονώντας και όχι εξουσιάζοντας τον αδελφό γινόμαστε όμοιοι με τον Κύριο. Ο Χριστός υπέδειξε την οδό κατά τη νύκτα του Μυστικού Δείπνου. Ενώ ήταν ο Κύριος έπλυνε τα πόδια των μαθητών Του.

156.  Με την υπακοή η καρδιά και το πνεύμα μας θα πλατυνθούν στο άπειρο.

[//63] 157. Με την υπακοή η ζωή μας γίνεται εξαιρετικά συνειδητή, ακόμη και στον βαθύτερο ύπνο.

158.  Με την υπακοή πολεμούμε τα πάθη, ώστε κανένας εμπαθής λογισμός να μη μπορεί να μας αιχμαλωτίσει.

159.         Μπροστά στον καθένα οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να εκπληρώσουμε το δικό του μάλλον θέλημα παρά το δικό μας. Έτσι πλαταίνει η συνείδησή μας. Σιγά‐σιγά, με τρόπο εντελώς απροσδόκητο, γεννιέται μέσα μας ο θρήνος για τον «Αδάμ παγγενή».

160.  Η υπακοή αρχίζει με τις πιο ασήμαντες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, με την πιο ταπεινή εργασία, αλλά τελειώνει με τη συνείδηση του «εγώ ειμι». Οφείλουμε να διατηρήσουμε τη διάθεση αυτή του πνεύματος με την ενέργεια της πίστεως στην Ανάσταση.

161.  Ο Χριστός είπε : «Ει τις … ου μισεί τον πατέρα εαυτού και την μητέρα και την γυναίκα και τα τέκνα και τους αδελφούς και τας αδελφάς, έτι δε και την ευατού ψυχήν, ου δύναται Μου μαθητής είναι (ου δύναται ακολουθείν Με)» (Λουκ. 14,26). Ο λόγος του Κυρίου είναι πολύ σοβαρός. Δεν πρόκειται για την σταδιοδρομία και για τα μικρά πράγματα της ζωής αυτής, αλλά [//64] για την υπερνίκηση των παθών και της αμαρτίας αυτού του κόσμου, ώστε να ζήσουμε αιώνια με τον Πατέρα. Μετά την πτώση η ανθρώπινη φύση είναι σε όλες της τις εκδηλώσεις ενάντια σ’ αυτό που ο ουράνιος Πατέρας μας περιμένει από μας. Ιδού γιατί οφείλουμε να μισήσουμε τον εαυτό μας στην κατάσταση που βρίσκεται σ’ αυτόν τον κόσμο μετά την πτώση.

162.  Μέσω της υπακοής ο νους μας μπορεί να βρεθεί καθαρός ενώπιον του

Θεού.

163.  «Ο αγαπών πατέρα ή μητέρα ή τέκνα υπέρ Εμέ ου δύναται ακολουθείν

Με». Για τους ανθρώπους του κόσμου τίποτε δεν είναι πιο φοβερό από αυτούς τους λόγους. Ωστόσο, οφείλουμε να κατορθώσουμε να ξεπεράσουμε ό,τι  μας δένει με τα πιο κοντινά μας πρόσωπα. Διαφορετικά, δεν θα φθάσουμε ποτέ στην παγκόσμια και απόλυτη αγάπη του Θεού.

164.   Υπακοή είναι η τέλεια αποταγή από το «ίδιον θέλημα». Αυτή είναι η οδός που πρέπει ν’ ακολουθήσουμε, για να γίνουμε ελεύθεροι, ν’ ακούσουμε  στην καρδιά μας τη φωνή του Πνεύματος του Αγίου. Όσο θα υπάρχει μέσα μας κάποιο πάθος, η ζωή μας θα είναι τραγική, χωρίς διέξοδο. Δεν μπορούμε να βρούμε την ειρήνη χωρίς την πλήρη αποταγή από το δικό μας θέλημα.

[//65] 165. Μόνο όταν ελευθερωθούμε από τους λογισμούς τις ιδέες και τα θελήματά   μας,   θα   μπορέσουμε   να   ζήσουμε   με   κάθε   καθαρότητα   στην

«ατμόσφαιρα» του Θεού.

166.  Υπακοή σημαίνει να κόβουμε το «ίδιον», το ατομικό μας θέλημα. Στην καθημερινή ζωή σημαίνει να είμαστε διατεθειμένοι ν’ αρνηθούμε τις ιδέες μας, για να ελευθερωθούμε από την έμπονη και άθλια πάλη, που διεξάγουμε ενάντια στα πάθη. Μόλις τελειώσει αυτός ο πόλεμος, είμαστε ήδη στις πύλες της αιωνιότητος.

167.   Αν αρνείσθε το προσωπικό σας θέλημα αναζητώντας το θέλημα του Θεού, ο Θεός θα είναι μαζί σας. Αν επιμένετε ν’ ακολουθείτε το δικό σας  λογισμό, ο Θεός θα σας εγκαταλείψει.

168.   Η πιο μεγάλη τιμωρία για τον άνθρωπο είναι να τον «παραδώσει» ο Θεός στο ίδιο θέλημά του. Στην εποχή μας που απέρριψε τον Χριστό, κανείς δεν κατανοεί την ολοφάνερη αυτή δουλεία.

169.   Η καθαρά προσευχή προϋποθέτει την αμεριμνία. Κατορθώνεται όταν σε οποιαδήποτε εργασία ο νους μένει ελεύθερος από σκέψεις και ζει μόνο με το Όνομα του Θεού και τη χάρη του Αγίου Πνεύματος.

[//66] 170. Δεν ήλθα για να επιβάλω το θέλημά μου στον άλλο, αλλά για να τον υπηρετήσω κατά το υπόδειγμα του Χριστού. Προσπαθείστε να ενεργείτε κατ’ αυτόν τον τρόπο και θα δείτε ότι η χάρη του Θεού θα είναι μαζί σας. Ακολούθως υιοθετείστε αυτή τη στάση σε κάθε στιγμή της ζωής σας.

171.  Αν δεν αποκτήσουμε το πνεύμα της διακονίας του πλησίον η ζωή μας θα  είναι  ανώφελη.  Αν  θέλουμε  να  αναγεννήσουμε  τη  φύση  μας,  να γίνουμε

«καθ’ ομοίωσιν» Θεού, ο πόθος να διακονήσουμε τον πλησίον πρέπει να κυριαρχεί στη ζωή μας.

172.    Η διακονία του πλησίον έχει σωτήρια δύναμη απείρως μεγαλύτερη από οποιαδήποτε θεολογική θεωρία.

173.   Πως μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό «καθώς εστι»; Ο Χριστός μας δείχνει την οδό παροτρύνοντας μας να παραμένουμε στην αγιότητα για να μη βλάπτουμε τον πλησίον, να προτιμούμε τους άλλους από τον εαυτό μας, να μην επιδιώκουμε να τους εξουσιάζουμε.

174.   Οφείλουμε να πεθάνουμε για τον εαυτό μας, για να ζήσουν οι άλλοι. Ο Χριστός το είπε: «Μη φοβηθείτε να [//67] χάσετε τη ζωή σας στη διακονία του αδελφού». Όποιος υπηρετεί τον άλλο σώζει την ψυχή του για την αιώνια ζωή.

175.   Ποιό είναι το όπλο του εχθρού εναντίον της σωτηρίας μας; Ο φθόνος. Στο Ευαγγέλιο ο Πιλάτος γνωρίζει ότι οι Εβραίοι θέλουν να σκοτώσουν τον Χριστό από φθόνο. Ο φθόνος είναι η μεγαλύτερη δύναμη του εχθρού. Γι’ αυτό, πάνω από όλα πρέπει ν’ αποφεύγουμε το λογισμό της ζηλοφθονίας.

176.   Η ζήλεια είναι χαρακτηριστικό όλων των ανθρώπων ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση. Κάποιος είναι πάντοτε δυνατότερος από μας. Οι άλλοι έχουν πάντα κάτι που θα θέλαμε κι εμείς να έχουμε. Στην κατάσταση της ζήλειας απωθούμε τους άλλους· και η ζωή καταντά πράγματι σαν εικόνα του Θεού αμαυρωμένη και ταραγμένη.

177.      Προσπαθείστε να μην κατηγορείτε ποτέ τον άλλον, αλλά να προσεύχεσθε γι’ αυτόν. Όταν κρίνουμε κάποιον για τα ελαττώματά του,  σημαίνει ότι δεν βλέπουμε τα δικά μας.

178.    Στην κατάσταση της πτώσεώς μας είμαστε ανίκανοι να κρίνουμε σωστά τον αδελφό μας. Να μην είστε τόσο [//68] βέβαιοι ότι ο αδελφός σας σφάλλει. Μην τον κρίνετε.

179.  Είναι προτιμότερο να μην κρίνουμε. Ζω με το φόβο του Θεού, σημαίνει φοβούμαι να κρίνω τον άλλο με τρόπο αμαρτωλό, και όχι όπως θα τον έκρινε ο Θεός.

180.   Τί ζητώ άραγε, όταν κρίνω τον αδελφό μου; Εφόσον δεν τον βλέπω, όπως τον βλέπει ο Κύριος, το παν θα είναι λανθασμένο. Αρχίστε με αυτήν την προσευχή, με την σκέψη να είστε υπάκουοι, να μην κρίνετε τους αδελφούς σας. Αρχίστε από τον πόθο να υπηρετήσετε τους άλλους με αγάπη, όπως ο Σιλουανός, που ζητούσε κατά τις εορτές να μπορεί να διακονεί στην Τράπεζα τις εκατοντάδες των μοναχών. Ήταν τόσο ευτυχής να βλέπει πόσο ο Χριστός αγαπούσε αυτούς τους ανθρώπους, αυτά τα παιδιά του Θεού. Τους διακονούσε  με πολλή  αγάπη.  Όταν οι εργασίες της  καθημερινής ζωής  πραγματοποιούνται

με αυτό το πνεύμα, μπορούν να γίνουν μια πολλή ευχάριστη πνευματική τροφή. Τη νύκτα χάρη στη διάθεση αυτή της διακονίας η καρδιά σας θα είναι πολύ απαλή θα κλαίτε ενώπιον του Θεού για τα ελαττώματά σας, για την ατέλεια της αγάπης σας.

181.   Η δυσκολία να συνεργαζόμαστε με τον πλησίον προέρχεται πάντοτε από την έλλειψη προσευχής και αγάπης. Όπως λέει ο Γέροντας Σιλουανός, μπορεί να συμβεί, ώστε παρά τις φλογερότερες προσευχές η πρόοδος [//69] να είναι δύσκολη. Εν τούτοις, όταν κατορθώσουμε με την επίκληση του Ονόματος του Ιησού να ζούμε σταθερά με κάποιο πρόσωπο, γινόμαστε ικανοί να ζούμε με εκατομμύρια άλλα πρόσωπα που του μοιάζουν.

182.    Να προσευχόμαστε για τον άλλο σημαίνει να τον βοηθούμε, χάρη στην αγαθή διάθεση της καρδιάς μας απέναντί του, ν’ αντισταθεί στους αρνητικούς λογισμούς που ενδέχεται να έχει, και όχι άδικα, για μας. Αντιθέτως να μην προσευχόμαστε γι’ αυτόν σημαίνει να δικαιώνουμε με την απουσία αγάπης από μέρους μας τις κακές σκέψεις που μπορεί να έχει εναντίον μας. Ας φυλάξουμε την ενότητα στην προσευχή γύρω από το Ποτήριο του Χριστού, και  θα δούμε ότι είναι εύκολο να αγαπάμε.

183.     Να είστε πολύ προσεκτικοί! Μην επιτρέπετε σε κανένα αρνητικό λογισμό να εισδύσει στην καρδιά σας.

184.   Μην υποτιμάτε τους αρνητικούς λογισμούς που μπορεί να έχετε για τον πλησίον, όταν είστε στο κελλί σας. Φυλαχθείτε από κάθε λόγο που  πληγώνει. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Να θυμάστε επίσης τους λόγους του Χριστού: «Καθώς θέλετε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, και υμείς ποιείτε αυτοίς ομοίως» (Λουκ. 6,31).

[//70] 185. Να μιμείσθε τη στάση αυτού του ανθρώπου που τόσο πολύ αγαπούσε ο Θεός, του π. Μισαήλ, ηγουμένου της Ιεράς Μονής του Αγίου Παντελεήμονος την εποχή που ζούσα εκεί: «Αν κάποιος αντιστέκεται, εγώ υποχωρώ».

186.   Όταν ζείτε σε συνοδεία, και αυτοί που σας έχουν δεχθεί, οι εκλεκτοί του Θεού, ευδοκούν να τους υπηρετείτε, να θεωρείτε τον εαυτό σας ανάξιο και υπερβολικά τιμημένο. Τότε η ζωή σας θα αλλάξει. Απεναντίας, αν κρίνετε τους άλλους για ασήμαντα και εξωτερικά πράγματα, θα χάσετε το παν.

187.         Καθετί που αποκτάται με τους εσωτερικούς σας αγώνες αντανακλάται στην εν Θεώ ζωή σας. Πολεμείστε ενάντια σε κάθε πάθος που εγείρει μέσα σας λογισμούς κατακρίσεως για τον πλησίον. Μη δέχεσθε αυτό που ο εχθρός σας υποβάλλει εναντίον εκείνου που είναι άδικος μαζί σας. Είτε είσθε μόνοι στο κελλί σας είτε με άλλους, κάθε λογισμός κατακρίσεως, κάθε αρνητική εσωτερική κίνηση δημιουργεί ρωγμή στο πνευματικό σας οχυρό και στο οχυρό  της αδελφότητος. Κανένας λογισμός δεν γεννιέται και δεν παρέρχεται χωρίς συνέπειες. Με αγαθούς λογισμούς, θα μπορείτε να βλέπετε στον καθένα που συναντάτε ένα αγαπημένο πρόσωπο. Αντιθέτως, με αρνητικούς λογισμούς το πρόσωπό σας, οι ψυχικές σας ενέργειες θα διαταράξουν τις σχέσεις σας και [//71] θα επηρεάσουν το περιβάλλον σας. Όταν η χάρη είναι μαζί μας δεν βλέπουμε τα

ελαττώματα των άλλων βλέπουμε μόνο τα παθήματα και την αγάπη των αδελφών.

188.       Είναι εξ ίσου λανθασμένο και απατηλό να αναμένουμε την τελειότητα μιας ομάδας, όσο και την τελειότητα ενός προσώπου. Πρωτίστως, γιατί κι εμείς οι ίδιοι δεν έχουμε αληθινή και ορθή ιδέα για το τί ακριβώς είναι η τελειότητα. Και ύστερα, γιατί η τελειότητα είναι η κατάσταση της πλήρους εξομοιώσεως με τον Χριστό.

189.   Να αποβάλετε κάθε πνεύμα περιεργείας. Κάνετε το διακόνημα σας, χωρίς να σας ενδιαφέρει αν οι άλλοι κάνουν το δικό τους. Όταν απουσιάζει η περιέργεια, ο καθένας δέχεται από τον Θεό ό,τι του ταιριάζει. Δεν μπορούμε να εξαπατήσουμε τον Θεό. Είναι τόσο δυνατός και τόσο δίκαιος, ώστε δεν μπορούμε τίποτε να Του κρύψουμε.

190.    «Δώρησαι μοι του οράν τα εμά πταίσματα, και μη κατακρίνειν τον αδελφόν μου», λέγει ο Άγιος Εφραίμ στην προσευχή του. Όταν αρχίζουμε να συγκρίνουμε τις προσπάθειες μας με τις προσπάθειες των άλλων, ο εχθρός μπορεί να βρει τρόπους να μας αποθαρρύνει.

191.    Όταν έριδες, εχθρότητες, βίαιες σχέσεις εκδηλώνονται [//72] μεταξύ των ανθρώπων δεν μπορεί να διατηρηθεί η ενότητα, παρά αν ο καθένας  υπομένει τα ασθενήματα των άλλων. Για τον Απόστολο Παύλο είναι  προτιμότερο να αδικείται κάποιος παρά να αδικεί (βλ. Α’ Κορ. 6,7‐8).

192.  Αν προσευχόμαστε συνεχώς για να αγαπούμε τους αδελφούς μας, για να διανύουμε την οδό της ζωής μας με το ίδιο πνεύμα και την ενότητα της πνευματικής αγάπης, η πραγματοποίηση της ομοιώσεως μας με τον Χριστό θα είναι ευκολότερη. Αντιθέτως, αν σταματούμε στις αναπόφευκτες λεπτομέρειες και τα ελαττώματα της εξωτερικής ζωής, τότε θα χάσουμε τη χάρη της θεωρίας του Αιωνίου.

193.   Μπροστά σε κάθε πρόβλημα, οι μεγαλύτεροι θέτουν τον εαυτό τους στην υπηρεσία του άλλου. Αυτή είναι η μόνη δυνατή λύση. Όπως λέει ο Χριστός, όσοι θέλουν να είναι μεγάλοι γίνονται υπηρέτες και δούλοι ακόμη και των πιο αδυνάτων.

194.  Η κοσμική ζωή είναι θεμελιωμένη στη δύναμη, στη βία. Ο σκοπός του χριστιανού είναι αντίστροφος. Η βία δεν ανήκει στην αιώνια ζωή. Καμιά πράξη που επιβάλλεται με βία δεν μπορεί να μας σώσει.

[//73] 195. Στην κοινή ζωή η υπακοή μας επιτρέπει σιγά‐σιγά να κατανοήσουμε την ψυχολογία των άλλων προσώπων. Μαθαίνοντας να ζούμε με ένα πρόσωπο, μαθαίνουμε να ζούμε με εκατομμύρια προσώπων που του μοιάζουν. Έτσι, προοδευτικά, εισχωρούμε σε βαθύ πόνο για όλη την ανθρωπότητα. Το πνεύμα μας πρέπει ν’ αναπτυχθεί σε όλες τις διαστάσεις του ανθρωπίνου είναι, και όχι μόνο στο επίπεδο των καθημερινών φροντίδων και δυσκολιών. Οι μικρές αυτές εργασίες, οι προστριβές που τις συνοδεύουν, είναι ασφαλώς αναπόφευκτες, αλλά δεν είναι ο τελικός σκοπός της ζωής μας. Ο προορισμός μας είναι να γίνουμε «καθ’ ομοίωσιν» του Χριστού. Εάν όμως «εγώ» δεν  μπορώ  να  φέρω  μέσα  μου  μια  μικρή  αδελφότητα,  πώς  θα  μπορούσα να

αγκαλιάσω, όπως ο Χριστός, το σύνολο της ανθρωπότητας μέσα στο χρόνο και το χώρο;

196. Να ζούμε χριστιανικά σημαίνει να γίνουμε όμοιοι με τον Χριστό, να έχουμε τις ίδιες κινήσεις της καρδιάς, το ίδιο φρόνημα με τον Υιό του Πατρός, όπως μας λέγει ο Απόστολος Παύλος. Αν έχουμε επίγνωση του σκοπού αυτού, αν βρισκόμαστε με όλο μας το είναι στην εσωτερική αυτή κίνηση, ο νους δε θα χαθεί στα μικροπράγματα. Οι επιθυμίες, οι ζήλιες, οι προστριβές και τα μικρά προβλήματα της καθημερινής ζωής θα περάσουν εντελώς απαρατήρητα.

[//74] 197. Τελούμε από κοινού τη Λειτουργία. Αλλά πληρώνουμε το τίμημά της: Ο καθένας μας οφείλει να φροντίζει για τη σωτηρία όλων. Η ζωή μας είναι ατελεύτητο μαρτύριο.

198.   Δεν υπάρχει άλλη οδός εκτός από την αδιάλειπτη προσευχή κατά την εργασία. Μεταβάλλετε ό,τι οφείλετε να κάνετε σε προσευχή. Ανοίγετε μια πόρτα, ζητείστε από τον Κύριο ν’ ανοίξει για σας την πόρτα της μετανοίας. Κτίζετε, αναλογισθείτε ότι κοπιάζετε ματαίως και ότι τίποτε δεν μπορεί να σταθεί όρθιο, αν ο Ίδιος ο Θεός δεν συμμετέχει στην οικοδομή. Δε συνηθίζω ν’ αναζητώ πνευματικές συμβουλές από αρχηγούς κρατών και στρατηγούς, αλλά η περίπτωση του Κρόμγουελ είναι ενδιαφέρουσα. Προετοιμαζόμενος για κάποια μάχη προσευχόταν: «Κύριε, θα είμαι πολύ απασχολημένος σήμερα· ενδέχεται να Σε ξεχάσω, αλλά Συ μη με ξεχάσεις».

199.  Μηχανευθείτε τρόπους να είστε με τον Θεό!

200.   Στο Άγιον Όρος, όταν ήμουν ακόμη δόκιμος, ένας γέρος μοναχός μου είπε κάποια μέρα το εξής αξιόλογο σχετικά με τις πιο ταπεινές εργασίες: «Καμιά εργασία δεν υποβιβάζει την αξία του ανθρωπίνου προσώπου. Μόνο η αμαρτία υποβαθμίζει τη Θεία ζωή μέσα μας». Οι εργασίες που δεν μπορούν να καταστούν πάθος ταιριάζουν [//75] καλύτερα στην πνευματική ζωή. Αν είμαι μάγειρας, ετοιμάζω το φαγητό προσευχόμενος γι’ αυτούς που αγαπά ο Κύριος μας. Δεν υπάρχει εδώ πάθος. Ταυτοχρόνως η εργασία αυτή έχει μεγάλη αξία, γιατί μου επιτρέπει να υπηρετώ τους ανθρώπους που αγαπά ο Χριστός. Μπορούμε να ζούμε με ειρήνη, αν κρατάμε τέτοια στάση.

201.      Ποιος θα είναι ο πρώτος; Ο Κύριος λέει: «Ζητείτε πρώτον την Βασιλείαν του Θεού … και ταύτα πάντα προστεθήσεται υμίν» (Ματθ. 6,33). Αυτή είναι η αρχή μας, έστω και αν ακόμη η υλική ζωή μας επιβάλλεται από το πρωΐ ως το βράδυ. Οι στόχοι της ζωής του κόσμου είναι άλλοι, και κανείς δεν έχει πια χρόνο να προσεύχεται.

202.  Όταν ο νους και η καρδιά μας στρέφονται προς τον Θεό, όλα γίνονται εύκολα. Χωρίς τη δυναμική αυτή κίνηση προς τον Θεό, η ζωή χάνει το νόημά της.

203.     Στη Μονή του Αγίου Παντελεήμονος μου έτυχε κάποτε να έχω ταυτοχρόνως ως δεκατέσσερα διακονήματα. Το ανέφερα στον πνευματικό μου:

«Δεν κατορθώνω να εκπληρώσω τα καθήκοντά μου: Έχω δεκατέσσερα διακονήματα!».  Μου  απάντησε:  «Κάνεις  λάθος,  δεν  έχεις  παρά  ένα  μόνο».  –

«Αλλά, πατέρα μου, απήντησα, έχω δεκατέσσερα!». –«Όχι, μου είπε πάλι, δεν κάνεις [//76] παρά ένα μόνο πράγμα κάθε φορά. Κάνε το λοιπόν καλά και προχώρησε στο επόμενο …».

204.  Ο σκοπός που θέτουμε στη ζωή μας εμποτίζει όλες τις πράξεις μας. Αν π.χ. επιδιώκουμε πρώτα απ’ όλα να κερδίσουμε χρήματα, όλα όσα θα κάνουμε  θα απορρέουν από εκεί.

205.  Η εργασία, η κοινωνική θέση δεν έπρεπε να έχουν καμιά σημασία στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Η υπεροχή δεν είναι εξωτερική, αλλά εσωτερική: Όποιος αγαπά περισσότερο τον Θεό, όποιος προσεύχεται περισσότερο, όποιος προσπαθεί περισσότερο να φυλάξει τις εντολές, θα είναι πιο κοντά στον Κύριο. Αυτό  είναι  πολύ  σημαντικό.  Ελευθερώστε  το  πνεύμα  σας  από  κάθε  σκέψη

«καρριέρας». Δεν υπάρχει καρριέρα στην πνευματική ζωή.

206.   Αν η εν Χριστώ σωτηρία είναι ο μοναδικός σκοπός της ζωής μας, ό,τι κάνουμε γίνεται πράξη προσευχής, πράξη λειτουργική.

207.    Καθετί που κάνετε, η εργασία σας, μπορεί να είναι για τη σωτηρία σας. Αυτό εξαρτάται από σας, από τον τρόπο που το κάνετε. Η ιστορία γνωρίζει πλήθος μοναχών που διακονούσαν στο μαγειρείο, στον ξενώνα [//77] και έγιναν μεγάλοι Άγιοι. Η οδός της σωτηρίας συνίσταται στο να εργάζεται κάποιος χωρίς πάθος, προσευχόμενος.

208.   Γνωρίζετε ίσως τον μοναχό εκείνο που ήταν μάγειρας σε όλη του τη ζωή σε κάποιο μοναστήρι του Κιέβου. Κοιτάζοντας τη φωτιά κάτω από το τηγάνι του, έβλεπε τον εαυτό του συνεχώς στις φλόγες του Άδη. Έγινε άγιος. Το διακόνημα του δεν τον εμπόδισε να είναι πάντοτε μαζί με τον Θεό.

209.  Μην χάνετε τον καιρό σας ζώντας χωρίς προσευχή, χωρίς σκέψη.

210.       Το καθετί στη ζωή μας έχει κάποιο πνευματικό νόημα. Ας αναζητήσουμε πρώτα, πώς μπορούμε να εργαζόμαστε κρατώντας την καρδιά, το νου και την προσοχή μας στον Θεό.

211.   Είθε ο Θεός να σας δώσει τη δύναμη να κρατήσετε το πνεύμα, το νου και την καρδιά σας στο Πνεύμα του Χριστού. Τότε ο,τιδήποτε και αν συμβεί θα μπορεί πολύ γρήγορα βαθιά να μεταμορφωθεί. Αυτό που ήταν ανιαρό και αποθαρρυντικό θα εξαφανισθεί, μεταμορφωμένο από τον πόθο σας να είστε εκεί όπου είναι ο Χριστός, ο Θεός σας.

[//78] 212. Για να διατηρούμε το πνεύμα και την καρδιά μας εν ειρήνη ενώπιον της κρίσεως του Θεού, δεν πρέπει να κάνουμε τίποτε που να μπορεί να ενοχλήσει τον πλησίον. Οφείλουμε να κερδίζουμε οι ίδιοι τα προς το ζην με την εργασία μας.

213.   Πρέπει πάση θυσία να μην αφήσουμε να μας εμποδίσουν οι μέριμνες της καθημερινής ζωής να παραμείνουμε εν Πνεύματι με τον Χριστό, που βρίσκεται στα δεξιά του Πατρός και με το Πνεύμα το Άγιο.

214.       Μερικές φορές οι Πατέρες της Εκκλησίας χρησιμοποιούν την ακόλουθη μεταφορά: Αν βρισκόμαστε κάπου με έναν αυτοκράτορα, η παρουσία του επηρεάζει καθετί που κάνουμε. Γιατί να μη συμβαίνει το ίδιο και με τον αιώνιο Βασιλιά μας; Αφού είναι παρών, ας κάνουμε το καθετί κάτω από το βλέμμα Του. Πάντοτε.

215.    Κάθε μέρα, κάθε νύκτα, ας σκεπτόμαστε ότι ο Θεός μας κοιτάζει, ακούει τις προσευχές μας, βλέπει τα βάθη του πνεύματός μας. Αυτό δεν  σημαίνει,  βέβαια,  ότι  βλέπουμε  τον  Θεό  «καθώς  εστι»,  αλλ’  όμως δημιουργεί

κάποια «ατμόσφαιρα» που μας επιτρέπει να διακρίνουμε τις ατέλειες μας, τη διάχυση του πνεύματος μας, τα λάθη μας στις σχέσεις μας με τους άλλους κατά τη διάρκεια της ημέρας.

[//79] 216. Ζώντας με άλλους ανθρώπους, υποβαλλόμαστε σε ορισμένους περιορισμούς, εξωτερικούς κανόνες, εξαναγκασμούς κ.τ.λ. Αλλά το πνεύμα που εκπορεύεται από τον Θεό υπερβαίνει όλους αυτούς τους τύπους.

217.   Η σκέψη μας ας είναι εκεί όπου είναι ο Χριστός. Τότε η προσευχή μας θα είναι μαζί Του και δε θα μένει πολύς χώρος για τα πάθη. Θα συνηθίσουμε να ζούμε με αυτόν τον τρόπο, και με αυτή την ειρηνική ζωή θα ανοικοδομήσουμε  όλο το είναι μας.

218.  Στη ζωή δεν υπάρχει τίποτε τετριμμένο, μικρό, ασήμαντο.

219.   Κρατώντας το πνεύμα στον Θεό, είναι εύκολο να τηρούμε όλους τους νόμους, τους κανόνες και τους εξωτερικούς περιορισμούς, χωρίς να γινόμαστε δούλοι τους. Οι εξωτερικοί τύποι της ζωής συνδυάζονται εύκολα με την πνευματική συνείδηση. Η φαινομενική τάξη της ζωής παραμένει η ίδια, αλλά το περιεχόμενο της αλλάζει.

220.  Η πνευματική μας πρόοδος εξαρτάται κυρίως από τη στάση μας.

[//80] 221. Είναι περίεργο, αλλά δεν αποκτήσαμε τη συνήθεια να είμαστε προσεκτικοί σε ό,τι συμβαίνει γύρω και μέσα μας. Το ξεχνάμε. Οι εντυπώσεις της εξωτερικής ζωής, της υλικής, μας επιβάλλονται με τόση δύναμη, ώστε ξεχνούμε την πνευματική ζωή.

222.   Οφείλουμε να διατηρήσουμε συγχρόνως μία πολύ δυνατή ορμή προς τον Θεό και τη συνείδηση της ανεπάρκειας και της φτώχειας μας. Αν είμαστε ικανοποιημένοι με τον εαυτό μας, η προσευχή παύει να είναι αυτό που πρέπει να είναι: έκρηξη ηφαιστείου!

223.    Σε μια κοινωνία που ο καθένας φαντάζεται ότι είναι πρώτος, δεν υπάρχει πρόοδος για κανένα. Αντίθετα, για όποιον πιστεύει ότι είναι πάντοτε ο τελευταίος, η συνάντηση με τον άλλο γίνεται πάντοτε ευκαιρία για ωφέλεια και πνευματική πρόοδο. Αξίζει συνεπώς να είναι κανείς τελευταίος. Αν είμαι ο πρώτος, αυτό είναι καταχθόνια πλήξη. Αν είμαι ο τελευταίος, είναι  συνεχής χαρά, γιατί πάντοτε μαθαίνω κάτι χρήσιμο. Αν έχουμε τη στάση αυτή μαζί με προσευχή, κάθε συνάντηση μας αποβαίνει «προφητικό γεγονός».

224.    Να ταπεινωνόμαστε συνεχώς: Ιδού το έργο μας! Ο Κύριος είπε: «Ο ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται» (Λουκ. 14,11). Αλλά μόνο ο Θεός μπορεί να υψώνει.

[//81] 225. Το πρόβλημα της καθημερινής ζωής από ασκητική άποψη συνδέεται με το φόβο του Θεού. Αυτός ο φόβος είναι δώρο εξαιρετικά πολύτιμο. Μέσω αυτού ζητούμε από τον Θεό να μας καθοδηγεί στην καθημερινή ζωή, σε κάθε στιγμή. Ανεπαίσθητα, με μια ενέργεια της χάριτος που ξεφεύγει από τη λογική μας, εισερχόμαστε στην ελευθερία των τέκνων του Θεού.

226.       Ας παραμένουμε κάθε στιγμή στο φόβο του Θεού. Έτσι θα κατορθώσουμε να διακονούμε τον πλησίον και να οικοδομούμε τη σωτηρία μας.

227.   Μην παραλείπετε να παρακαλείτε κάθε μέρα τον Θεό να σας δίνει το Άγιο Πνεύμα, τη χάρη, για να εκπληρώνετε και να αφομοιώνετε τις εντολές του Χριστού, μέχρις ότου γίνουν δεύτερη φύση σας.

228.  Ο τελικός σκοπός είναι να βρίσκεται ο νους μας πάντοτε ενωμένος με την καρδιά. Η ένωση αυτή της καρδιάς και του νου είναι ο καθαυτό τόπος της προσευχής.

229.       Στην πράξη τις περισσότερες φορές είμαστε καθισμένοι και προφέρουμε την ευχή χωρίς φωνή στον τόπο της καρδιάς. Στην αρχή πρέπει να συνδέουμε την ευχή [//82] με την αναπνοή. Όταν εισπνέουμε, λέμε: «Κύριε Ιησού Χριστέ Υιέ του Θεού». Ύστερα, με την εκπνοή, συμπληρώνουμε: «Ελέησόν με». Συγκεντρώνουμε όλη την προσοχή μας στο Όνομα του Χριστού και στο λόγο:

«Ελέησόν με». Δε δεχόμαστε καμιά άλλη σκέψη. Στην αρχή η πράξη αυτή η φαινομενικά τόσο απλή, είναι δύσκολη· αντί να είμαστε ειρηνικοί, παλεύουμε. Ωστόσο, σιγά‐σιγά, συνηθίζουμε να κρατούμε την προσοχή μας στο υψηλότερο μέρος της καρδιάς. Προοδευτικά αποκτούμε τη συνήθεια της ευχής.

230.   Όταν αρχίζουμε να προφέρουμε το Όνομα του Χριστου ένα πλήθος

«λογισμών» μας κατακλύζει. Μόλις η ευχή τελειώσει, λογισμοί εξαφανίζονται. Εξερχόμαστε  με  το  νου  ελεύθερο  ενώ  κατά  τη  διάρκεια  της  προσευχής  οι

«λογισμοί» μας ενοχλούσαν. Η προσευχή αποκαλύπτει τα πάθη που  έχουμε μέσα μας. Οι επιθέσεις αυτές συνήθως αποκαλύπτουν το περιεχόμενο του είναι μας. Την ώρα της προσευχής παλεύουμε με όλες αυτές τις εικόνες, όλα αυτά τα πάθη και τις προλήψεις, για να προφέρουμε το Όνομα του Χριστού με καθαρό νου.

231.   Αν αισθανόμαστε κάποια αντιπάθεια για κάποιον, το καλύτερο είναι να μη φέρουμε στο νου την εικόνα αυτού του προσώπου, ούτε την αιτία αυτής της αντιπάθειας, αλλά να προσευχόμαστε έξω απ’ όλα αυτά. Με την εσωτερική αυτή εργασία μπορούμε να υπερβούμε [//83] την αντιπάθεια, ν’ αρνηθούμε την εικόνα που γεννούν τα πάθη μας.

232.         Αν «λογισμοί» μας προσβάλλουν και μας εμποδίζουν να προσευχόμαστε με καθαρό τρόπο, πρέπει να είμαστε υπομονητικοί και να κράζουμε: «Ελέησον με»! Με την ενεργό αυτή αντίσταση μεταμορφώνουμε σιγά‐ σιγά τη εκπεσμένη ανθρώπινη φύση, που μας κάνει τέκνα του πρώτου Αδάμ. Παλεύουμε, και ο αγώνας αυτός οφείλει να είναι αληθινά βαρύς, να ενδύεται παγκόσμιο χαρακτήρα. Όχι, δεν είμαστε απλώς άτομα που προσβάλλονται από τους «λογισμούς». Με υπομονή ας κράζουμε: «Ελέησον με, ελέησον με»! Ιδού ο τρόπος για να αντισταθούμε στους κακούς «λογισμούς», να τους εμποδίσουμε να μας αιχμαλωτίσουν.

233.    Μην αποθαρρύνεσθε γρήγορα, αλλά να επαναλαμβάνετε την ευχή μέχρις ότου εισχωρήσει στα έγκατα της συνειδήσεως σας.

234.    «Κύριε Ιησού Χριστέ Υιέ του Θεού, ελέησον ημάς». Όταν λέμε την προσευχή αυτή, συνάπτουμε με τον Χριστό μια προσωπική σχέση, που ξεπερνά τη λογική. Η ζωή του Χριστού εισχωρεί σιγά‐σιγά μέσα μας.

235.    Μερικοί προσεύχονται με τη σκέψη, με τη διάνοια. [//84] Δεν είναι δυνατό όμως να υπάρξει προσευχή χωρίς τη συμμετοχή της καρδιάς. Στην προσευχή η καρδιά και ο νους είναι αρρήκτως ενωμένα.

236.  Να προσεύχεσθε στο κελλί σας. Μερικοί μπορούν να ξυπνούν μία ώρα νωρίτερα, άλλοι μισή άλλοι ένα τέταρτο ή δέκα λεπτά. Αυτό εξαρτάται από τις δυνάμεις του καθενός. Αλλά πρέπει να γίνεται. Η καρδιά και ο νους σας θα συνηθίσουν έτσι να ζουν παντού και πάντοτε με την ευχή. Όταν λέτε την ευχή του Ιησού, εμποδίζετε κάθε λογισμό να σας προσβάλλει. Οι αρχάριοι της πνευματικής ζωής οφείλουν να μάθουν να αγωνίζονται εναντίον των απαιτήσεων του σώματος.

237.     Να προσεύχεσθε το βράδυ, το πρωΐ και τις άλλες στιγμές της καθημερινής σας ζωής. Να προσεύχεσθε για τους άλλους. Μόνο με την ενότητα εν Πνεύματι Αγίω θα μπορέσετε να οικοδομήσετε τη σωτηρία σας. Να προσεύχεσθε για τους γύρω σας και να ζητείτε από τον Θεό να σας ευλογεί δια των προσευχών τους.

238.   Όταν προσευχόμαστε για κάποιον άρρωστο, μνημονεύουμε το όνομα του ζητώντας από τον Θεό να τον θεραπεύσει. Αυτό δεν είναι πλάνη, αλλά πραγματικότητα. Δεν πρόκειται για πάθος, αλλά για στάση χριστιανικής αγάπης προς τον αδελφό μας.

[//85] 239. Όταν ο νους μας είναι εξ ολοκλήρου στραμμένος προς τον Θεό, παύουν όλα τα ερωτήματα. Δεν υπάρχει πια παρά ένα ερώτημα: Πώς να αποκτήσουμε το Πνεύμα μέσα μας και να το φυλάξουμε.

240.  Με την ορμή του πνεύματος μας προς τον Θεό είναι δυνατό να φθάσουμε στην κατάσταση της καθαράς προσευχής. Όταν η προσευχή γίνεται καθαρά, μία θεωρία άλλης τάξεως γεννιέται στον άνθρωπο. Καθετί που αφομοίωσε στον κόσμο αυτόν από την εμπειρία ή τη μελέτη ξεπερνιέται. Στην κατάσταση της προσευχής ο άνθρωπος δεν γνωρίζει ούτε την ηλικία ούτε την κοινωνική και ιεραρχική του θέση. Όλες οι λεπτομέρειες της επίγειας ζωής υπερβαίνονται. Έτσι κατανοείται καλύτερα το νόημα του λόγου του Χριστού: «Εν εκείνη τη ημέρα Εμέ ουκ ερωτήσετε ουδέν» (Ιωάν. 16,23).

241.  Ποια στάση να κρατάμε στην εκκλησία; Πρέπει να στεκόμαστε με ένταση και αυτοσυγκέντρωση· να έχουμε ένταση, δηλαδή μεγάλη προσοχή, ώστε να μην διαχέεται ο νους μας με επιφανειακά πράγματα και αλλότριες σκέψεις.

242.  Όταν ο νους μας είναι ελεύθερος από τα πάθη, η παραμορφωμένη από την πτώση φύση μας αποκαθίσταται στο πρωτόκτιστο κάλλος της. Αν είμαστε κατ’ [//86] εικόνα του Θεού οι αποκαλύψεις γίνονται φυσιολογικά φαινόμενα. Η χριστιανική οδός συνίσταται στην πλήρωση του νου και της καρδιάς μας από την υπερβατική γνώση του Θεού.

243.  Μόνο με μακρόχρονη εμπειρία, που μπορεί να διαρκέσει μήνες και χρόνια, αποκτά κάποιος βαθμηδόν χριστιανική στάση στην προσευχή.

244.  Να γίνετε μωροί, μωροί σαν τους αληθινούς ασκητές! Γιατί μωροί; Γιατί να είναι κάποιος χριστιανός σημαίνει να ζει συγχρόνως σε δύο επίπεδα: στο παρόν και στην αιωνιότητα.

245.  Επαναλαμβάνω: Ας αυξήσουμε τώρα την προσοχή μας στο να οικοδομήσουμε τη ζωή μας.

246.  Φυλάξτε όλα αυτά στη συνείδησή σας, και η ζωή σας θα είναι γεμάτη έμπνευση, όχι μόνο κάθε μέρα αλλά κάθε στιγμή.

247.  Μην ξεχνάτε αυτά τα λόγια. Ο Θεός σας έδωσε χρόνο για να οικοδομήσετε την αιώνια σωτηρία σας. Μην τον σπαταλάτε!

Φιλμογράφησις: «CHROMA»,

3ο χλμ. Λαρίσης‐Θες/νίκης, Λάρισα, τηλ.: 041‐238.334, 553.296. Μοντάζ, εκτύπωσις: Γραφικές Τέχνες «Το Παλίμψηστον», Τσιμισκή 128, 546 21 Θεσσαλονίκη, τηλ.: 031‐286.247.

Βιβλιοδεσία: Ιωακείμ Τρικαλιάρης & ΣΙΑ Ε.Ε., Καρδία, 575 00 Επανωμή, τηλ.: 0392‐63.407.