Η βαθιά αδελφική φιλία του Γέροντος Σωφρονίου του Έσσεξ με τον Δαυΐδ Μπάλφουρ (David Balfour)

Ο Δαυΐδ Μπάλφουρ (David Balfour) «η πιο αγαπητή και συγγενή ψυχή» του Γέροντος Σωφρονίου του Έσσεξ
εκοιμήθη την 11η Οκτωβρίου 1989 .

«Όλοι επάνω στη γη υποφέρουν αναπόφευκτα θλίψεις. Και παρόλο που οι θλίψεις που παραχωρεί ο Κύριος δεν είναι μεγάλες, όμως φαίνονται στους ανθρώπους αφόρητες και συντριπτικές. Και αυτό γίνεται, γιατί οι άνθρωποι δεν θέλουν να ταπεινωθούν ενώπιον του Θεού και να παραδοθούν στο θέλημά Του. Όσοι, όμως, άφησαν τον εαυτό τους στο θέλημα του Θεού, αυτούς τους καθοδηγεί ο Ίδιος ο Κύριος με τη χάρη Του και υπομένουν με ανδρεία τα πάντα για χάρη του Θεού, τον Οποίο αγάπησαν και με τον Οποίο θα δοξάζονται αιώνια. »
«Το θέλημα του Θεού συχνά οδηγεί στον Γολγοθά»
«Η χάρη έρχεται μόνο στην ψυχή που έπαθε μέχρι τέλους»
Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης

Αυτά τα λόγια μοιάζουν να συνόψιζουν την περιπετειώδη και ταραχώδη ζωή του Δ. Μπάλφουρ, και από πολλές απόψεις και τη δική μας …
Ο Μπάλφουρ αποτελεί, πραγματικά, μία τραγική φιγούρα. Κάποτε θα ομολογήσει: «Η ζωή μου είναι μία θλιβερή αμφιταλάντευση» (σ. 379). Οι αμφιταλαντεύσεις του Μπάλφουρ φτάνουν στο αποκορύφωμα τους, όπως ο ίδιος μαρτυρεί: «Έχασα την πίστη ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η μόνη που κατέχει την αλήθεια σε όλο το πλήρωμά της».
Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, ευρισκόμενος ο Μπάλφουρ στο Κάιρο βγάζει το ράσο του και διαρρυγνύει κάθε σχέση με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Τα χρόνια που ακολούθησαν τα χαρακτηρίζει ως «χρόνια τελείας αθεΐας» (σ. 388).
Στα δύσκολα αυτά χρόνια για τον Μπάλφουρ ο Γέροντας Σωφρόνιος δεν παύει να προσεύχεται γι’ αυτόν, συναισθανόμενος την ευθύνη του ενώπιον του Θεού για την ψυχή του Μπάλφουρ. Ώσπου ήρθε η τελευταία μεταστροφή στην εσωτερική ζωή του Μπάλφουρ το 1962. Ο Μπάλφουρ κάνει αίτημα να τον δεχτεί η Ορθόδοξη Εκκλησία στους κόλπους της ως λαϊκό πλέον. Όπως σημειώνει ο ιεροδιάκονος Νικόλαος: «Από εκείνη τη στιγμή ως το τέλος της ζωής του ο Μπάλφουρ φρόντιζε με κάθε επιμέλεια την πίστη του στην Ορθοδοξία, μεταλαμβάνοντας συχνά των αγίων του Χριστού μυστηρίων. Πολλοί θυμούνται τα καυτά δάκρυα μετανοίας, που έχυνε στη θεία Λειτουργία. Από τότε ανανεώθηκε και η πνευματική επαφή του με τον Γέροντα Σωφρόνιο.» (σ. 30).
Ο Γέροντας Σωφρόνιος κατεύθυνε πνευματικά τον Μπάλφουρ, χωρίς να απελπίζεται για τις πολλές του πτώσεις. Ζούσε το δράμα του ως προσωπικό του δράμα, όπως τονίζει σχετικά: «Η εμπειρία της πνευματικής πατρότητος είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αλλά η άσκησή της, δηλαδή ο αγώνας στην καρδία του αδελφού ενάντια στο πάθος που τον βασανίζει, υπερβολικά δύσκολη. Με άλλα λόγια είναι ανάγκη να τον δεχθείς στην καρδία σου και να ζήσεις τον πειρασμό του ως προσωπικά δικό σου» (σ. 289).
Ο Γέροντας Σωφρόνιος αναμόρφωσε πνευματικά και αναγέννησε τον Μπάλφουρ: «διά πολλής υπομονής και πόνου σφοδρού, και καθημερινών δακρύων, αγκαλά και συ δεν εγνώρισες κανένα από τούτα οπού εδοκίμασα εγώ διά σε» (λόγια του αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου, που τα απευθύνει ο Γέροντας στον Μπάλφουρ, σ. 124).
Ο Γέροντας Σωφρόνιος στις επιστολές του αναφέρεται πάντοτε στον Μπάλφουρ με πολλή αδελφική αγάπη, όπως φαίνεται από τις προσφωνήσεις, καθώς και από τους επιλόγους των επιστολών του: «Αγαπητέ και περιπόθητε εν Κυρίω αδελφέ, Βαθυσέβαστε πάτερ Δαβίδ, ευλογείτε», «Με αγάπη εν Κυρίω…», «Αφοσιωμένος σε σας ως το τέλος της ζωής μου, με την εν Κυρίω αγάπη». Σε κάποια επιστολή ο Γέροντας Σωφρόνιος τον σκλαβώνει κυριολεκτικά με την πολλή του αγάπη: «Σας υπόσχομαι ότι θα προσεύχομαι για σας ως τον τάφο και, αν ο Κύριος δώσει σε μένα τον άθλιο τέτοια χάρη, τότε και μετά τον θάνατό μου θα προσεύχομαι για σας, ως την πιο αγαπητή και συγγενή σε μένα ψυχή» (σ. 111).
Ο Γέροντας Σωφρόνιος τον ελέγχει με το χάδι της ειλικρινούς αγάπης, προσέχοντας με πολλή λεπτότητα και ευγένεια να μην τον πληγώσει, αλλά να τον βοηθήσει στη συνειδητοποίηση των ελλείψεών του και στη διόρθωση των σφαλμάτων του. Θα του πεί χαρακτηριστικά: «Εγώ δεν είμαι για σας ούτε γέροντας ούτε πατέρας, αλλά αδελφός. Νομίζω ότι στην ειλικρινή μου φροντίδα για σας, και αν πω κάτι δυσάρεστο, εσείς ως σοφός άνδρας, που γνωρίζει καλά ότι οι γνήσιες επιπλήξεις και επιτιμήσεις από κάποιον που μας αγαπά είναι καλύτερες από τους δολίους ασπασμούς του κόλακα (Βλ. Παροιμ. κζ΄, 6), θα αποκομίσετε όφελος από τον ταπεινό μου λόγο» (σ.116).
«Τώρα είμαι δεμένος μαζί σας με τα αιώνια δεσμά της αγάπης εν Χριστώ… Αφοσιωμένος σε σας ως το τέλος της ζωής μου».
Αν θα έπρεπε να πάρουμε κάποιο μήνυμα από τις επιστολές του Γέροντα Σωφρονίου, είναι το μήνυμα της διαρκούς μετανοίας, που θα πρέπει να χαρακτηρίζει κάθε άνθρωπο. Για όλους ισχύουν τα λόγια του Γέροντα στον Μπάλφουρ: «Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν! Θα υπομείνουμε. Τέτοια είναι η οδός μας. Προσέκοψες, ανορθώσου! Έπεσες, σήκω! Ποτέ όμως δεν πρέπει να απελπίζεσαι» (σ. 245).
Ο Μπάλφουρ εκοιμήθη την 11η Οκτωβρίου 1989 μετά από παρατεταμένη ασθένεια.
Αποσπάσματα, π. Σταύρου Τρικαλιώτη, Αγώνας Θεογνωσίας του Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Από την αλληλογραφία με τον Δ. Μπάλφουρ.

***

Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

…Το έτος 1978 δοκίμασα μια μεγάλη έκπληξη.
Ένα Σάββατο γινόταν θεία Λειτουργία στο μικρό εκκλησάκι της Ιεράς Μονής που βρίσκεται στο κεντρικό κτήριο της Ιεράς Μονής. Στην θεία Λειτουργία παρευρισκόταν και ο αείμνηστος Γέροντας Σωφρόνιος, -δεν λειτουργούσε εκείνη την ημέρα- και καθόταν στην ιδιαίτερη θέση που υπήρχε στο δεξιό μέρος του Ιερού Ναού. Δίπλα από τον Γέροντα Σωφρόνιο, σε μια διακεκριμένη θέση, ευρισκόταν ένας μεγαλόσωμος Άγγλος. Δεν έδωσα μεγάλη σημασία, όταν εισήλθα στον Ιερό Ναό, γιατί αφ’ ενός μεν η ατμόσφαιρα ήταν πολύ κατανυκτική, αφ’ ετέρου δε συνήθως το Σάββατο και τις καθημερινές εκκλησιάζονταν αρκετοί ορθόδοξοι ξένοι από όλον τον κόσμο και γι’ αυτό δεν φαινόταν παράξενη κάθε παρουσία ενός αλλοεθνούς.
Όταν ήλθε η ώρα να διαβαστή το “Σύμβολο της πίστεως”, τότε έκπληκτος άκουγα ότι αυτός ο μεγαλόσωμος Άγγλος ανέγνωσε το “Πιστεύω” με την βροντερή φωνή του σε τέλεια Ελληνικά, με προφορά που δεν διέκρινες αν ήταν ξένος και όχι Έλληνας. Αυτό μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και προσπάθησα να τον δω, μια και βρισκόμουν σχεδόν δίπλα του. Διεπίστωσα ότι καθ’ όλη την διάρκεια της θείας Λειτουργίας έκλαιγε. Έπειτα από λίγο διάβασε πάλι με την βροντώδη και χαρακτηριστική του φωνή την Κυριακή προσευχή, το “Πάτερ ημών” και έπειτα από λίγο, μετά το “μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε” κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων με δάκρυα στα μάτια.
Μόλις τελείωσε η θεία Λειτουργία ρώτησα κάποιον αδελφό της Ιεράς Μονής να μου πη ποιός ήταν αυτός ο άνθρωπος. Μου απήντησε: “Είναι ο Δαυΐδ Μπάλφουρ. Γνωστός του Γέροντα από τότε που ησκείτο στο Άγιον Όρος”.
Αισθάνθηκα βαθειά έκπληξη. Βρισκόμουν μπροστά στον Δαυΐδ (πρώην π. Δημήτριο) Μπάλφουρ!
Ενθυμούμαι, όμως, ότι ο αείμνηστος Γέροντας Σωφρόνιος του έδειχνε μεγάλη αγάπη. Και ακόμη ενθυμούμαι ένα χαρακτηριστικό περιστατικό. Καθόμουν με τον Μπάλφουρ δίπλα-δίπλα στην Τραπεζαρία της Ιεράς Μονής κατά την διάρκεια του γεύματος και συζητούσαμε. Τον ρωτούσα διάφορα θεολογικά ζητήματα και διαπίστωνα ότι ήταν γνώστης πολλών θεολογικών θεμάτων, αλλά και νοοτροπιών και ρευμάτων που επικρατούσαν στον θεολογικό και εκκλησιαστικό “χώρο” της Ελλάδος. Σε κάποια στιγμή στράφηκα προς τον Γέροντα Σωφρόνιο που καθόταν λίγο πιο πέρα στην κεφαλή της Τραπέζης. Είδα τον Γέροντα να ρίχνη ένα στοργικό βλέμμα στον Μπάλφουρ, να τον κυττάζη με το ιλαρό διαπεραστικό του βλέμμα και έρρευσαν δάκρυα από τα μάτια του. Δεν προσπάθησα ποτέ να εξηγήσω τί σήμαιναν τα δάκρυα αυτά του Γέροντος Σωφρονίου. Το γεγονός είναι ότι διεπίστωσα την φιλανθρωπία και την αγάπη του Γέροντος προς τους ανθρώπους, κυρίως προς τους πονεμένους και μετανοημένους, περισσότερο όμως στον Μπάλφουρ όπως θα φανή πιο κάτω.
Στα αυτιά του Μπάλφουρ έφθαναν πολλές πληροφορίες για το τί λέγονταν γι’ αυτόν στην Ελλάδα, ότι, δηλαδή ήταν κατάσκοπος και χρησιμοποιούσε τήν… ανύπαρκτη, κατ’ αυτούς, ιερωσύνη για να εκτελή το κατασκοπευτικό του έργο, πράγμα το οποίο δεν φαίνεται να αληθεύη, αφού εισήλθε στην βρεττανική αποστολή μετά την αποχώρησή του από την Ελλάδα. Ο ίδιος πολλές φορές σκέφθηκε να απαντήση στις κατηγορίες – συκοφαντίες αυτές, αλλά είχε μάθει από τον Γέροντα Σωφρόνιο να λαμβάνη άλλη στάση στους πειρασμούς και με την εκούσια σιωπή του να θεραπεύη τα ακούσια και εκούσια σφάλματά του. Έτσι λειτουργεί ο πνευματικός νόμος.
Είναι σημαντική μια επιστολή που απέστειλε ο Μπάλφουρ στον πρώην Αρχιεπίσκοπο Θυατείρων Κ. Μεθόδιο, στην οποία μεταξύ των άλλων αναφέρεται στο θέμα αυτό που σχολιάζουμε εδώ. Γράφει:
“Είμαι 85 ετών (γράφει τον Απρίλιο του 1988, ενάμιση χρόνο πριν κοιμηθή που έγινε τον Οκτώβριο του 1989) και τα τελευταία 42 χρόνια υπήρξα αντικείμενο της πιο χυδαίας συκοφαντίας, η οποία, ανθρωπίνως ειπείν, έχει καταστρέψει ανεπανόρθωτα την ζωή μου• εν τούτοις, υπακούοντας στον πνευματικό μου πατέρα, τον Αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο, δεν έχω ποτέ ανταπαντήσει ή εκστομίση μια λέξη για αυτοάμυνα, αλλά έχω μάθει να παίρνω κυριολεκτικώς κατά λέξη τους λόγους του Χριστού: “Μακάριοι εστε όταν ονειδίσωσιν υμάς και διώξωσι και είπωσι πάν πονηρόν ρήμα καθ’ υμών ψευδόμενοι ένεκεν εμού” (Ματθ. ε’, 11)”. (Μητροπολίτου Πισιδίας Μεθοδίου Φούγια: Θεολογικαί και ιστορικαί μελέται, συλλογή δημοσιευμάτων και μή, σύμμικτα εκκλησιαστικά, τόμοι Δέκατος Τέταρτος και Δέκατος Πέμπτος, Αθήνα 2003 σελ. 263).
Ζούσε με μετάνοια, υπακούοντας στην συμβουλή του Γέροντος Σωφρονίου και σιωπούσε για τις συκοφαντίες που ελέγοντο εναντίον του.
Του έγραφε ο Γέροντας: “Συμπορευθείτε, αγαπητέ, με εμάς τους πένητες προς τον Σταυρό, προς τους ονειδισμούς, τις εξουθενώσεις, την πτωχεία, τις θλίψεις, και αργότερα, ίσως, και στο θάνατο”. Βεβαίως στο τέλος σέβεται την ελευθερία του, αφού αυτό είναι το θεόσδοτο δώρο που έδωσε ο Θεός στον άνθρωπο. Κανείς δεν μπορεί να παραβιάση την ελευθερία του ανθρώπου, ούτε αυτός ο ίδιος ο Θεός δεν το κάνει. Ο καθένας δέχεται την Χάρη του Θεού ανάλογα με την προσωπική του αυτοπαράδοση στον Θεό.
Μέσα από τις επιστολές του Γέροντος Σωφρονίου φαίνεται η κενωτική αγάπη του Γέροντα προς τον Μπάλφουρ, αλλά και σε κάθε άνθρωπο. Ο Γέροντας ζούσε αυτήν την χριστοειδή αγάπη που ανεβαίνει στην Γεθσημανή, τον Σταυρό και τον Άδη για την σωτηρία των ανθρώπων. Γράφει σε μια επιστολή: “Προσευχόμενος για σάς την νύχτα της Παρασκευής έκλαιγα, όπως κλαίνε τους νεκρούς”.
Η αγάπη του προς τον Μπάλφουρ φάνηκε καθαρά στο ότι του απεκάλυψε όλον τον μυστικό πνευματικό του κόσμο, όλα τα μυστήρια που του απεκάλυψε η Χάρη του Θεού, του άνοιξε ευρύχωρα την καρδιά του. Και όταν αργότερα βρέθηκε μπροστά στην πτώση του Μπάλφουρ, αυτή η αγάπη εκφράστηκε ως σεβασμός της ελευθερίας του και ως αγώνας, με καρδιακή προσευχή, για την μετάνοιά του, την επιστροφή του στον “χώρο” της Εκκλησίας και έτσι αξιώθηκε από τον Θεό της μεγάλης δωρεάς να κοιμηθή εντός της Εκκλησίας, με μετάνοια και κλάμα.
Πολύ σημαντικός ο λόγος του αγίου Σιλουανού: “Αλήθεια, είναι σαν μικρό παιδί. Εγώ σαν «νταντά» τον συγκρατούσα από τη συμφορά, για να μη σπάσει το κεφάλι του. Αλλά ας ζήσει στην Ελλάδα. Αυτό θα είναι ενδιαφέρον ακόμη και από πλευράς εμπειρίας… Συγκρίνει λοιπόν τις προσευχές με μαντείο; Τότε φθηνά μας εκτίμησε… Εμείς δεν σφετεριζόμαστε την ελευθερία του… έχασε την πίστη, και χωρίς πίστη δεν θα υπάρξει όφελος… Για ποιόν λόγο να ερίζουμε. Γράψτε του ότι εμείς δεν θα τον μεταπείσουμε… Είδα ότι, αν του φερθούμε αυστηρά, τότε θα αγανακτήσει”.
Ο Μπάλφουρ σε όλη του την ζωή, και μετά την ρήξη του με την Εκκλησία, διακατατεχόταν από την “μνήμη του θανάτου”, αναζητούσε την νοερά προσευχή και την εσωτερική γαλήνη.. Πλησίαζε στα κράσπεδα της εσωτερικής πνευματικής ζωής, όπως οι Εβραίοι παρέμειναν στις υπώρειες του όρους Σινά. 
Μέσα στις επιστολές του Γέροντος Σωφρονίου βλέπουμε πολλά λεπτά στοιχεία της πνευματικής ζωής, της πορείας προς την Θεογνωσία… του έγραφε: “Θα ήθελα να διατηρήσω με σένα κάθε δυνατή πνευματική σχέση κάτω από όλες τις περιστάσεις”. Αυτή η πνευματική ασκητική ησυχαστική αγάπη του Γέροντος Σωφρονίου κράτησε τον Μπάλφουρ στην Ορθόδοξη Εκκλησία και τον οδήγησε στην μετάνοια.
Κατά τους δύσκολους αυτούς χρόνους δεν υπογράφει τις επιστολές “με αγάπη εν Χριστώ”, αλλα “με μεγάλη εν Χριστώ αγάπη”. Και στην τελευταία επιστολή που του απέστειλε ο Γέροντας Σωφρόνιος κάνει λόγο για το ότι βεβαιώθηκε ότι ο Θεός είναι αγάπη και “ότι με ακόρεστη δίψα ποθεί τον καθένα μας, ότι μας αναζητεί· ότι από την αγάπη Του για μας δεν αλλάζει, όσο και αν εμείς αλλάζουμε απέναντί Του• ότι προσπαθεί πάντοτε να μας κατακλύσει με τα αγαθά Του”.
Ο Γέροντας Σωφρόνιος, ο οποίος μετά την πτώση και την αθεΐα του Μπάλφουρ, έκανε τα πάντα, με την προσευχή του και την αγάπη του, να τον επαναφέρη στην μετάνοια και τον δρόμο της Ορθοδόξου Παραδόσεως. Πέρασε από όλες τις πνευματικές καταστάσεις γι’ αυτό και μπορεί να καθοδηγήση τα πνευματικά του παιδιά, που του εμπιστεύθηκε η Πρόνοια του Θεού .
Αν ο όσιος Σιλουανός και ο Γέροντας Σωφρόνιος ήταν εσταυρωμένοι με τον Χριστό, ο Μπάλφουρ ήταν εσταυρωμένος με τον εκ δεξιών του Χριστού ληστή, που είπε το “μνήσθητί μου, Κύριε” και επιζητούσε την αγάπη του Θεού..
Όπως φαίνεται από όλη την αλληλογραφία ο Μπάλφουρ αξιώθηκε της αγάπης του Γέροντα Σωφρονίου και πριν και μετά την πτώση του. Άλλωστε ο Γέροντας σε μια επιστολή του έγραφε:
“Σας υπόσχομαι ότι θα προσεύχομαι για σας ως τον τάφο και, αν ο Κύριος δώσει σε μένα τον άθλιο τέτοια χάρη, τότε και μετά τον θάνατό μου θα προσεύχομαι για σας, ως την πιο αγαπητή και συγγενή σε μένα ψυχή”.
Όλα αυτά δείχνουν την μεγάλη αξία της νοεράς ησυχίας, που ξέρει να καθοδηγή, να σταυρώνεται, να αγαπά, να προσφέρεται αληθινά, αλλά δείχνουν και την αξία της αληθινής μετανοίας που ξέρει να σταυρώνη και να σώζη τον άνθρωπο.
Αποσπάσματα, Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Αγίου Βλασίου κ.κ. Ιεροθέου, Διάλογος Γέροντος Σωφρονίου του Έσσεξ και Δ. Μπάλφουρ.
Αγώνας Θεογνωσίας του Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ), «Η αλληλογραφία του Γέροντος Σωφρονίου με τον Δ. Μπάλφουρ», Μετάφραση από τα ρωσικά: Αρχιμ. Ζαχαρίας Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Εσσεξ Αγγλίας 2004