Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Η Θεοεγκατάλειψη.

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Ιωάννου του Σταυρού.

Απρίλιος‐Μάϊος 1936  1

Αγαπητέ πάτερ Σωφρόνιε, γράφω έτσι, ώστε μία‐δύο σελίδες να μπορούν να επιδειχθούν σε άλλους (όχι όμως σε εκείνους που θα ταραχθούν με την διαβίωσή μου ανάμεσα στους νεοημερολογίτες) και τα υπόλοιπα για σένα.

Θλίβομαι πολύ για τη «Θεοεγκατάλειψη» σας· πολύ περισσότερο, γιατί αισθάνομαι ότι ως ένα βαθμό εγώ στάθηκα η αιτία να χάσετε κάτι εσείς μετά την πρώτη συνάντηση μαζί μου. Από την άποψη αυτήν έχετε πράγματι υποστεί απώλεια, γιατί από μένα δεν βγήκε ούτε και θα βγει τίποτε.

Είστε όμως βέβαιος ότι ο «γνόφος» που «περιβάλλει» την ψυχή σας δεν αποτελεί σημείο αναβάσεως προς τον Θεό, μυστικής και οδυνηρής ενέργειας του Θείου φωτός στην ψυχή; Μπορώ να μιλώ για τέτοια πράγματα μόνο από τα βιβλία και με μεγάλη επιφύλαξη. Μου ζητήσατε να μεταφράσω το βιβλίο του Ιωάννου του Σταυρού, και γι’ αυτό τολμώ να σας αποστείλω τα συνημμένα μεταφρασμένα αποσπάσματα.

Όταν σας θυμάμαι, πάντοτε προσεύχομαι για σας. [//367] Και στη Θεία Λειτουργία σας μνημονεύω αδιάλειπτα. Θα ήθελα να σας βοηθήσω πνευματικά. Εσείς τόσο πολύ με βοηθήσατε και κατά την πρώτη και κατά τη δεύτερη  επίσκεψή μου και με τα γράμματά σας. Αλλά τί μπορώ να σας προσφέρω εγώ ο αμαρτωλός και αδύναμος και ανάξιος και ασύνετος και άθλιος και  άπειρος; Μόνο να μη χαθώ ο ίδιος … Η ανάμνησή σας παραμένει σε μένα δυνατή και καθαρή μετά από αυτόν τον χειμώνα· μου έρχεται συχνά. Λυπάμαι όμως, που τόσο υποφέρετε. Νομίζω ωστόσο ότι ο Κύριος το οικονομεί αυτό, σας ανυψώνει  με αυτόν τον τρόπο, αν και εσείς δεν μπορείτε να το αισθανθείτε τώρα. Έχω πίστη στη δύναμη της ψυχής σας και στο έλεος Εκείνου.

Εύχεσθε για μένα τον αμαρτωλό.

Δαβίδ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Ο Θεός, για να καθαρίσει και να οδηγήσει στην τελείωση όσους προοδεύουν, τους αποστερεί τη δύναμη, την αίσθηση και το νόημα των πνευματικών και των ηθικών, των εσωτερικών αλλά και των εξωτερικών πραγμάτων. Εγκαταλείπει τον νου τους στον γνόφο, τη θέλησή τους στην  ξηραία, τη μνήμη τους χωρίς αναμνήσεις· οι ανατάσεις της ψυχής καταβροχθίζονται από τα παθήματα, την πίκρα και τη θλίψη … σε αυτόν δεν υπάρχει    πλέον    ούτε    αίσθημα    ούτε    γεύση    πνευματικών    αγαθών    που

1 Η Επιστολή αυτή γράφτηκε σε απάντηση της Επιστολής 23 του Γέροντος Σωφρονίου προς τον Δ. Μπάλφουρ (7/20 Απριλίου 1936). Βλ. σσ. 260‐269.

προηγουμένως τον συγκινούσαν· και η στέρηση αυτή αποτελεί για τον Θεό έναν από τους όρους, χωρίς τους οποίους δεν μπορεί να φθάσει στην καθαρή εκείνη πνευματική σχέση, που ονομάζεται σύνδεσμος της αγάπης. Ο Κύριος τελεί όλα αυτά στην ψυχή δια μέσου της καθαρής και γνοφώδους θεωρίας.

[//368]

ΓΝΟΦΩΔΗΣ ΘΕΩΡΙΑ

Η σκοτεινή αυτή νύχτα είναι ενέργεια του Θεού στην ψυχή με σκοπό να την καθαρίσει από τις συνήθεις άγνοιες και ατέλειές της, τις φυσικές και τις πνευματικές.   Οι   μύστες   της   την   ονομάζουν   «Θεωρία   ανακαινίσεως»   και

«Μυστική Θεολογία». Ο Θεός διδάσκει μυστικά την ψυχή, με τέλεια αγάπη, χωρίς την παρέμβασή της, χωρίς καν ακόμη να εννοήσει η ψυχή σε τι συνίσταται η θεόσδοτη αυτή θεωρία. Αυτό είναι Θεία Σοφία …, που καθαρίζει και φωτίζει την ψυχή.

Αυτή η Θεία Σοφία για δύο λόγους είναι όχι μόνο Νύχτα και Γνόφος για την ψυχή, αλλά και πόνος και μαρτύριο. Πρώτα, υπερβαίνει την ικανότητα της ψυχής, και γι’ αυτό ακριβώς εμφανίζεται γνοφώδης σε αυτήν. Έπειτα η ψυχή είναι αγενής και ακάθαρτη· γι’ αυτό και το φως φαίνεται σε αυτήν θλιβερό, βασανιστικό και ταυτόχρονα γνοφώδες.

ΓΝΟΦΟΣ

Μέχρις ότου καθαρισθεί η ψυχή, η θεωρία που την διακατέχει την γεμίζει με τον πνευματικό γνόφο. Αιτία γι’ αυτό είναι ότι όχι μόνο την υπερβαίνει η λαμπρότητά του, αλλά και ότι παραλύει κατά τη θεωρία αυτή η φυσική νόηση  της ψυχής …

ΠΑΘΗΜΑΤΑ

Το Φως και η Σοφία της θεωρίας είναι άκρως εναργή και καθαρά· η ψυχή όμως, στην οποία διεισδύουν, είναι γνοφώδης και ακάθαρτη. Εδώ βρίσκεται η αιτία των παθημάτων. [//369] Η καθαρότητα αυτή που παλεύει με την ακαθαρσία για να την εκδιώξει, αποκαλύπτει στην ψυχή πολύ καθαρά, πόσο μολυσμένη και ελεεινή είναι, ώστε να φαντάζεται ότι ο Θεός την καταδιώκει τρόπον τινά ως εχθρός της. Η εντύπωση αυτή προκαλεί πόνο: Η ψυχή φαντάζεται ότι ο Θεός, κατά κάποιον τρόπο, την απέρριψε. Οι εντυπώσεις αυτές προέρχονται από το ότι ο νους καταβροχθίζεται από τη γνώση και την αίσθηση των κακών και της μηδαμινότητός του. Γιατί τη στιγμή αυτή το Θείο και γνοφώδες Φως φανερώνει σε αυτήν όλες τις απιστίες της, για να πεισθεί ότι με δικά της μέσα δεν μπορεί να ενεργήσει διαφορετικά …

Όταν η Θεία θεωρία διεισδύσει σε αυτήν με κάποια δύναμη, ώστε να την ενισχύσει και να την κυριεύσει, η ψυχή από αυτό ακριβώς βασανίζεται πολύ στην αδυναμία της· και μόλις και μετά βίας δεν καταρρέει εντελώς από αδυναμία, προπαντός όταν η διείσδυση που πραγματοποιείται είναι ισχυρότερη. Τότε οι αισθήσεις και το πνεύμα σαν να συντρίβονται από το τεράστιο αόρατο φορτίο, δοκιμάζουν τέτοιο πόνο, τέτοια αγωνία, που θα θεωρούσαν λύτρωση και έλεος,

αν μπορούσαν να πεθάνουν. Κάτω από τη δύναμη του αισθήματος αυτού και της συντριβής η ψυχή συνειδητοποιεί πόσο απομακρυσμένη είναι από κάθε Θεϊκή ευσπλαγχνία, ώστε να σκέφτεται (και όχι εσφαλμένα) ότι όλα όσα προηγουμένως τη στήριζαν, τώρα έχουν εξαφανισθεί και ότι κανένας πια δεν τη λυπάται καθόλου2 …

Το Θείο την διαπερνά, για να την τελειοποιήσει, να την ανακαινίσει. Απογυμνώνοντάς την, αποστερώντας την από τα συνήθη αισθήματα και γνωρίσματα του παλαιού ανθρώπου, την συγκλονίζει, διαλύει την πνευματική της [//370] σύσταση, την βυθίζει στον βαθύ και τέλειο γνόφο, μέχρι σημείου ώστε η ψυχή να αισθάνεται σαν να τήκεται και τρόπον τινά σαν να εκμηδενίζεται από τον τραχύ πνευματικό θάνατο, διατηρώντας μόνο τη δυνατότητα της όρασης των κακών της. Της φαίνεται σαν να την κατάπιε ζωντανή κάποιο θηρίο. Ασφυκτιούσε οδυνηρά στα σκοτεινά έγκατά της, σαν τον Ιωνά.

Εκείνο που την βασανίζει περισσότερο είναι η πεποίθηση ότι σίγουρα κατά κάποιον τρόπο ο Θεός την απέρριψε, την βλέπει με αποστροφή, την έριξε στο γνόφο. Θεοεγκατάλειψη – να το μεγαλύτερο βάσανό της.

… Ακόμη και τα δημιουργήματα ενεργούν απέναντί της με τον ίδιο τρόπο· όλα την εγκαταλείπουν. Εν μέρει υπομένει την καταφρόνηση και από τους ίδιους της τους φίλους.

… Στην ψυχή ανοίγει βαθειά τάφρος. Στερείται με σκληρότητα όλα εκείνα που μπορούν να την παρηγορήσουν, τα πρόσκαιρα αγαθά, τα φυσικά και τα πνευματικά. Τα αισθήματά της καθαρίζονται με την ξηρασία· οι ψυχικές της ικανότητες με την απουσία των αντιλήψεων, το πνεύμα με τον αδιαπέραστο γνόφο.

… Και όλα αυτά πραγματοποιούνται από τον Θεό με τη γνοφώδη αυτή θεωρία. Η ψυχή μέσα σε αυτήν υφίσταται τη συνέπεια της απουσίας οποιουδήποτε στηρίγματος κατά την πρόσληψη εντυπώσεων3 ...

Όσο πιο καθαρά και απλά εμφανίζεται σε αυτήν το Θείο φως που την διαπερνά, τόσο περισσότερο την σκοτίζει, την απογυμνώνει, και εξαφανίζει τις καθαρές παραστάσεις και τα αισθήματα. Αντίθετα όμως, όσο λιγότερο απλά και καθαρά την διαπερνά το Θείο φως, τόσο λιγότερο την απογυμνώνει, τόσο λιγότερο παρουσιάζεται σε αυτήν σκοτεινό …

[//371] Όταν όμως το πνευματικό αυτό φως, διαπερνώντας την ψυχή βρίσκει σε αυτήν κάποιο σημείο, όπου μπορεί να αντικατοπτρισθεί, δηλαδή κάποια τελειότητα που απέκτησε η ψυχή, κάποια κρίση δικαιοσύνης, η ψυχή αμέσως το βλέπει και το κατανοεί πολύ καθαρότερα, από ότι πριν την εμφάνιση του γνόφου αυτού. Και αισθάνεται πιο ελαφριά, γνωρίζει την πνευματική της ατέλεια …

Έτσι, από το ότι το πνευματικό αυτό φως εμφανίζεται με τέτοιον απλό, καθαρό, ακέραιο, ελεύθερο από καθετί που κατανοείται με μερικό τρόπο (κτιστό

2 Ιωάννου του Σταυρού, Μυστική Νύχτα της ψυχής, βιβλίο 2, κεφ. 5,1‐7.

3 Ιωάννου του Σταυρού, Μυστική Νύχτα της ψυχής, βιβλίο 2, κεφ. 6,1‐5.

ή θεϊκό), ακολουθεί η ικανότητα να γνωρίζει απεριόριστα και να διαπερνά πολύ εύκολα όλα όσα εμφανίζονται στην ψυχή, τα επουράνια και τα επίγεια. (Α’ Κορ. 2,10)· γιατί η ψυχή δεν συγκαταβαίνει σε οτιδήποτε νοητό ή σε οποιαδήποτε προσκόλληση. Αυτό είναι και αποτελεί γνώρισμα του πνεύματος που νεκρώθηκε, καθαρίστηκε. Επειδή τίποτε δεν αισθάνεται, τίποτε δεν κατανοεί, ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ, αλλά βρίσκεται σε καθαρότητα, σε γνόφο και σε σκότος, είναι ικανή να διαπερνά τα πάντα … (Β’ Κορ. 6,10)4.