ΟΨΩΜΕΘΑ ΤΟΝ ΘΕΟΝ

 

 

 

Επιστολή 3

ΑΜΦΙΒΟΛΙΕΣ

Η νίκη στους πειρασμούς. Η «σκληρότητα» του γραπτού λόγου.

Άθως, 12 Αυγούστου 1932

Αγαπητέ, περιπόθητε εν Χριστώ αδελφέ, Εντιμότατε πάτερ Δαβίδ,

Ευλογείτε!

Σκεπτόμουν να μη σας γράψω, πριν λάβω από σας νέες ειδήσεις. Αλλά βλέπετε, δεν άντεξα να τις περιμένω. Τόσο κατώδυνη ήταν η ψυχή μου αυτές τις ημέρες, σχεδόν μέχρις απογνώσεως.

Δεν γνωρίζω όμως τι να πω. Φοβούμαι πλέον, μήπως επιβαρύνω την ψυχή σας με οποιονδήποτε λόγο ή παραίνεση. Ένα έχω να πω μόνο: Να μην αμφιβάλλετε για το αν η απόφαση που πήραμε μαζί είναι απόλυτα σύμφωνη με το θέλημα του Θεού. Οι θλίψεις, οι δυσκολίες, τα εμπόδια στη δεδομένη περίπτωση μαρτυρούν μόνο την ευαρέσκεια του Θεού για το έργο που αρχίσαμε. Σκεφθείτε, πόσο εύκολο θα ήταν να γίνουν όλα στη Σερβία κοντά στον μητροπολίτη Βαρνάβα ή στη Γαλλία κοντά στον Ευλόγιο ή στην Τσεχία κοντά στον επίσκοπο Γόρασδο· αυτό όμως δεν σημαίνει ότι έτσι θα ήταν καλύτερα.

Αν τώρα νικήσετε, θα ευχαριστείτε τον Θεό σε όλη την υπόλοιπη ζωή σας γιατί πλουτισθήκατε με αληθινό θησαυρό, από τον οποίο θα αντλείτε για τον εαυτό σας και τους άλλους όλα τα απαραίτητα μέσα για τον αγώνα εναντίον του εχθρού ακόμη και ως τον τάφο.

[//78] Αν ήταν δυνατό, θα υπέμενα τώρα με χαρά στη θέση σας όλες τις εξουθενώσεις και τις θλίψεις, γιατί ο Κύριος μου έδωσε να γνωρίσω εκ πείρας πόσο ωφέλιμες είναι. Συγχωρείστε με, δείξτε λίγη ακόμη υπομονή, μη μου στερείτε την αγάπη σας, και για την ώρα την εμπιστοσύνη σας.

Λυπάμαι που τώρα δεν έχουμε τη δυνατότητα μιας ζωντανής επικοινωνίας, γιατί στα γράμματα είναι πολύ δύσκολο να εκφρασθεί κανείς. Ο γραπτός λόγος φαίνεται συχνά «σκληρός»1 και αφόρητος!

Ημέρα και νύχτα προσεύχομαι στον Κύριο και στη Θεομήτορα να σας χαρίσει την ανδρεία να πορευθείτε μαζί μας προς τον Γολγοθά, για να φθάσουμε και στην Ανάσταση.

Εύχεσθε για μένα. Σας αγαπώ και είμαι αφοσιωμένος σε σας με όλη μου την ψυχή.

Ο ανάξιος εν Χριστώ αδελφός σας,

o αμαρτωλός διάκονος Σωφρόνιος Υ.Γ. Συγχωρέστε με, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, που δεν προέβλεψα την επιθυμία του πατρός Σιλουανού να σας γράψει κάτι. Δεν τον ρώτησα εγκαίρως, γι’ αυτό και δεν σας έστειλα το γράμμα του μαζί με το δεύτερο δικό μου γράμμα,

1 Ιωάν. 6,60.

αν και από απόψεως χρόνου, ούτε αυτό ήταν δυνατό. Σας στέλνω τώρα το γράμμα αυτό της 31ης Ιουλίου.

[//75]

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

«… στήκετε εν τη πίστη, ανδρίζεσθε, κραταιούσθε».

(Α’ Κορ. 16,13)

[//76]

Επιστολή 4

ΝΕΑ ΑΡΧΗ

Η αληθινή κοινωνία της χάριτος. Η ευγένεια της ψυχής.

Τα αισθήματα της χάριτος. Η δωρεά της πίστεως.

Στον άνθρωπο της υπακοής η χάρη αντικαθιστά τον γέροντα.

Άθως, 3/16 Σεπτεμβρίου 1932.

Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον από του νυν και έως του αιώνος!

Χριστός εν τω μέσω ημών! Πολύτιμε, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ!

Περιπόθητε εν Κυρίω πάτερ και αδελφέ μου, ευλογείστε με, παρέχοντας πλέον πλήρη ιερατική ευλογία με την εξουσία που σας δόθηκε από τον Κύριο, και ευχηθείτε για μένα1.

«Η γυνή όταν τίκτη, λύπην έχει … όταν δε γεννήση το παιδίον, ουκέτι μνημονεύει της θλίψεως δια την χαράν ότι εγεννήθη άνθρωπος εις τον κόσμον»2.

Η προσοχή, ή καλύτερα η προσευχή μου, ήταν συνεχώς επικεντρωμένη όχι μόνο στην τυπική τέλεση της πράξης για την ενσωμάτωσή σας στην Εκκλησία, – αυτό δεν είναι ακόμη τόσο μεγάλο γεγονός– αλλά στο να γίνετε [//77] μετά την εξομολόγηση και την υποδοχή σας στους κόλπους της Αγίας Εκκλησίας, και ιδιαίτερα μετά από τη Θεία κοινωνία, κοινωνός της χάριτος σε τέτοιο βαθμό,  ώστε να σταθείτε πλέον δυνατός κατά το πνεύμα και ασάλευτος για πάντα στη πίστη.

Γι’ αυτό με πολύ κόπο, με θλίψη, κάποτε με πικρά δάκρυα τολμούσα ο άθλιος να ικετεύω την αγαθότητα του Θεού ημέρα και νύχτα.

Μέγα έλεος εποίησε μεθ’ ημών ο Κύριος! Και εμείς οφείλουμε να Τον ευχαριστούμε συνέχεια. Ωστόσο, παρά το ότι ο Κύριος σας «ευλόγησε πολύ», όπως λέτε, εγώ ίσως από άκρα απερισκεψία δεν μπορώ ακόμη να καθησυχάσω πλήρως   τον   εαυτό   μου.   Θα   ζητούσα   περισσότερα,   εφόσον   στο   μέλλον

1 Στις 12 Σεπτεμβρίου (με το νέο ημερολόγιο) 1932 ο Δ. Μπάλφουρ έγινε δεκτός στην Ορθοδοξία με την αναγνώριση του ιερατικού του βαθμού. Το μυστήριο ετέλεσε ο Έξαρχος του Πατριαρχείου της Μόσχας στη Δυτική Ευρώπη, Μητροπολίτης Ελευθέριος.

2 Ιωάν. 16,21.

αναμένονται θλίψεις, και οι θλίψεις αυτές έρχονται απρόσμενα και είναι τέτοιες που δεν μπορεί κανείς να τις περιμένει. Ο Κύριος όμως γνωρίζει σε ποιόν, κατά πόσο και πότε είναι δυνατό ή ωφέλιμο να τις δώσει.

Τα τελευταία γράμματά σας είχαν πολλές καλές ειδήσεις· κι εγώ χαίρομαι και ευχαριστώ τον Κύριο για την ευσπλαγχνία Του απέναντί μας.

Ωστόσο η επιθυμία και οι απόπειρές σας να με καθησυχάσετε κάπως δεν με παρηγορούν· προέρχονται από τη γενναιοφροσύνη της ευγενούς, αλλά ακόμη ανθρώπινης ψυχής σας. Θα είναι καλύτερα για μένα, αλλά ίσως και για σας, αν προς το παρόν γράφετε, χωρίς να μου κρύβετε τις θλίψεις σας. Μου προτείνετε

«να αναπαυθώ λίγο», αλλά εγώ φοβάμαι να παραδοθώ σε τέτοιου είδους ανάπαυση. Η ψυχή σας βρίσκεται προς το παρόν σε τέτοια κατάσταση, ώστε ενδέχεται να υποβληθείτε σε πολλές ακόμη μαρτυρικές και οδυνηρές αμφιταλαντεύσεις. Τί άλλο να σας πω λοιπόν, παρά ότι πρέπει να τα υπομένει κανείς όλα και να ταπεινώνεται. Γενικά όμως βλέπω το μέλλον σας με αισιοδοξία, γιατί πιστεύω ότι η κλήση σας από τον Θεό στην Εκκλησία [//78] είναι

«αμετάκλητος»3, και διαθέτω πολλές αποδείξεις της ιδιαίτερης ευδοκίας Του προς εσάς. Από την αναπόφευκτη αλληλογραφία που σας αναμένει με τους πρώην Καθολικούς φίλους και προϊσταμένους δεν προβλέπω μεγάλη ζημία για  την ψυχή σας. Θα υπάρξουν στιγμές βαρειάς ψυχικής πάλης και πικρίας, όπως εκείνης που σας κατέλαβε με το γράμμα από τη μητέρα σας. Όλα όμως αυτά ως τώρα αποτελούν απόηχο του παλαιού ανθρώπου, που διατηρεί τη δύναμή τους όσο η ψυχή παραμένει πτωχή από χάρη.

Όταν αφθονεί η χάρη, άλλα αισθήματα διακατέχουν την ψυχή. Καταπονείται από τον πόθο να γνωρίσουν, αν είναι δυνατόν, όλοι οι άνθρωποι τον αληθινό Θεό και την οδό προς Αυτόν. Όταν ο Κύριος επισκεφθεί την ψυχή, και αυτή γνωρίσει τη θεία αγάπη, που κατά την ποιότητα, τη δύναμη και τη γλυκύτητά της υπερβαίνει ασυγκρίτως κάθε άλλη αγάπη εφικτή πάνω στη γη, τότε αυτή επιθυμεί και προσεύχεται, ώστε και οι αδελφοί της να μετέχουν στο  ίδιο ποτήριο της Θείας αγάπης.

Στην αλληλογραφία μαζί τους (με τους πρώην Καθολικούς φίλους σας) μην ανοίγετε συζήτηση. Δεν πρόκειται να τους πείσετε. Είναι αρκετό να τους πληροφορήσετε για το γεγονός της αποχωρήσεώς σας από αυτούς, υποδεικνύοντάς τους, αν θέλετε, τα αίτια που σας ώθησαν στο διάβημα αυτό. Όλα όμως, όσα θα μπορούσαν να μας πουν, είναι ήδη γνωστά, δοκιμασμένα και ελεγμένα ως το τέλος. Παρακαλούσαμε για χρόνια τον Κύριο με βαθειά θλίψη, ανεκδιήγητα παθήματα, πολλά δάκρυα και συνεχή ετοιμότητα για το θάνατο να μας πει πού βρίσκεται η αλήθεια, και ο Κύριος δεν σιώπησε. Ήρθε ο Ίδιος και μας παρηγόρησε με ανείπωτη παρηγοριά και καθοδήγησε τη ζωή μας κατά το  θέλημά Του. Και τί μπορούν να μας πουν τώρα οι άνθρωποι [//79] με τον αχρειωμένο από τη γη νου τους; Το έλεος του Θεού μας λύτρωσε από τη βάσανο

3 Ρωμ. 11,29.

των αμφιβολιών και των ταλαντεύσεων ως προς την πίστη, και τώρα δεν υπάρχει πλέον τόπος στην καρδιά μας γι’ αυτές.

Φυλάξτε, αγαπητέ μου, ως κόρη οφθαλμού, αυτό που λάβατε. Μολονότι το λάβατε χωρίς μεγάλο κόπο, ωστόσο μην περιφρονήσετε τη δωρεά της ευσπλαγχνίας του Θεού. Καλά κάνετε που συγκεντρώνετε όλη την προσοχή στην ψυχή σας. Η προσευχή και η νήψη θα σας σώσουν από τον κόσμο, από τους

«φίλους» και τους εχθρούς. Είθε ο Κύριος να σας χαρίσει τη νοερά προσευχή· να στερεωθείτε κατά τον πλούτο του ελέους Του στον «έσω άνθρωπον»4. Μη παραδίδεσθε όμως υπερβολικά στη νηστεία. Δεν έχετε ανάγκη από εντατική νηστεία· θα είναι άσχημα, αν αδυνατίσετε και πέσετε σε ακηδία.

Προς το παρόν μην αποφασίζετε μόνος για δύσκολα ζητήματα. Και αν προκύψει κάτι, γράψτε (καλύτερα στον πατέρα Σιλουανό). Μόνος όμως «μην αποδέχεσθε και μην απορρίπτετε» τίποτε, σε περίπτωση που αμφιβάλετε, χωρίς συμβουλή.  Ο  πατήρ  Σιλουανός  με  παρακινεί  να  σας  γράψω  για  το  θέμα του

«γέροντος» που σας απασχολεί. Λέει ότι, αν είσθε υπάκουος, δεν θα χρειασθείτε γέροντα, αλλά η ίδια η χάρη του Θεού θα σας διδάσκει σε όλα. Όταν λοιπόν προκύψει επείγουσα ανάγκη για γέροντα‐καθοδηγητή, να είσθε βέβαιος ότι ο Κύριος θα σας τον στείλει.

Αν έχετε διάθεση και θέλετε να σας γράψω κάποτε για το θέμα αυτό κάπως εκτενέστερα, τότε με τις προσευχές και την ευλογία σας θα προσπαθήσω να σας γράψω περισσότερα για την υπακοή και τον γέροντα5. Για την ώρα όμως αρκεί η συμβουλή του πατρός Σιλουανού.

[//80] Χαίρομαι πολύ, που το θέμα του Βαλαάμο έληξε. Ήταν πειρασμός. Ο επίσκοπος συμφώνησε, όπως πιστεύω, καταρχήν με την πρότασή σας, οδηγούμενος από ανθρώπινο αίσθημα υποχωρητικότητας και συγκαταβατικότητας. Ωστόσο καλά αποφασίσατε εσείς για το θέμα· αν δηλαδή ο Επίσκοπος αποφάσιζε να σας στείλει εκεί, και μετά τη δήλωσή σας ότι οι αθωνίτες φίλοι σας δεν ευνοούν το ταξίδι αυτό, θα έπρεπε να υπακούσετε.

Ωστόσο, όπως η χάρη του Θεού μας υπέδειξε και τον Επίσκοπο και τον τόπο, ας ακολουθήσουμε την υπόδειξή Του, ωσότου ο Κύριος δώσει νέες υποδείξεις σχετικά με το θέλημά Του για μας (εννοώ για σας, αλλά εξαιτίας της στενής εν Χριστώ σχέσεως των ψυχών μας συνεχώς και κάπως άθελά μου λέω για «μας», αν και ο λόγος γίνεται μόνο για σας).

Από έλλειψη χρόνου αναγκάζομαι να βιαστώ και να συντομεύσω το γράμμα. Θα ήθελα να μιλήσω για πολλά, αλλά θα το κάνουμε άλλη φορά, αν ο Κύριος συνευδοκήσει. Η ουσία του πράγματος έγκειται στο ότι, μεταξύ πολλών καλών σκέψεων σας σχετικά με τον γέροντα, τη συμπεριφορά σας προς τους μέλλοντες αδελφούς σας στο μοναστήρι, τις θλίψεις, τους αγώνες και τα άλλα,

4 Εφεσ. 3,16.

5 Βλ. Παράρτημα Ι,1, σσ. 318‐323.

υπάρχουν προς το παρόν ακόμη  μερικές  λανθασμένες ιδέες και αντιλήψεις για τα συγκεκριμένα θέματα.

Με ενδιαφέρουν πολλές λεπτομέρειες για τη ζωή σας. Έτσι λοιπόν, αν δεν είναι δύσκολο, γράψτε μου για παρηγοριά. Όπως για παράδειγμα:

Υπάρχει Εκκλησία στο «Γκαϊζιούναχ»6; Πώς έγινε η υποδοχή σας, στο ναό  ή σε κάποια ιδιωτική κατοικία; Τελέσατε Θεία Λειτουργία την ημέρα εκείνη; Και γενικά,  έχετε  [//81] άραγε  τη  δυνατότητα  να  τελείτε  τη  Θεία  Λειτουργία  στο

«Γκαϊζιούναχ»;

Γράψτε μου το όνομα της μητέρας σας. Είναι πιο εύκολο να προσεύχεσαι για κάποιον, όταν γνωρίζεις το όνομά του. Η καρδιά μου διάκειται ευνοϊκά απέναντί της, αν και δεν την γνωρίζω καθόλου. Στα γράμματα, όπως και στις συναντήσεις μαζί της να φέρεσθε με πολύ προσοχή και αγάπη. Σε ό,τι όμως αφορά την αλήθεια, μην υποχωρήσετε ούτε στο ελάχιστο.

Όταν διαβάζω και ξαναδιαβάζω με χαρά τα γράμματά σας, ιδιαίτερα στα σημεία εκείνα, όπου αναφέρετε την ετοιμότητά σας για θλίψεις και παθήματα, η ψυχή μου ορμά να σας αγκαλιάσει και, φιλήματι αγίω, να σας ασπασθεί ως απέραντα αγαπητό και πολύτιμο για μένα αδελφό.

Δεν υπάρχει χρόνος για περισσότερα. Πρέπει να στείλω το γράμμα.

Από τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου συσσωρεύθηκε πολλή δουλειά, που καταναλώνει όλο σχεδόν τον ελεύθερο χρόνο μου. Επιπλέον είμαι τις τελευταίες ημέρες λίγο άρρωστος (κρυολόγησα), και αυτό με τη σειρά του με εξασθενεί σωματικά.

Προσεύχεσθε για μένα, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ· προσεύχεσθε και στον Κύριο και στη Θεομήτορα, τη Δέσποινά μας.

Κι εγώ, ως ελάχιστος εν Χριστώ αδελφός σας, δεν παύω να προσεύχομαι για σας.

Αφοσιωμένος σε σας ως το τέλος της ζωής μου,

με την εν Κυρίω αγάπη,

o ανάξιος αδελφός σας, ιεροδιάκονος Σωφρόνιος Υ.Γ.  Εσωκλείω  τα  γράμματα  του  πατρός  Σιλουανού  και  του  πατρός

Κασσιανού.

6 Πιθανόν να είναι ο τόπος διαμονής του Πατριαρχικού Εξάρχου Δυτικής Ευρώπης στη Λιθουανία.

[//82]

Επιστολή 5

Η ΣΤΑΥΡΙΚΗ ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Η χαρά στις θλίψεις. Η προσευχή γεννιέται στις περιστάσεις. Η σταύρωση της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Οι θλίψεις είναι σφραγίδα της εκλογής μας από τον Θεό. Από το ψυχικό στο πνευματικό. Η νοερά προσευχή και οι ακολουθίες. Το πένθος και ο τρόπος προσελεύσεως στον Θεό.

Άθως, 16/29 Σεπτεμβρίου 1932

Χριστός εν τω μέσω ημών!

Αγαπητέ, περιπόθητε εν Κυρίω πατέρα και αδελφέ, πάτερ Δαβίδ, ευλογείτε.

Την Κυριακή (12/25 Σεπτεμβρίου), μετά το δείπνο, παρέλαβα το μεγάλο γράμμα σας1 (από 4‐5/17‐18 του αυτού μηνός). Λυπάμαι, γιατί μας χωρίζει τόσο μεγάλη απόσταση (τα γράμματα χρειάζονται εβδομάδα και περισσότερο). Ακριβώς γι’ αυτό λυπάμαι, επειδή θα ήθελα τα γράμματα που μου στέλνετε και σας στέλνω να φθάνουν το συντομότερο δυνατό, να έρχονται τη στιγμή που υπάρχει η μεγαλύτερη ανάγκη γι’ αυτά και όχι με καθυστέρηση, οπότε συχνά αναφέρονται σε παρωχημένα γεγονότα. Το τελευταίο (4ο) γράμμα μου από 3/16 Σεπτεμβρίου σας το έγραψα σε περίοδο που βασανιζόσασταν περισσότερο και μου γράψατε πολλά και εσείς ο ίδιος. Δυστυχώς δεν κράτησα σημειώσεις για το τέταρτο γράμμα που σας έστειλα και δεν θυμάμαι καλά, τί ακριβώς έγραψα από τα πολλά εκείνα που ήθελα να σας πω και τί δεν πρόλαβα από έλλειψη [//83] χρόνου. Ήμουν υποχρεωμένος να αφιερώσω όλον τον ελεύθερο χρόνο του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου σε κάποιο σημαντικό έργο που μου ανέθεσε ο άγιος Καθηγούμενος, και γι’ αυτό δεν μπόρεσα να σας γράψω παρόλη την επιθυμία μου. Αλλά και τώρα υπάρχουν πολλά εμπόδια. Τη Δευτέρα το βράδυ στην Ύψωση, κατά τη διάρκεια της αγρυπνίας (με το κοσμικό στις 3 το πρωΐ), έγινε ισχυρός σεισμός, που συνεχίζεται ακόμη και τώρα με μικρότερη βέβαια ένταση από όση είχε την πρώτη φορά, ωστόσο όμως παραμένει δυνατός. Μέχρι στιγμής το Μοναστήρι μας, με το έλεος του Θεού, υπέστη λιγότερες ζημιές από  τα άλλα. Γενικά όμως ο σεισμός προκάλεσε μεγάλες καταστροφές και θύματα, ιδιαίτερα στα βορειοδυτικά της χερσονήσου του Άθω, όπου μάλιστα, όπως διαδίδεται, άνοιξε και κρατήρας και χύθηκε λάβα. Τώρα που γράφω η γη βούιζει και όλα τα κτίρια τραντάζονται. Αυτό δεν επιτρέπει στο χέρι μου να διατηρήσει την απαιτούμενη ακινησία και σταθερότητα.

Είμαι πάντοτε έτοιμος να σας γράφω με μεγάλη χαρά, καθώς αυτό υποκαθιστά κατά κάποιον τρόπο τη ζωντανή συνομιλία μαζί σας.

Τώρα είμαι δεμένος μαζί σας με τα αιώνια δεσμά της αγάπης εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών. Τώρα που δεν υπάρχει για μένα σε όλη τη  γη πολυτιμότερη ψυχή από τη δική σας, κατά το μέτρο που ο Κύριος με βοηθάει2,

1 Το γράμμα δεν διασώθηκε.

2 Διορθωμένο: «δίδει ο Κύριος τη δύναμη».

μένω μαζί σας με το πνεύμα μου, θλίβομαι με τις θλίψεις σας, χαίρομαι στις χαρές σας, οι οποίες για την ώρα είναι λίγες.

Τώρα, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, εγώ ο αμαρτωλός σας ευλαβούμαι εξαιτίας των θλίψεων που υπομένετε για το όνομα του Γλυκυτάτου, Υπεραγαπημένου Κυρίου ημών. Να ανδρίζεσθε, να ενδυναμώνεται η καρδιά σας, αγαπημένε εν Κυρίω αδελφέ μου, πάτερ Δαβίδ.

[//84] Πολύ ευδοκεί για σας ο Κύριος. Αργότερα θα γνωρίσετε την αλήθεια των λόγων αυτών. Ανθρωπίνως επιθυμώ να λυτρωθείτε από τις θλίψεις που σας βρήκαν. Με το πνεύμα μου όμως φθάνω ακόμη και να χαίρομαι. Θυμηθείτε τα λόγια του Κυρίου προς τον Απόστολο Πέτρο: «Ύπαγε οπίσω μου σατανά … ότι ου φρονείς  τα  του  Θεού,  αλλά  τα  των  ανθρώπων»3.  Φοβερός,  «ασύνετος» λόγος:

«χαίρομαι, όταν βρίσκεσθε σε τόση μεγάλη θλίψη»!

Σας λέω την αλήθεια· γνωρίζω άνθρωπο, που πολλές φορές όχι μόνο ατένιζε τη φοβερή άβυσσο του άδη, αλλά και κρεμόταν επάνω από αυτήν, και κατά κάποιον τρόπο βυθιζόταν ακόμη μέσα της, αλλά το χέρι του Θεού τον ανέσυρε από εκεί. Περπατούσε επάνω στη γη και οι άνθρωποι μιλούσαν μαζί  του, αυτός όμως δεν ένιωθε τη γη κάτω από τα πόδια του, αλλά έβλεπε να διανοίγεται μπροστά του μαύρη άβυσσος. Το σώμα νεκρωνόταν από τη θλίψη. Είναι αδύνατο να περιγράψει κανείς τη φρίκη που ζούσε η ψυχή του τότε. Ο χρόνος έμοιαζε γι’ αυτήν με λεπτή κλωστή, με την οποία ήταν δεμένη και κρεμόταν προσωρινά επάνω από την άβυσσο, ενώ έβλεπε γύρω της την απεραντοσύνη, αλλά το φοβερότερο ακόμη, τον άδη, όπου δεν υπάρχει τέλος στα βάσανα. Όταν η ψυχή βρεθεί σε τέτοια συμφορά, διδάσκεται την αυθεντική προσευχή.

Γνωρίζω ότι είναι μεγάλες οι θλίψεις που σας κατέλαβαν. Η μεγαλύτερη ωστόσο έγκειται στο ότι η ψυχή σας δεν είναι απόλυτα σίγουρη για την αλήθεια της οδού στην οποία εισήλθατε.

Σε μια από τις επιστολές σας μου γράφατε ότι επιθυμείτε να υπομένετε θλίψεις, θέλετε να πάσχετε. Τώρα λοιπόν που σας βρήκαν οι θλίψεις, δείξτε θάρρος. Στο εξής ποτέ μην «επιθυμείτε να πάσχετε», αλλά να παραδίνεσθε [//85] στο θέλημα του Θεού. Για το θέμα αυτό, ότι δηλαδή δεν πρέπει να αναζητούμε εκούσια τις θλίψεις, αλλά να είμαστε μόνο έτοιμοι να υπομένουμε όλες όσες μας βρίσκουν, γράφουν, αν θυμάσθε, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και πολλοί άλλοι άγιοι Πατέρες.

Πιστέψτε με, αγαπητέ, ότι, αν κάποτε επιτρέπω στον εαυτό μου να χρησιμοποιεί τους όρους «Καθολικοί» και «Καθολικισμός» υποδεικνύοντας τις ανεπάρκειες και τα λάθη τους, το κάνω όχι με σκοπό να τους διασύρω (να με φυλάξει ο Κύριος από κάτι τέτοιο). Το κάνω όμως, για να δηλώσω απλά και απερίφραστα, όπου αυτό επιβάλλεται κατ’ ανάγκη, ότι δεν υπάρχει σε αυτούς η αλήθεια. Στη δεδομένη μάλιστα περίπτωση μπορώ να σας βεβαιώσω ότι δεν θα έπρεπε  να  ταράζεται  η  ψυχή  σας  βλέποντας  τη  σημαντική,  ως  προς  την

3 Ματθ. 16,23.

εξωτερική οργάνωση και πειθαρχία, υπεροχή του Καθολικισμού σε σύγκριση με την Ορθόδοξη Εκκλησία, γιατί αυτό είναι «γη».

Επίσης μη σκανδαλίζεσθε γιατί την εποχή μας ο Ορθόδοξη Εκκλησία είναι πραγματικά σταυρωμένη. (Αυτό αποτελεί τον προθάλαμο του ουρανού). Η Λίτβα ποτέ δεν στεκόταν ψηλά από πνευματικής απόψεως. Και μην κρίνεται την Ορθόδοξη Εκκλησία μόνο μέσα από την εντύπωση της επαρχίας της Λίτβα. Για κάποιον λόγο προτιμώ να μιλήσουμε γι’ αυτό άλλη φορά, αν και σεις αντιμετωπίζετε πειρασμό σε αυτή την περίσταση. Εγώ τώρα ενδιαφέρομαι για κάτι άλλο· θα ήθελα να συγκεντρωθεί η ψυχή σας μέσα στον εαυτό της και να δει το μεγάλο και σπουδαίο έργο που τελείται εκεί.

Δεν ήρθε ο καιρός να αναλύσω αυτό που βιώνετε. Προσεύχομαι στον Κύριο, ώστε ο Ίδιος με τη χάρη Του να σας διδάξει και να σας χαρίσει πνευματική σύνεση. Οφείλουμε να εκφράσουμε στον Κύριο μεγάλη ευγνωμοσύνη τώρα, γιατί σας έδωσε ήδη να γνωρίσετε ότι (όπως ο ίδιος γράφεται) [//86] «αυτό είναι πραγματική ζωή, αληθινά αυθεντική ύπαρξη». Ναι, «πρέπει να ευχαριστήσουμε τον Κύριο, που μας αξίωσε να ζούμε έτσι και δεν μας άφησε στην οικτρή οφθαλμαπάτη, στο φάσμα και στην πλάνη της κοινής ζωής του κόσμου». Εγώ προσευχόμουν στον Εύσπλαγχνο που θέλει «πάντας σωθήναι»4 να ακούσω αυτά τα λόγια από σας. Να γνωρίζετε όμως ότι αυτό είναι μόνο η προκαταρκτική μαθητεία της ψυχής στη Βασιλεία του Θεού.

Δείξτε θάρρος, αγαπητέ και περιπόθητε αδελφέ μου. Όλοι οι άγιοι  Πατέρες μας διδάσκουν ότι οι θλίψεις είναι η σφραγίδα της εκλογής μας από τον Θεό. Ο Κύριος στέλνει τις θλίψεις σε όσους αναγνωρίζει ως γνήσια τέκνα Του,  και μεριμνά γι’ αυτά τόσο, όσο καμιά μητέρα για το παιδί της5. Εσείς ο ίδιος δεν αντιλαμβάνεσθε ένα πράγμα, ότι το Πνεύμα του Θεού αναπαύεται σε σας. Αλλά δεν έχετε ακόμη γνήσια πνευματική επίγνωση αυτού.

Ελάχιστοι άνθρωποι το έχουν κατανοήσει αυτό. Όποιος όμως το συνειδητοποιήσει και ευχαριστεί τον Κύριο για τις θλίψεις του, θα του δοθεί να γνωρίσει τα μυστήρια της Βασιλείας των Ουρανών. Η χαρά μας είναι ως επί το πλείστον πνευματική. Κατά τη σάρκα όμως (δηλ. σε όλα όσα ανήκουν  στον κόσμο αυτόν) είμαστε σταυρωμένοι. «Εν Χριστώ Ιησού … εμοί κόσμος  εσταύρωται κεγώ τω κόσμω»6.

Τώρα αρχίζετε να προσεγγίζετε εκείνο, για το οποίο αναφερόμενος στο πρώτο μου γράμμα σας έγραφα: «και αυτό θα γίνει».

Παραλαμβάνοντας τα πρώτα γράμματά σας ανησυχούσα πολύ· φοβόμουν μήπως παρερμηνεύσετε τα λόγια [//87] μου, όπως δεν θα έπρεπε. Τώρα όμως, βλέποντας ότι η χάρη του Θεού σας οδηγεί στην αληθινή οδό και κατανοείτε,

4 Α’ Τιμ. 2,4.

5 Προσθήκη: «Ο Κύριος μαστιγοί πάντα υιόν όν παραδέχεται». Πρβλ. Εβρ. 12,6 και Παροιμ.

3,12.

6 Γαλ. 6,15 και 14.

ευχαριστώ τον Κύριο και τη Θεομήτορα. Δεν μπορώ όμως ακόμη να ησυχάσω εντελώς.

Διακρίνω μέσα σας κάτι που δεν είναι σωστό. Φοβάμαι για σας νύχτα και ημέρα μήπως σας πλανήσει ο εχθρός, προπαντός τώρα που γράφετε ότι γίνατε πολύ ευερέθιστος. Χρειάζεσθε περισσότερη ψυχική ανάπαυση. Μην περιμένετε τίποτε και μη δέχεσθε τίποτα χωρίς να ζητήσετε συμβουλή. Αλλά προς το παρόν μην απορρίπτετε επίσης τίποτα το αμφίβολο για σας, όταν δηλαδή δεν είστε βέβαιος αν είναι χάρη ή πλάνη από τον εχθρό. Να διακρίνετε καλά τα λεγόμενα. Να μην απορρίπτετε, όταν δεν σας είναι καθαρά, αλλά και τίποτε να μη δέχεσθε χωρίς συμβουλή …7

Αφού φθάσαμε με τη χάρη του Θεού στην «ενότητα της πίστεως», θα πιστεύουμε ότι με τη συνέργεια της ίδιας χάριτος θα καταντήσουμε και στην

«επίγνωσιν της απροσίτου Αυτού δόξης»8.

Όταν αναλογίζομαι αυτό που σας συνέβη, εκπλήττομαι αφάνταστα. Φοβάμαι πράγματι και να μιλήσω ακόμη για το πόσο σημαντικό είναι αυτό που συνέβη στη ζωή σας, [//88] για να μη δώσω με τον τρόπο αυτόν αφορμή για πάλη με την κενοδοξία ή την υπερηφάνια. Δόξα και ευχαριστία στον Κύριο, που σας έδωσε την αποφασιστικότητα να προχωρήσετε σε όλα αυτά! Συνήθως οι άνθρωποι, όχι μόνον όσοι προσέρχονται στην Ορθοδοξία από άλλες ομολογίες, αλλά και οι ίδιοι οι Ορθόδοξοι, δεν κατανοούν καθαρά το θείο μεγαλείο της πίστεώς μας, το πνεύμα της Ορθόδοξης ζωής. Συχνά και μετά την προσχώρησή τους στην Ορθοδοξία δεν είναι σε θέση να ανυψωθούν από τη γη (για παράδειγμα οι άγγλοι στο Λονδίνο που ασπάσθηκαν την Ορθόδοξη πίστη). Σε όλες τις κρίσεις τους, σε όλες τις απόψεις τους για τα πράγματα, τη ζωή μας, τη σωτηρία, επικρατεί γήινη προσέγγιση, σαρκική, ψυχική, ανθρωποκεντρική αντίληψη και κοσμικό φρόνημα. Από την άποψη αυτή ο Κύριος σας βοήθησε να σταθείτε πολύ επάνω από αυτά και η επιθυμία της καρδιάς μου είναι όχι μόνο να κρατηθείτε στο ύψος αυτό, αλλά και να ανεβείτε ακόμη ψηλότερα, φθάνοντας την αυθεντική πνευματική γνώση. Δεν θέλω να προχωρήσω σε επαίνους, διότι εκ πείρας έμαθα ότι είναι επιζήμιοι για την ψυχή. Συμφέρει να προχωρούμε «τα μεν οπίσω επιλανθανόμενοι τοις δε έμπροσθεν επεκτεινόμενοι»9.

7 Η Επιστολή 5 (16/29 Σεπτεμβρίου) σχηματίσθηκε από την συνένωση δύο μικρότερων επιστολών. Η Προσθήκη που παρατίθεται στη συνέχεια αποτελεί την αρχή της δεύτερης επιστολής: «Αγαπητέ εν Κυρίω αδελφέ μου, πάτερ Δαβίδ, Ευλογείτε. Όλη αυτή την εβδομάδα χαίρομαι για σας και ευχαριστώ τον Κύριο και την Υπεραγία Δέσποινα μας Θεοτόκο. Συχνά σας ασπάζομαι νοερά με το ιλαρό και ευφρόσυνο αίσθημα της αδελφικής αγάπης. Πόσο θα ήθελα η αγάπη αυτή να παραμείνει αιώνια· να μας αξιώσει ο Κύριος με το αμοιβαίο αυτό αίσθημα της αγάπης στο όνομά Του μετά το θάνατό μας να παρασταθούμε ενώπιόν Του, να Τον προσκυνήσουμε βρέχοντας τα πόδια Του με δάκρυα χαράς και ευγνωμοσύνης.

8 Πρβλ. Ευχή των Ωρών.

9 Φιλιπ. 3,13.

Με την πεποίθηση ότι δεν αμφιβάλλετε για την αγάπη μου απέναντί σας, μπορώ να μιλήσω ακόμη περισσότερο για ελλείψεις και αποκλίσεις από την αληθινή, όπως μου φαίνεται, αντίληψη ορισμένων πραγμάτων από την πλευρά σας. Γνωρίζω ότι έστι υπερβάλλω τα όρια μου και διακινδυνεύω να φανερώσω  την αφροσύνη μου. Αλλά η «πραότητα του Δαβίδ»10, του ευλογημένου δούλου του Θεού, μου δίνει την τόλμη να εκφράσω τη γνώμη μου για μερικά θέματα, στα οποία διχάζονται οι απόψεις μας.

[//89] Συγχωρείστε με, που γράφω τόσο ατημέλητα, ενδεχομένως και δυσανάγνωστα, αλλά οι περιστάσεις με αναγκάζουν να βιαστώ: το υποχθόνιο βουητό που φθάνει στα αυτιά μου δεν μου επιτρέπει να ησυχάσω. Νομίζω ότι αυτή τη φορά δεν θα μπορέσω να γράψω πολλά από εκείνα που θα ήθελα.

Γενικά ποτέ δεν σκέφτηκα να γράψω κάτι για την πνευματική ζωή, και γι’ αυτό τώρα αποδεικνύομαι ανίκανος να εκφράσω τις σκέψεις μου σύντομα και συνάμα καθαρά. Παρακαλώ να δείξετε κατανόηση και για την ανεπάρκειά μου αυτή, όπως ακριβώς και για τις άλλες.

Γράφετε: «αποφάσισα να ζήσω σύμφωνα με τη θέληση και όχι με τη  λογική ή το συναίσθημα». Δεν πρέπει έτσι, αγαπητέ. Αυτό δεν οδηγεί προς το αγαθό. Σε ό,τι αφορά τη θέληση, να σκέπτεσθε όπως και για το θέμα της ανδρείας: Να παραδινόμαστε στο θέλημα του Θεού, να πιστεύουμε αδίστακτα στην αγάπη και την ευσπλαγχνία Του για μας. Αλλιώς ο εχθρός θα σας διαλύσει έτσι, ώστε και τα οστά σας να μην μπορούν ύστερα να συλλέξουν.

Γράψτε μου11, αν είναι δυνατό, από πότε αρχίσατε να ασκείσθε στη νοερά προσευχή. Πότε αυτό το «νωρίτερα», [//90] όσον αφορά την επίδοσή σας στην εργασία αυτή, σας ήταν επαχθές; Ποιος σας την δίδαξε; Ποια σχετικά βιβλία διαβάσατε νωρίτερα και ποια διαβάζετε τώρα; Πώς εν γένει την ασκείτε; Συγχωρείστε με, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, που παίρνω το θάρρος να σας ρωτώ γι’ αυτό. Αν υπήρχε μαζί σας κάποιος, που έστω και λίγο θα γνώριζε για το θέμα αυτό, δεν θα τολμούσα να σας ρωτήσω. Ένας πρόσθετος λόγος, για τον οποίο ρωτώ, είναι γιατί φοβάμαι ότι στην ψυχή σας παραμένουν από την προηγούμενη ζωή σας και μερικές ακόμη εσφαλμένες έννοιες για την προσευχή. Φοβάμαι, επίσης, μήπως ζημιώσουν την ψυχή σας ορισμένες συνήθειες που αποκτήσατε νωρίτερα στην προσευχή.

10 Ψαλμ. 131,1.

11 Προσθήκη: «Ήθελα να σας γράψω πως σωστά κρίνατε ότι το να παραδοθεί κάποιος στο θέλημα του Κυρίου, “να ετάζεται από τον Ίδιο τον Κύριο”, αποτελεί την πιο πιστή και  ελπιδοφόρα οδό, “χρειάζεται μόνο η απόφαση να υπομένει”. Πριν όμως από  αυτό  γράφετε: “Ξέρω πόσο δύσκολο και σχεδόν ανέλπιδο είναι να παλέψει κάποιος ασκητικά, διορθώνοντας τον εαυτό του από τις κακές συνήθειες”. Η αντίληψη αυτή είναι ήδη λανθασμένη. Στη ζωή μας είναι αναπόφευκτα απαραίτητη η άσκηση, η πάλη με τα πάθη. Ωστόσο στην αγαθή διάθεση –να παραδοθούμε κατά πάντα στο θέλημα του Θεού– χρειάζεται να προστεθεί και η εγκράτειά μας  σε όλα. Πρέπει ωστόσο να το δούμε κάπως διαφορετικά απ’ ό,τι εσείς (εκτός και αν η έκφραση αυτή δεν οφείλεται σε κάποια αβλεψία, αλλά εκφράζει πράγματι τη δική σας αντίληψη και προσέγγιση) …».

Το τελευταίο σας γράμμα, από το οποίο φαίνεται ξεκάθαρα ότι δεν μπορείτε να παρασταθείτε ορθά κατά τη διάρκεια των ακολουθιών, με υποχρεώνει να ανησυχώ για το θέμα αυτό.

Κατά τη διάρκεια της ακολουθίας δώστε στον Θεό το νου και την ψυχή και μη στρέψετε την προσοχή σας στο πώς ψάλλουν, στέκονται, προσεύχονται και συμπεριφέρονται οι άλλοι. Μην κάνετε ποτέ σε κανένα παρατηρήσεις σε στιγμή ερεθισμού. Αργότερα, αν επικρατεί ευχάριστη κατάσταση πνεύματος, είναι δυνατό να το κάνουμε με προσοχή.

Συγκεντρωθείτε στον εαυτό σας ή καλύτερα στον Θεό. Μη σκέπτεσθε το μέλλον· μην το ανιχνεύετε, αν και μερικοί, όπως εγώ, σας μιλούν για το μέλλον. Σώστε πρώτα απ’ όλα τον εαυτό σας. Σχετικά με αυτό καλά μου γράψατε στο τελευταίο γράμμα.

Αγαπητέ, συγχωρείστε, υπομείνατε. Είναι αδύνατο να σας γράψω τώρα  για πάρα πολλά και ουσιώδη. Ενώ έγραφα τις λίγες αυτές σελίδες, το κτίριο σείσθηκε ήδη μερικές φορές με βουητό, θορύβους και τριγμούς.

Αν ο Κύριος δώσει και παραμείνουμε ζωντανοί, θα μιλήσουμε για όλα προς δόξαν Του.

[//91] Σχετικά με την υπερβολική τάση σας για το πένθος και τη συντριβή:

Στον Θεό, που είναι «πυρ καταναλίσκον»12, πρέπει να πλησιάζουμε με όσο το δυνατόν περισσότερη ιλαρότητα, ησυχία και ευλάβεια. Πρέπει να φυλαγόμαστε με κάθε τρόπο από κάθε τεχνητή, νευρική, αιματηρή διέγερση και από την ονειροπόληση. Συγχωρείστε με. Μιλώ προειδοποιητικά από αγάπη για σας. Οι Καθολικοί, όπως έτυχε να ακούσω, πάσχουν ακριβώς από τις ελλείψεις αυτές. Γι’ αυτό και παρατηρούνται σε αυτούς περιπτώσεις στιγμάτων και αισθησιακών οράσεων (μάλλον φαντασιώσεων). Από την άλλη πλευρά πολλοί συγχέουν το πνευματικό με το ψυχικό ή, μη κατανοώντας εντελώς το πρώτο (δηλαδή το πνευματικό πένθος), κατακρίνουν το τελευταίο ως ψυχικό.

Να δώσει ο Κύριος13 να γνωρίσετε την αληθινή, απλανή νοερά προσευχή και το πνευματικό πένθος. Σας αναφέρω μόνο ότι το χάρισμα αυτό λίγοι (μονάδες, όπως ο Γέροντας π. Σιλουανός) το έλαβαν γρήγορα και σχετικά εύκολα για την ταπείνωσή τους. Η πλειονότητα όμως αναγκάζεται να κοπιάσει και να αγωνισθεί με άσκηση μέχρι θανάτου. Ο δρόμος αυτός κρύβει πολλές τρικυμίες, κινδύνους και θλίψεις.

Μην ορμάτε προς το πένθος με υπερβολικό πείσμα, πιέζοντας την καρδιά σας. Αν τώρα δεν έρχεται, γιατί η καρδιά δεν έχει προετοιμασθεί γι’ αυτό με παθήματα, θα έλθει αργότερα. Θα δοθεί, όταν συνειδητοποιήσουμε την πτώχεια μας στον αγώνα της νηστείας, της υπακοής και της προσευχής.

Διαβάστε    τους    Βίους    των    Αγίων    (ιδιαίτερα    τα    σλαβωνικά    [//92]

ευανάγνωστα   Μηναία   του   Δημητρίου   του   Ροστώφ).   Όταν   σκέπτομαι   την

12 Εβρ. 12,29.

13 Προσθήκη: «κατά την άφατη ευσπλαγχνία Του».

περίπτωσή σας, συχνά μου έρχεται στο νου ο Βίος του Μεγάλου Αγίου Ευσταθίου του Πλακίδα (20 Σεπτεμβρίου). Διαβάστε τα κείμενα των αγίων Πατέρων. Όταν εμφανισθεί στους νοερούς οφθαλμούς μας η εικόνα του Ευαγγελικού ανθρώπου, όπως ακριβώς ο Κύριος θέλει να μας δει, όταν συναισθανθούμε την ασχημοσύνη (αγριότητά) μας σε σύγκριση με τη θεία εκείνη ευγένεια, προς την οποία θέλει να μας ανυψώσει ο Κύριος, τότε θα διαπιστώσουμε ότι απέχουμε από την πραγματική σωτηρία. Τότε αυθόρμητα θρηνούμε, κλαίμε πικρά, αλλά ο Κύριος σύντομα μεταβάλλει την πικρία σε γλυκύτητα14.

Θα ήθελα να σας πω μερικά με αφορμή την προσπάθεια σας να μάθετε πώς πρέπει να αναφέρεσθε σε ορισμένες προρρήσεις, αλλά ο χρόνος δεν το επιτρέπει15. Θέλω να μιλήσω [//93] για το ειρηνικό και ήσυχο πνεύμα. Εγώ  και τώρα με το έλεος του Θεού έχω ειρήνη, ωστόσο όμως βιάζομαι να τελειώσω αυτό το γράμμα (γράφω 1.30’ ώρα).

Να δώσει ο Κύριος να κατανοήσετε ότι η ευδοκούσα θέληση του Θεού σας οδήγησε στο «Γκαϊζιούναχ», στον Μητροπολίτη Ελευθέριο. Θα ευχαριστήσουμε μαζί τον Θεό. Έχετε ανάγκη να παραμείνετε μόνος. Και αυτό δεν θα το πετυχαίνατε πουθενά σε τέτοιον βαθμό, όπως τον καιρό αυτό στο «Γκαϊζιούναχ». Με τους ανθρώπους που σας περιβάλλουν, έστω και αν είναι ευλαβείς, μη μιλάτε για όσα συζητάμε μαζί σας.

Προσεύχεσθε, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, για μένα τον άθλιο. Παρακαλείτε  τον Κύριο και την Υπεραγία Δέσποινα να με σπλαγχνισθούν την ημέρα της Κρίσεως.

14 Προσθήκη: «Όταν στα νοερά μάτια σας θα παρουσιασθεί η εικόνα του ανθρώπου εκείνου, σύμφωνα με τον οποίο θέλει να μας βλέπει ο Κύριος, όταν εμείς συνειδητοποιήσουμε αληθινά την πνευματική πτωχεία μας και την εξαρχείωση σε σύγκριση με εκείνο που έπρεπε να είμαστε κατά τη χάρη του Χριστού, τότε βλέπουμε πόσο μακριά είμαστε από την αληθινή σωτηρία· τότε ακούσια θρηνούμε πολύ πικρά, αλλά ο Κύριος μετατρέπει τη θλίψη μας σε χαρά».

15 Προσθήκη: «Πόσο θα ήθελα να σας κάνει ο Κύριος κοινωνούς  της  αληθινής πνευματικής ζωής. Αυτός ήδη ευδοκεί προς εσάς και εγώ ακράδαντα πιστεύω ότι θα λάβετε από τον Κύριο πλούσιο έλεος κατά τον λόγο Του: “Εγώ ήλθον ίνα ζωήν έχωσι και περισσόν έχωσιν” (Ιωάν. 10,10). Αν δεν εξαντλήθηκε ακόμη η υπομονή σας, τότε υπομείνετε ακόμη  μία παρατήρηση. Εσείς, όταν ακούτε κάποιον λόγο από άνθρωπο προς τον οποίο σας οδήγησε η χάρη του Θεού, μη γυρεύετε από αυτόν να μάθετε γιατί και πώς σας τον είπε. Έτσι κι εσείς, αφού ακούσατε από τον π. Σιλουανό ότι ο Κύριος θα σας στείλει Γέροντα, παρακαλέστε τον να σας πει αν πρέπει να εκλάβετε το λόγο του “ως αναμφισβήτητη βεβαίωση” (με άλλα λόγια ως  προφητεία) ή απλά ως “έκφραση ελπίδας και επιθυμίας του”. Και δεν είναι ήδη η πρώτη φορά που το παρατηρώ αυτό σε σας. Καλύτερα να κάνουμε όπως η Θεοτόκος: “συνετήρει τα ρήματα ταύτα συμβάλλουσα εν τη καρδία αυτής” (Λουκ. 2,19). Υπάρχουν διάφοροι βαθμοί προφητικών χαρισμάτων. Υπάρχουν όμως ακόμη και άλλα χαρίσματα από τον Θεό, που σχετίζονται με το λόγο. Λοιπόν, η θεία χάρη βάζει λόγο στην καρδιά και ο ίδιος ο άνθρωπος δεν μπορεί να βεβαιώσει ακριβώς τί και πώς θα είναι. Νομίζω όμως ότι, και αν ακόμη ήταν εντελώς καθαρή αποκάλυψη γι’ αυτό, και τότε στο ερώτημά σας, καθώς επιδιώκετε τρόπον τινά να μάθετε το μυστικό, δεν θα παίρνατε την επιθυμητή απάντηση. Ο πατέρας Ηγούμενος μας πάρα πολλές φορές και προείπε και προείδε, όταν όμως ένας από τους μοναχούς τον ρώτησε πώς το κάνει αυτό, πώς κάτι γίνεται σε αυτόν προόραση ή διόραση, εκείνος δεν μπορούσε να το εξηγήσει».

Ευλογείστε με.

Ο ανάξιος εν Κυρίω ελάχιστος αδελφός σας,

o αμαρτωλός ιεροδιάκονος Σωφρόνιος

[//94] Υ.Γ. Είστε πολύ ευγενής και προνοητικός στην πρότασή σας να μας στείλετε (στον πατέρα Σιλουανό και σε μένα) χρήματα για τα ταχυδρομικά έξοδα. Αυτό μας απαλλάσσει από την ανάγκη να εκλιπαρούμε κάθε φορά για γραμματόσημα.

Μόνο σας θερμοπαρακαλώ, στείλτε μας ένα ελάχιστο ποσό, αυτό που πραγματικά απαιτείται για γραμματόσημα. Δεν έχουμε καμιά άλλη ανάγκη.

Με ευγνωμοσύνη

ιεροδιάκονος Σωφρόνιος