οψωμεθα τον θεον

 

 

 

 

Επιστολή 12

Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η θεία υπεροχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η μετάνοια ως μοναδική οδός προς την υιοθεσία. Ο κανόνας στην προσευχή. Η ομοίωση με τον Χριστό στην ζωή και στην εξωτερική όψη.

Άθως, 12/25 Δεκεμβρίου 1932

Πολύτιμε, πάτερ Δαβίδ,

αγαπημένε εν Χριστώ αδελφέ, ευλογείτε!

Παρέλαβα το δεύτερο γράμμα σας από τη Νίκαια (με δύο φωτογραφίες και δέκα φράγκα). Πολύ σας ευχαριστώ για την αγάπη σας απέναντί μου και τις προσευχές. Δεν υπολόγιζα να σας γράψω πάλι τόσο γρήγορα. Τώρα όμως που πήρα γράμμα σας με πολλά και σπουδαία ερωτήματα, όπως και το βιβλίο με τίτλο, «Abregé de toute la doctrine mystique de St Jean de la Croix»1, αποφάσισα να σας γράψω, έστω και λίγα, με την ελπίδα ότι αυτό θα σας καθησυχάσει κάπως.

Μπροστά μου ορθώνεται δύσκολο το πρόβλημά σας, και υπερβαίνει τις δυνάμεις μου. Νυχθημερόν έχω στην καρδιά μου τη μέριμνα να χαρίσει ο Κύριος στην ψυχή σας την αναμφισβήτητη βεβαιότητα, την πεποίθηση (όχι μόνο [//184] την πίστη) ότι τώρα μπήκατε στην οδό, την αληθινά τέλεια και ορθή2· να σας χαρίσει την επίγνωση αυτή όχι μόνο στην κάπως ασαφή ακόμη αίσθηση της καρδιάς σας, αλλά και στη νοερή θεωρία σας, ώστε να πείτε στον εαυτό σας, όπως ο Απόστολος Πέτρος: Δεν υπάρχει κάτω από τον ουρανό άλλη οδός γνωστή στους ανθρώπους για τη σωτηρία, πιο τέλεια από αυτήν που διδάσκει η Ορθόδοξη Εκκλησία3.

Από την άλλη, θέλω η πνευματική ζωή μας να εξελίσσεται ομαλά ακολουθώντας τη νόμιμη οδό της σταδιακής αναβάσεως της ψυχής προς τον Θεό.

Έτσι, το πρώτο από τα παραπάνω με αναγκάζει να μιλώ για τα υψηλά στην πνευματική ζωή, το δεύτερο για τα βασικά που αντιστοιχούν στην κατάστασή μας.

Το λέω αυτό, όχι για να σας αμφισβητήσω, αλλά επειδή δεν βλέπω ακόμη στην ψυχή σας εκείνο που προανέφερα, δηλαδή την καθαρή επίγνωση της θείας υπεροχής της Εκκλησίας μας απέναντι σε όλες τις άλλες. Αυτό είναι πολύ σημαντικό να το αποκτήσετε. Τότε η ψυχή σας θα μένει με τέλεια ανάπαυση και ειρήνη και πίστη στην πνευματική εργασία, που αντιστοιχεί στις δυνάμεις της, χωρίς να ταράζεται καθόλου, γιατί δήθεν κάπου αλλού διδάσκουν την τελειότερη οδό, κάποια υψηλότερη εργασία. Νά τώρα τί συνέβη: Είδατε το βιβλίο του Ιωάννη

1 Ιωάννης του Σταυρού (1542‐1591), ένας από τους πλέον γνωστούς μυστικούς της Δύσης, αντιπρόσωπος του ρεύματος αυτών που ονομάζονται «Καρμηλίτες». Οι πραγματείες του, Πνευματική ωδή, Ανάβαση στο καρμήλιο όρος, Ζωντανή φλόγα αγάπης, αποτελούν τα πιο δημοφιλή έργα του μεταξύ των Χριστιανών της Δύσης.

2 Προσθήκη: «ότι ο Κύριος σας οδήγησε στην τέλεια αλήθεια».

3 Βλ. Πράξ. 4,12.

του Σταυρού και σκέπτεσθε ότι βρήκατε τη λύση στο θέμα που σας απασχολεί, πώς δηλαδή να προσεύχεσθε.

Βλέπω ότι με τα γράμματά μου σας έκανα να απορήσετε. Δεν καταλάβατε τίποτε και βρεθήκατε σε απορία. Αλλά αυτό ακριβώς ήθελα εγώ. Έπρεπε να συνειδητοποιήσετε την άγνοιά σας. Έπρεπε από τη μια πλευρά να σταθείτε στο έδαφος της ακλόνητης πίστης, από την [//185] άλλη να φύγει το έδαφος κάτω από τα πόδια σας. Έπρεπε να βασανισθείτε με απορίες και φόβο.

Ο Ιωάννης του Σταυρού διδάσκει στο βιβλίο του για τη «νοερά σιγή», την ύψιστη αυτή πνευματική πράξη, για τη θεωρία και τη θεία αγάπη. Αλλά εσείς διαβάζοντας το βιβλίο του και αφομοιώνοντας μέρος από τις ιδέες του, ως άνθρωπος διανοητικά ανεπτυγμένος, προχωρήσατε στον «γάμον του Αρνίου»4, χωρίς να πλύνετε προηγουμένως το πρόσωπό σας. Οι χριστιανοί πλένονται όχι  με τίποτα άλλο, αλλά με το κλάμα. Πιστέψτε με, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, αν και είμαι αμαθής· η οδός προς τη θεωρία5 και την αγάπη του Θεού είναι μία: η μετάνοια (αυτή συνίσταται στο φόβο του Θεού, στη μεταμέλεια για τις αμαρτίες και στην κατά το ανθρώπινο δυνατό προσπάθεια να μη θλίψουμε τον Θεό με επανάληψη αμαρτιών για τις οποίες μετανοήσαμε). Πάλι θα σας πω: «Τον Θεόν φοβού και τας εντολάς Αυτού φύλασσε»6.

Η μετάνοια πρέπει να είναι η αρχή της πνευματικής ζωής. Ο «χρυσός της μίτος» πρέπει να διαπεράσει όλη μας τη ζωή ως τον τάφο. Και αν ο Θεός ευδοκήσει, θα αρπάξει τον άνθρωπο στη θεωρία, πράγμα που είναι καθαρά έργο της κρίσεως και ευδοκίας Του γι’ αυτόν που μετανοεί. Εμείς όμως δεν πρέπει να έχουμε ούτε καν τη σκέψη γι’ αυτό, ούτε την επιθυμία, γιατί ακόμη και η επιθυμία μας σύμφωνα με το λόγο του οσίου Ισαάκ του Σύρου είναι το πρώτο εμπόδιο για τη θεωρία.

Στις ημέρες μας γίνεται πολύ συχνά λόγος για τη θεία υιοθεσία, ελάχιστα όμως μιλούν για την οδό που οδηγεί προς αυτήν. Και η οδός αυτή είναι η μετάνοια. Πουθενά [//186] αλλού η ψυχή δεν θα γνωρίσει τόσο καθαρά τον Θεό ως Πατέρα, όσο στη μετάνοια. Ο Θεός δέχεται αυτόν που μετανοεί ως τον άσωτο υιό· και χαίρεται γι’ αυτόν, γιατί ήταν νεκρός και ξανάζησε, χαμένος και βρέθηκε7.

Η προσευχή μας πρέπει πάντοτε να προσφέρεται στον Θεό με τη συνείδηση ότι προσφέρεται «από ρυπαρών χειλέων, από βδελυράς καρδιάς, εκ ψυχής ερρυπωμένης». (Ευχή του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου στην Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως). «Σε όλη τη διάρκεια της ζωής σου, τέκνον, προσεύχου ως αμαρτωλός λέγοντας κάθε στιγμή: Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του

4 Αποκ. 19,7.

5 Προσθήκη: «την απλανή».

6 Εκκλ. 12,13.

7 Πρβλ. Λουκ. 15,32.

Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν»8. Βλέπε στο τέλος της βίβλου του Αββά Βαρσανουφίου και του Ιωάννου τη διδαχή του αγίου Νήφωνος, επισκόπου Κωνσταντίας (και όχι Κωνσταντινουπόλεως), συγχρόνου του Αθανασίου του Μεγάλου (πρώτο μισό του 4ου αιώνα). Όλη αυτή η διδασκαλία είναι  προς  το παρόν ό,τι καλύτερο μπορούμε να έχουμε ως οδηγό.

Για την ώρα εγκαταλείψτε τελείως, και αν είναι δυνατόν, ξεχάστε αυτά που διαβάσατε στο βιβλίο του Ιωάννου του Σταυρού. Το θέμα της προσευχής στη δεδομένη στιγμή σας απασχολεί περισσότερο από τα άλλα. Έτσι επέτρεψα στον εαυτό μου να μιλήσει γι’ αυτό, αλλά και βιάζομαι να στείλω το γράμμα με αυτό το ταχυδρομείο, αν δεν καθυστερήσω και άλλο.

Όσον αφορά το έργο που μου αναθέσατε, «να εκφράσω τη γνώμη μου για το βιβλίο του Ιωάννου του Σταυρού, να υποδείξω ποιες διαστρεβλώσεις και παρεκκλίσεις υπάρχουν σε αυτό», πρέπει κυρίως να σημειώσω ότι το σχετικό  [//187] εγχείρημα υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνάμεις μου. Θεωρώ τον εαυτό μου υποχρεωμένο να παρεκκλίνει από την εκπλήρωση του σκοπού αυτού. Φοβάμαι όμως, μήπως η ανάμνηση αυτών που διαβάσατε με τόσο μεγάλη προσοχή δεν σας δώσει τη δυνατότητα να φερθείτε με απλότητα και εμπιστοσύνη σε όλες τις περαιτέρω συνομιλίες που θα έχουμε, αν θέλει ο Θεός, για την προσευχή. Και αν πράγματι ο Ιωάννης του Σταυρού διδάσκει ορθά για τη «νοερά εργασία», ακόμη και τότε, εκείνο, για το οποίο μιλά, είναι για μας ανεφάρμοστο.

Δεν έκοψα ακόμη τις σελίδες του βιβλίου. Έριξα μόνο μια ματιά στον πρόλογο. Σας παρακαλώ, μη βιάζεσθε και μη με πιέζετε για το έργο αυτό. Λίγο χρόνο μπορώ να αφιερώσω στο διάβασμα γενικά, και μάλιστα σε ένα τόσο σοβαρό βιβλίο.

Η δυσκολία για την ανάγνωση του βιβλίου αυτού, εκτός από την ανεπάρκειά μου σχετικά με την ασκητική ορολογία της γαλλικής γλώσσας, έγκειται κυρίως στο ότι οφείλω με το έργο που μου αναθέσατε να  ασκήσω κριτική στο περιεχόμενό του, δηλαδή να ελέγξω, πού ο συγγραφέας διδάσκει ορθά και πού σφάλλει, αν σφάλλει. Δεν έχω καθόλου τη διάθεση να αντιμετωπίσω το σύγγραμα του Ιωάννου του Σταυρού με προμελετημένη επιθυμία να βρω σε αυτόν «διαστρεβλώσεις και παρεκκλίσεις» ή να σχολιάσω τα ουδιώδη ή να σταθώ στα καταφανή και πασίγνωστα, δηλαδή σε δογματικές διαφορές. Απεναντίας θα παρακαλέσω τον Κύριο και τη Θεομήτορα να δώσουν στην περίπτωση αυτή σε μένα τον ασύνετο και αμαθή σύνεση και διάκριση να εννοήσω το ουσιαστικότερο σημείο στη διδασκαλία του για τη «νοερά σιγή». Υπάρχουν πράγματα και εσφαλμένες αντιλήψεις γι’ αυτήν.

8 Οσίων Βαρσανουφίου και Ιωάννου, Χειραγωγία προς την πνευματική ζωή με απαντήσεις στα ερωτήματα των μαθητών τους, (στα ρωσικά). Μόσχα 1995, σ. 494.

Προσευχηθείτε κι εσείς, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ9, για να [//188] με βοηθήσει ο Κύριος. Στις ημέρες των Χριστουγέννων, αν θέλει ο Θεός, θα διαβάσω το βιβλίο με φόβο, προσευχή και προσοχή. Έπειτα θα σας γράψω.

Ένα από τα κακά της αμάθειας είναι και το ότι οδηγεί κάποτε τους αμαθείς σε έργα που υπερβαίνουν καταφανώς τις δυνάμεις και τη σύνεσή τους.

Σχετικά με τον κανόνα σας στην προσευχή: Αν ήμουν ο πνευματικός σας, θα τολμούσα ειδικά για σας (και όχι γενικά) να προτείνω την αντικατάσταση της ανάγνωσης κανόνων, τροπαρίων και στιχηρών με την ευχή του Ιησού στον αντίστοιχο χρόνο. Αν λοιπόν αντικαταστήσετε τους κανόνες με κομποσχοίνια κατά τον αριθμό σύμφωνα με το τυπικό (3 κομποσχοίνια για τον κανόνα), τότε προκύπτει σημαντική παράταση του κανόνα από άποψη χρόνου, γιατί, να διαβάζετε κανόνα (τροπαρίων) είναι πολύ ευκολότερο και γρηγορότερο, παρά να

«τραβήξετε» 3 κομποσχοίνια στον Σωρήρα Χριστό. (Στη Θεομήτορα δεν είναι δύσκολο, εφόσον η πρσευχή είναι πολύ συντομότερη). Οι προσευχές πριν από τη Θεία Μετάληψη αντικαθίστανται κατά το τυπικό με 12 κομποσχοίνια. Αυτό παίρνει τουλάχιστο μία ώρα, ενώ η ανάγνωση είναι δυνατή σε 25’ λεπτά (προσευχές χωρίς κανόνες αντιστοιχούν σε 12 κομποσχοίνια, κανόνες προς τον Σωτήρα, τη Θεομήτορα, τον Άγγελο Φύλακα, τον κανόνα της Θείας Μεταλήψεως σε 10 κομποσχοίνια, όλα μαζί 22 κομποσχοίνια). Έτσι κάνουν οι μοναχοί, αλλά εσείς δεν μπορείτε να αφιερώσετε τόσο χρόνο στον κανόνα. Μόνο εκείνοι, για τους οποίους «νόμος ου κείται»10, γιατί διαμένουν αδιάλλειπτα στην προσευχή, μπορούν να μην εκπληρώνουν αυτόν τον κανόνα.

[//189] Στις ημέρες που δεν τελείτε τη Λειτουργία, μου φαίνεται δυνατό να αντικαταστήσετε τον κανόνα σας με την ευχή, στον αντίστοιχο χρόνο (ανάλογα με τη διάθεση της ψυχής – είτε με τα βιβλία είτε με κομποσχοίνι ή και με δικά σας λόγια), αφιερώνοντας για τον εσπερινό 45’ λεπτά, για το απόδειπνο 45’ λεπτά, για τον όρθρο δύο ώρες, σύνολο 3,5 ώρες. Εν μέρει από τα βιβλία (Ψαλτήρι, Ώρες, Κανόνες), εν μέρει με κομποσχοίνι, εν μέρει από τον εαυτό σας.  Είναι απαραίτητο να προσέχετε στην άσκηση αυτή, ώστε η σχετική ελευθερία να μην αποβεί ευκαιρία για το νου να περιφέρεται στον κόσμο, αλλά μόνο να δίνει την ελευθερία στην ψυχή να προσεύχεται από καρδιάς με πιο συγκεντρωμένη προσευχή. Αν όμως ο νους περιφέρεται, τότε πρέπει να τον ελκύσετε στην προσευχή ή τουλάχιστο να τον συγκρατήσετε μακριά από την περιπλάνηση. Προσπαθείστε να περικλείετε το νου στα λόγια της προσευχής. Γενικά ωστόσο, θα πω ότι είναι ακόμη και καλό να πονάτε και να βασανίζεσθε σχετικά με το θέμα αυτό, ζητώντας λύση του ή άμεσα από τον Θεό («δείξον μοι, Κύριε, οδόν εν

9 Προσθήκη: «για τον ίδιο λόγο, δηλαδή για να μη σφάλλω στο πλέον ουσιώδες για μας κατά την παρούσα περίπτωση (αφήνοντας βεβαίως κατά μέρος όλα τα πασιφανή και πασίγνωστα – δηλαδή τη διαφωνία σε ό,τι αφορά τη δογματική στάση)».

10 Α’ Τιμ. 1,9.

ή πορεύσομαι»11, «δίδαξον με του ποιείν το θέλημά Σου»12, «δίδαξον με τα δικαιώματά Σου»13 και άλλα) ή διαβάζοντας βιβλία και συνομιλώντας με ορισμένους ανθρώπους. Ζητείστε από τον Επίσκοπο να δώσει την ευλογία να αντικαταστήσετε τον κανόνα που γίνεται με τα βιβλία, με την ευχή σε χρόνο, δηλαδή σε χρόνο αντίστοιχο προς εκείνον που διαθέτετε για την ανάγνωση του κανόνα (όχι ανάγνωση γρήγορη ούτε σιγανή αλλά κανονική). Στην προσευχή με τα βιβλία θα εφαρμόζετε την πιο αργή (σιγανή), προσεκτική ανάγνωση, χωρίς φόβο να παρατείνετε τον κανόνα [//190] για μερικές ώρες, τερματίζοντάς τον σε οποιοδήποτε σημείο και αν είσθε, όταν λήξει ο καθορισμένος χρόνος· σχετικά με την προσευχή με κομποσχοίνι, πάλι χωρίς να βιάζεσθε, αλλά συγκεντρώνοντας την προσοχή στην προσευχή, και όχι στον αριθμό των κομποσχοινίων· ή πάλι, όταν επιθυμεί η ψυχή να προσευχηθεί, ας προσευχηθεί ήσυχα, χωρίς φόβο  μήπως η προσευχή της δεν λογαριασθεί ως κανόνας [… φθορά στο χειρόγραφο …]. Έστι, να μη μένει στο τέλος της προσευχής η ανησυχία λόγω της ανάγκης να μετράτε τους κανόνες, κάτι που καταντά πλέον φορτικό. Με λίγα λόγια, πρέπει να υπάρχει στην ψυχή ελευθερία από τα βιβλία, αλλά ελευθερία για να προσεύχεται, όχι για να ονειροπολεί. Αν όμως ο νους είναι ράθυμος στην προσεκτική προσευχή, τότε πρέπει να χρησιμοποιούμε τα βιβλία και το τυπικό της Εκκλησίας.

Συγχωρείστε με, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, και ευλογείστε με.

Λυπάμαι που λόγω ελλείψεως χρόνου δεν μπορώ να σας γράψω πολλά που θα ήταν χρήσιμα.

Αν δεν λάβετε το όγδοο γράμμα, μη λυπηθείτε. Λυπάμαι τον κόπο και το χρόνο που ξόδεψα γι’ αυτό και τίποτε παραπάνω.

Την ερχόμενη εβδομάδα θα είμαι συνεχώς απασχολημένος με εργασία, μετά από την οποία ίσως μπορέσω να σας γράψω.

Η αληθινά ευσεβής ζωή του χριστιανού κάνει το πρόσωπό του όμοιο με  τον Χριστό (παρόλη την πολυμορφία των χαρακτήρων και των ατομικών χαρακτηριστικών που απαντούν στους ανθρώπους). Πολύ χάρηκα βλέποντας το πορτραίτο σας. Γίνατε ορθόδοξος άνθρωπος. Το έλεος του Θεού  αναπαύεται μέσα σας.

[//191] Σας ευχαριστεί επίσης ο Γέροντας πατήρ Σιλουανός για τη φωτογραφία· κοιτούσε με αγάπη το πρόσωπό σας. Χαίρεται, γιατί η ευεργετική αλλαγή της ζωής σας αντικατοπτρίζεται ακόμη και στην εξωτερική σας όψη14.

Με αγάπη εν Κυρίω,

Ο ανάξιος ιεροδιάκονος Σωφρόνιος

11 Ψαλμ. 142,8.

12 Ψαλμ. 142,10.

13 Ψαλμ. 118,2.

14 Συνέχεια της Επιστολής, βλ. Παράρτημα 1,3: Η Θεία χάρη και η ελευθερία του ανθρώπου, σσ. 329‐336.

Στην αρχή της αλληλογραφίας μας αριθμούσα τα γράμματα και χρησιμοποιούσα χαρτί μικρού μεγέθους –σε σχήμα τετραδίου– γιατί  μου φαίνεται ότι αυτό προσφέρει κάποιες ευκολίες. Μόλις λάβω γράμμα, μπορώ αμέσως να είμαι βέβαιος, αν αυτό είναι το επόμενο κατά σειρά ή αν πριν από αυτό κάποιο χάθηκε. Υπάρχουν και άλλα πλεονεκτήματα.

Εσωκλείω στο γράμμα μου και γράμμα από τον Γέροντα π. Σιλουανό. Ο ανάξιος ιεροδιάκονος Σωφρόνιος

Το 2ο γράμμα που στείλατε αεροπορικώς από τη Νίκαια πήρε 11 ημέρες για να το λάβω. Συνήθως και τα απλά ακόμη γράμματα από τη Γαλλία χρειάζονται 5‐6 ημέρες. Έτσι δεν υπάρχει κανένα νόημα να στέλνετε αεροπορικώς στον Άθω γράμματα.

Άθως, 12/25 Δεκεμβρίου 1932