ΟΨΩΜΕΘΑ ΤΟΝ ΘΕΟΝ

 

 

Επιστολή 7

Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΥΠΑΚΟΗΣ

Προσκόμματα στην πίστη. Πώς να βρει κάποιος γέροντα και πώς να δέχεται το λόγο του (λόγος από τη χάρη, από την πείρα και προς παράκληση). Η τήρηση του λόγου.

Η βεβαίωση στην Ορθοδοξία. Λόγος για τους τρείς σταυρούς. «Κράτα το νου σου στον άδη». Για τη μεγάλη χάρη.

Άθως, 15/28 Οκτωβρίου 1932

Χριστός εν τω μέσω ημών! Πολύτιμε πάτερ Δαβίδ, αγαπημένε εν Χριστώ αδελφέ μου.

Ευλογείστε με και προσεύχεσθε για μένα τον αμαρτωλό1.

Πόσες φορές ήδη έφθασα στα όρια της εξάντλησης, προσευχόμενος αδιάκοπα για σας. Θεέ μου, πόσο ευμετάβολη, αναποφάσιστη, δύσπιστη ψυχή έχετε!

Όταν αντιστέκεσθε στον εχθρό, στους λογισμούς, τότε, αν και δύσκολα, με αγώνα, πηγαίνει ωστόσο καλά η προσευχή για σας. Κάποτε όμως, σχεδόν εκούσια, κλίνετε προς το μέρος του εχθρού και αφήνετε τον εαυτό σας να παρασύρεται προς κάποια σκοτεινή άβυσσο. Τότε θλίβεται η ψυχή μου και πονά  η καρδιά μου.

Πράγματι, συμβαίνει να βιώνετε κατά καιρούς καλές καταστάσεις και τότε χαίρομαι για σας και αισθάνομαι με την ψυχή μου ότι προσεύχεσθε με αγάπη  για μένα, όπως για έναν αγαπητό αδελφό.

Αυτόν τον καιρό (από τον Απρίλιο μήνα) αξιωθήκατε [//115] να ζήσετε και πολύ καλές καταστάσεις, ακόμη και εξάρσεις πνευματικές. Δυστυχώς όμως πάλι πέσατε. Βυθισθήκατε, όπως ο Απόστολος Πέτρος, όταν αμφέβαλε βλέποντας γύρω του τα κύματα που τον απειλούσαν. Δίστασε ο Πέτρος, μολονότι ο ίδιος ο Κύριος του ζήτησε να περπατήσει επάνω στα κύματα, δίνοντάς του την εξουσία ή τη δύναμη να βαδίσει επάνω από τα ύδατα για τη θέρμη της πίστεως που έδειξε στην αρχή. Αλλά να, η αμφιβολία τον στέρησε από τη χάρη αυτήν2.

Έτσι λοιπόν κι εσείς, άλλοτε ανυψώνεσθε χάρη στην πίστη σας, άλλοτε πάλι πέφτετε εξαιτίας των αμφιβολιών σας.

Αφού σας έστειλα το προηγούμενο γράμμα, ύστερα, την Κυριακή, έκλαιγα τη νύχτα σκεπτόμενος: «Για ποιό λόγο να τον προσβάλλω και να τον θλίβω και να τον ελέγχω; Αν εγώ το κάνω αυτό, ποιός θα τον παρηγορήσει στις θλίψεις

1 Προσθήκη: «και βοηθείστε με με τις ευχές σας».

2 Βλ. Ματθ. 14,28‐30.

εκείνες που υποφέρει;». Να όμως, αρχίζοντας το γράμμα αυτό, θέλω πάλι, αν όχι να σας ελέγξω, ωστόσο να παραπονεθώ σε σας και εναντίον σας για τη διστακτικότητα και τη διψυχία σας3.

Ώ, αν ξέρατε αγαπητέ, πόσο δύσκολο μου είναι να το κάνω! Ο αγώνας αυτός ξεπερνά τις δυνάμεις μου.

Κατά τη διάρκεια του μισού αυτού χρόνου που γνωριζόμαστε και τί δεν ζήσατε (και εγώ μαζί σας συνεχώς στην προσευχή μοιραζόμουν νύχτα και ημέρα τις θλίψεις και τη χαρά σας).

Πόσες αμφιταλαντεύσεις και αμφιβολίες, πόσες ανατάσεις και πόσες πτώσεις έπειτα, στιγμές χαράς και μεγάλης θλίψης, κάποτε μάλιστα και ώρες μαρτυρικές.

Χαίρομαι με την ψυχή μου να αγωνίζομαι μαζί σας, αλλά ομολογώ ότι αυτό υπερβαίνει τις δυνάμεις μου. Πολλές [//116] φορές προσευχόμουν, ο Κύριος και η Παναγία να απαλλάξουν εμένα, τον ασθενή, από αυτό το φορτίο. Και αυτό, γιατί έχετε ασταθή ψυχή, ολιγόπιστη. Ο εχθρός είναι δυνατός, γιατί εμείς χωλαίνουμε στην πίστη. Αν δεν ήταν έτσι, τότε η άσκηση θα ήταν όχι μόνο εύκολη, αλλά και ευχάριστη.

Ελάχιστα μπορούμε να πούμε στα γράμματα. Γι’ αυτό και όταν αρχίζω κάθε φορά να σας γράφω, δεν γνωρίζω από πού να αρχίσω, σε τί πρώτα από όλα να αναφερθώ, καθώς γκρεμίζεται από παντού το ιερό ενδιαίτημα της ψυχής μας.

Ναι, τώρα καταλαβαίνω σε τί προσκρούσατε. Παρόλα αυτά όμως, φοβάμαι να μιλήσω μαζί σας για τα αίτια του προσκόμματος, μήπως και παρεξηγηθώ. Γιατί η αναφορά μου σε αυτά με φέρνει σε πολύ δύσκολη θέση.

Εγώ δεν είμαι για σας ούτε γέροντας ούτε πατέρας, αλλά αδελφός. Νομίζω ότι στην ειλικρινή μου φροντίδα για σας, και αν ακόμη πω κάτι δυσάρεστο, εσείς ως σοφός άνδρας, που γνωρίζει καλά ότι οι γνήσιες επιπλήξεις και επιτιμήσεις από κάποιον που μας αγαπά είναι καλύτερες από τους δόλιους ασπασμούς του κόλακα4, θα αποκομίσετε όφελος από τον ταπεινό μου λόγο.

Σας ανέφερα στο προηγούμενο γράμμα μου και τώρα  επαναλαμβάνω πάλι ότι, αν εσείς δεν καταλάβετε και δεν διορθώσετε κάτι στην ψυχή σας, τότε όχι μόνο γνήσιο γέροντα‐πατέρα δεν θα βρείτε για τον εαυτό σας, αλλά ούτε απλό χειραγωγό· και αν ακόμα τον βρίσκατε, αυτός θα σας απέφευγε.

Ο απλός, ο ανεύθυνος συνομιλητής δεν αποκομίζει κανένα όφελος. Η συνομιλία μαζί του θα είναι αργολογία. Πολλοί που έζησαν στο Μοναστήρι σαράντα και περισσότερα χρόνια δεν βρήκαν για τον εαυτό τους ούτε φίλο‐ πνευματικό. Το χάρισμα του γέροντα σπανίζει στις ημέρες μας. [//117] Αν θέλω να σας γράψω κάτι γι’ αυτό (για την πνευματική πατρότητα του γέροντα), πού έγκειται η δύναμή της, ποιό είναι το νόημά της, θα το κάνω, για να ελαττώσω την πικρή πείρα που δοκιμάζετε κατά τη συμπόρευσή μας στον δύσκολο δρόμο που

3 Βλ. Ιακ. 1,2‐8.

4 Βλ. Παροιμ. 27,6.

κληθήκαμε να βαδίσουμε μαζί. Αυτό όμως αργότερα. Τώρα θέλω να τονίσω ότι εκείνη η κάποια έξαρση, με την οποία καταρχήν δέχεσθε το λόγο, φέρει μέσα της τις απαρχές της νευρικής διέργερσης του αίματος, μετά από την οποία ακολουθεί δίχως άλλο η αντίδραση. (Ο πειρασμός αυτός κατέλαβε τον Απόστολο Πέτρο τη νύχτα της παραδόσεως του Κυρίου)5. Έπειτα η φαντασία σας δημιουργεί εικόνες και σκέψεις και αισθήματα, που μοιάζουν υψηλά, αλλά που δυστυχώς δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Ωσότου η χάρη διδάξει τον άνθρωπο, η καρδιά και ο νους6 του δεν είναι σε θέση να συλλάβουν πού έγκειται το μεγαλείο του να υπηρετεί κανείς τον Θεό, σε τι συνίσταται η πνευματική ζωή. Μόνο7 ο Ίδιος ο Κύριος μπορεί να το διδάξει αυτό και όχι οι άνθρωποι. Στο δρόμο αυτόν οι άνθρωποι λίγο μπορούν να βοηθήσουν, κάτι να υποδείξουν, να διορθώσουν, να προφυλάξουν από την πλάνη, η οποία οφείλεται κυρίως στο ότι ο άνθρωπος πλάθει στο νου8 εικόνες ή παραδίδεται σε ψυχική έξαρση. Από τον ασύνετο ζήλο μου επιθυμούσα να σας προσφέρω την πρώτη βοήθεια στο δρόμο αυτόν, αν και είχα πλήρη επίγνωση του ότι ακόμη και η προσφορά οποιασδήποτε βοήθειας στα πρώτα βήματα αποτελεί για μένα εγχείρημα που υπερβαίνει τις δυνάμεις μου. Παρόλα αυτά, ελπίζω ότι στο απώτερο μέλλον θα συναντήσετε κάποιον που γνωρίζει εκ πείρας την πνευματική [//118] ζωή. Θα ήθελα τώρα να σας πω λίγα λόγια, αν κι εσείς συμφωνείτε, για το πώς οφείλετε να συμπεριφερθείτε  απέναντι σε αυτόν, ώστε να δεχθεί να αναλάβει το βάρος του φορτίου σας με χαρά και όχι στενάζοντας.

Πριν από όλα πρέπει να εδραιωθεί η πίστη σας σε αυτόν και με την πίστη αυτή να γίνετε ανυποχώρητος στον πειρασμό του σκανδαλισμού9. Να υποτάσσεσθε σε αυτόν, να μην προβάλλετε απαιτήσεις, να του συμπεριφέρεσθε με αφοσίωση, αγάπη και απλότητα, αποφεύγοντας κάθε μορφή έξαρσης. Αυτός που χειραγωγείται οφείλει να είναι απλός, εύπιστος, υπάκουος και όχι περίεργος10.

Εμείς τουλάχιστον έτσι ζήσαμε και ζούμε. Όταν ο άγιος Ηγούμενος ή ο Πνευματικός μας πει κάτι, δεν εξετάζουμε γιατί μίλησε έτσι, αλλά απλώς κρατάμε  στην  καρδιά  μας  τα  λόγια  του11.  Γνωρίζουμε  ότι  μιλούν  με  τριπλή

5 Μάρκ. 14,29.

6 Προσθήκη: «που δεν έχουν χαριτωθεί».

7 Προσθήκη: «η χάρη του Θεού».

8 Προσθήκη: «ή στην ψυχή».

9 Προσθήκη: «να παλαίψετε με την ψυχική αστάθεια, να σταματήσετε να  είστε απαιτητικός και παρορμητικός, να μη βιάζεσθε, να μη βασανίζεσθε».

10 Προσθήκη: «Η έντονη κλίση σας προς το σκανδαλισμό ή η άκρα αστάθεια, η  ολιγοπιστία και ταυτόχρονα η υπεροπτική απαιτητικότητά σας καθιστούν αδύνατη για σας κάθε είδους καθοδήγηση».

11 Βλ. Λουκ. 2,19 και 51.

έννοια. Άλλοτε εκφράζονται προορατικά από τη χάρη (αυτό συμβαίνει στις σημαντικότερες περιπτώσεις), άλλοτε από πείρα (ως επί το πλείστον), άλλοτε πάλι για να προσφέρουν παρηγοριά στις θλίψεις, να καθοδηγήσουν και να συνετίσουν. Ο ευπειθής και υπάκουος ωφελείται πάντοτε και από όλες τις περιπτώσεις που αναφέραμε.

Αν όμως ο άνθρωπος έχει διαφορετική στάση και διάθεση, δεν θα ωφεληθεί σε καμιά από τις παραπάνω περιπτώσεις, γιατί αργά ή γρήγορα θα συναντήσει εμπόδια (θα σκανδαλισθεί, θα απογοητευθεί και τα παρόμοια).

[//119] Πρέπει να γνωρίζουμε ότι, αν ο Ηγούμενος ή ο Πνευματικός μας είπε κάτι μόνον χάριν παρακλήσεως (για παράδειγμα: κάνε υπομονή, αυτό γρήγορα θα περάσει ή κάτι παρόμοιο), έστω και αν μετά από χρόνια συμβαίνει να μη βρίσκουμε ανακούφιση, ωστόσο κάθε φορά ακούμε και δεχόμαστε με πίστη το λόγο του.

Έτσι συμβαίνει και με μένα. Πηγαίνω στον Πνευματικό να πω ότι οι δαίμονες με ταλαιπωρούν τη νύχτα, με βασανίζουν: με κτυπούν, με πνίγουν, με συντρίβουν, με σπρώχνουν από το κρεβάτι, κραυγάζουν λυσσασμένα και οι βρώμικες πράξεις τους δεν έχουν τέλος. Έτσι, κατά τη διάρκεια της νύχτας όχι μόνο δεν κοιμάμαι, αλλά περισσότερο κουράζομαι. Όταν ξημερώσει, μόλις που μπορώ να περπατήσω από τον πόνο. Και όμως είναι ανάγκη όλη την ημέρα να βρίσκομαι στην υπακοή. Ο Πνευματικός θα μου πει: «Δεν πειράζει, κάνε υπομονή, θα περάσει, αυτό το επιτρέπει σε σένα ο Κύριος για την υπερηφάνειά σου, την κατάκριση ή την αντιπάθειά σου για κάποιον». Και εγώ τον πιστεύω και αποχωρώ. Σε λίγο καιρό, όταν και πάλι καταπονηθώ, του αναφέρω ότι η κατάσταση όχι μόνο δεν βελτιώνεται, αλλά ότι οι δαίμονες με παρενοχλούν ακόμη περισσότερο. Απάντηση: «Δεν πειράζει, κάνε υπομονή, παραδώσου στο θέλημα του Θεού. Ταπεινώσου και θα σταματήσεις να βασανίζεσαι. Δεν  πειράζει. Τώρα πια θα πάψει να συμβαίνει αυτό· πήγαινε με ειρήνη»12. Κάποτε θα διαβάσει τη συγχωρετική ευχή ή θα δώσει κάποια άλλη οδηγία. Μετά από αυτό, δύο‐τρεις ημέρες περνούν ίσως πιο ήσυχα, και ύστερα ξανά τα ίδια βάσανα, και αυτή η κατάσταση διαρκεί για χρόνια. Ανάλογα λοιπόν με την πίστη της προς  τον Πνευματικό η ψυχή κάθε φορά δυναμώνει με [//120] το λόγο του κάνοντας υπομονή για χρόνια μαθαίνει στη συνέχεια τον πόλεμο με τους δαίμονες. Γίνεται πιο ανδρεία, αφού δεχθεί πολλές φορές βοήθεια από τον Θεό εξαιτίας των προσευχών του Πνευματικού. Γνωρίζει τις αδυναμίες της και ταπεινώνεται. Και η ταπείνωση είναι το «αήττητο τρόπαιο» ενάντια στους δαίμονες. Εκείνον όμως  που πενθεί για τις αμαρτίες του δεν τον αγγίζουν ούτε δαίμονες ούτε κανένας άλλος φόβος.

Όταν μας μιλούν από πείρα, σε περίπτωση που ο λόγος του Πνευματικού δεν  συμφωνεί  με  τη  δική  μας  εμπειρία,  δεν  σκανδαλιζόμαστε.  Απλώς  του

12 Προσθήκη: «Αυτό γρήγορα θα περάσει· να, μου το είπε, και τώρα αυτοί δε θα είναι τόσο θρασείς».

αναφέρουμε το γεγονός και αυτός υποδεικνύει τα λάθη μας, που έγιναν αφορμή, ώστε η εξέλιξη της καταστάσεως να είναι διαφορετική από εκείνη που ανέφερε.

Όταν ο Πνευματικός μας λέει κάτι για το μέλλον με τρόπο οριστικό και

«ως εξουσίαν έχων», τότε πάλι εμείς δεχόμαστε το λόγο του με κάπως διαφορετικό τρόπο από το δικό σας. Πάνω απ’ όλα φερόμαστε πιο απλά, με πίστη, χωρίς να διερευνούμε προθεσμίες ή να απαιτούμε επιπλέον εξηγήσεις για όσα λέχθηκαν, γιατί είναι σαφές ότι ο άνθρωπος από μόνος του δεν μπορεί να γνωρίσει το μέλλον. Όσα εξέφρασε ο Πνευματικός κατά τη δωρεά της χάριτος, αυτά και ισχύουν. Σε σχέση με αυτό γνωρίζουμε13 ότι και οι προφητείες, που προέρχονται σαφώς από τον Θεό, δεν εκπληρώνονται κατ’ ανάγκη, αλλά πολύ συχνά είναι συμβατικές και πολύ συχνά μάλιστα διατυπώνονται υποθετικά –

«Εάν». Προφήτης Ιερεμίας 18,7‐1114.

[//121] Γνωρίζουμε από τη μαθητεία μας στην Αγία Γραφή ότι, αν επιδείξουμε περιφρόνηση ή έπαρση, τότε αίρεται από μας το υπεσχημένο αγαθό (όπως από τον Σαούλ η βασιλεία15), ενώ αντιθέτως, αν μετανοήσουμε16, τότε αποφεύγουμε το κακό που προελέχθη, όπως συνέβη με τους Νινευΐτες17. Έτσι σε ό,τι μας συμβαίνει κάθε φορά πρέπει να ακολουθούμε τον ίδιο κανόνα: «Τον  Θεόν φοβού και τας εντολάς αυτού φύλασσε»18. Στην έκφραση αυτή εμπεριέχεται όλη η σοφία. Τι όμως θα συμβεί, καλό ή κακό, αυτό εναπόκειται στο χέρι του Θεού.

Κάποιος ιερομόναχος της Μονής μας μου μιλούσε για τον εαυτό του. Κάποιο πρωί, ενώ ήταν ακόμη ξαπλωμένος στο κρεβάτι, ήλθε στο σπίτι του κάποιος ευσεβής άνδρας, ασκητής (που τον γνώριζε ελάχιστα). Και μόλις ο ασκητής αυτός τον πλησίασε, εκείνος ανασηκώθηκε, κάθησε στο κρεβάτι και από αμηχανία έσκυψε το κεφάλι για να τον χαιρετήσει. Ο ασκητής βάζοντας τα χέρια στο κεφάλι του τελευταίου άρχισε να τον «χειροτονεί». Θεωρώντας τον εαυτό του ανάξιο για το ιερατικό αξίωμα ο νυν π. Χ. απομάκρυνε τα χέρια του ασκητού. Εκείνος όμως έκανε για δεύτερη φορά το ίδιο. Τότε ο π. Χ. ταπεινώθηκε και σκέφθηκε: «Γενηθήτω το θέλημα του Κυρίου, μου είναι αδύνατο να αντισταθώ». Μετά από αυτή την «χειροτονία» (όλα έγιναν με σιωπή) ο π. Χ.  έζησε περισσότερο και από είκοσι χρόνια στον κόσμο. Ακόμη και όταν ήταν πολύ νέος, έφηβος,  και  τον  κυρίευε  η  επιθυμία  να  «διασκεδάσει»  όπως  οι  φίλοι  του,

13 Προσθήκη: «σύμφωνα με την Αγία Γραφή».

14 Προσθήκη: «Προφήτης Ιωνάς Πράξεις των Αποστόλων, κεφ. 27,23‐24 και μετά από αυτό τα λόγια του Αποστόλου Παύλου: «Εάν μη ούτοι μείνωσιν εν τω πλοίω, υμείς σωθήναι ου δύνασθε» (Πράξ. 27,31).

15 Α’ Βασ. 15,28.

16 Διόρθωση: «αν διορθωθούμε».

17 Ιωνάς 4.

18 Εκκλ. 12,13.

συγκρατούσε πάντοτε τον εαυτό του από κάθε έκλυτη πράξη ή επαφή  λέγοντας:

«Τι κάνεις· μα θα γίνεις [//122] Ιερομόναχος»! Και αυτό εκπληρώθηκε μετά από σαράντα ή και περισσότερο ακόμη χρόνια. Τώρα είναι ιερομόναχος.

Πριν σαράντα περίπου χρόνια κάποιος μοναχός της Μονής μας, μόλις έφθασε στο Άγιον Όρος, πλησίασε τον Γέροντα Σιλουανό και άρχισε να του  λέει:

«Να, η γυναίκα μου απαιτεί να επιστρέψω». Ο π. Σιλουανός τον ρώτησε: «Και συ πώς αισθάνεσαι γι’ αυτό»; Απαντά: «Θέλω να γίνω μοναχός». Τότε ο Γέροντας Σιλουανός είπε: «Λοιπόν, πήγαινε με ειρήνη και μείνε στο μοναστήρι. Ο Θεός θα τα διευθετήσει όλα». Σύντομα ο μοναχός εκείνος πληροφορήθηκε το θάνατο της γυναίκας του, γεγονός που επιβεβαίωσε εκείνο που του προείπε ο π. Σιλουανός. Όλα όμως αυτά γίνονται με απλό τρόπο και με προσευχή.

Με αυτόν τον τρόπο ο υπάκουος, ο ευπειθής εμπλουτίζεται με πείρα. Ανεβαίνει σιγά‐σιγά από δύναμη σε δύναμη και διδάσκεται να αποκομίζει ωφέλεια από κάθε πράγμα. Εκείνος όμως που ερευνά τα πάντα, ο  επιρρεπής προς τον σκανδαλισμό, προς τη δυσπιστία, ιδιαίτερα ο υπερήφανος, δεν θα μπορέσει να ωφεληθεί ούτε από έναν προφήτη, δεν θα παρατηρήσει τίποτε ούτε στον θαυματουργό και θα εξουθενώσει τον τέλειο.

Είναι δύσκολο και ανώφελο να ασχολείσαι με τέτοιους ανθρώπους. Και όλοι οι πνευματικοί παραιτούνται από τη χειραγώγηση παρόμοιων μαθητών.

Όλα αυτά τα λέω για να κερδίσετε σε πείρα. Ίσως αργότερα να συμφωνήσετε μαζί μου. Δεν σας κατηγορώ, αγαπητέ, αλλά μάλλον θλίβομαι μαζί σας. Εγώ ο ίδιος είμαι αρχάριος, άπειρος. Δεν έχω τίποτε άλλο εκτός από  την ανιδιοτελή προθυμία να βοηθήσω στη σωτηρία του αδελφού. Έχω πλήρη συναίσθηση της αμάθειάς μου απέναντί σας. Γνωρίζω ότι τίποτε το νέο, το πρωτόγνωρο δεν μπορώ να σας πω. Ωστόσο όμως, όπως μας διδάσκει η πείρα της πνευματικής ζωής στις δεδομένες συνθήκες, μπορεί [//123] κανείς συχνά να ωφεληθεί και από τον κατώτερο. Επειδή μάλιστα όλοι είμαστε πιο συνετοί στις συμβουλές παρά στην πράξη, γι’ αυτό με προσευχή ζητούμε από τον Θεό για τον εαυτό μας λόγο σύμφωνο με το θέλημά Του για κάθε ξεχωριστή περίπτωση19.

Στην αρχή του πρώτου τόμου «Η εν Χριστώ ζωή μου» ο μακάριος και δίκαιος Ιωάννης της Κρονστάνδης γράφει: «Η σκέψη μας κινείται ακατάπαυστα από το υπαρκτό, άπειρο και έλλογο Πνεύμα. Να γιατί οι Απόστολοι αναφέρουν, “ουχ ικανοί εσμεν αφ’ εαυτών λογίσασθαί τις ως εξ εαυτών, αλλ’ η ικανότης ημών εκ του Θεού”20. Γι’ αυτό και ο Σωτήρας λέει: “Μη μεριμνήσητε πώς ή τί λαλήσητε· δοθήσεται γαρ υμίν εν εκείνη τη ώρα τί λαλήσετε”21. Βλέπεις πώς τόσο

19 Προσθήκη: «όσον αφορά την πνευματική πείρα, όταν κάτι από τις Γραφές προσάγεται την κατάλληλη στιγμή προς υπόμνηση, αποβαίνει προς ωφέλειά μας».

20 Β’ Κορ. 3,5.

21 Ματθ. 10,19.

η σκέψη όσο και αυτός ακόμη ο λόγος μας έρχονται από έξω. Ωστόσο  αυτό γίνεται σε κατάσταση χάριτος και σε περίπτωση ανάγκης»22.

Για να εκφράσω την αγάπη μου και την ταπείνωσή μου απέναντί σας, πάτερ μου, ομολογώ ότι, αν και χειρότερος και περισσότερο άφρονας από το ονάριο του Βαλαάμ, εντούτοις στη συνομιλία μου μαζί σας συνεργούσε σημαντικά η χάρη του Θεού, εν μέρει όμως μιλούσα από την φτωχή μου πείρα. Το ίδιο ισχύει και με τα γράμματά μου.

Εσείς στο πρώτο σας γράμμα ζητώντας τις σημειώσεις μου για να σας στηρίζουν την ώρα των αμφιταλαντεύσεων, τώρα πάλι ρωτώντας με «με ποιά βάση», όπως και [//124] για άλλα πολλά, με αναγκάσατε, αγαπητέ πάτερ, να ακολουθήσω την πιο δύσκολη οδό. Αλλά η υπόσχεσή σας να τα κρατήσετε όλα αυτά μυστικά (και εγώ εμπιστεύομαι πλήρως στο λόγο σας) οδήγησαν εμένα τον ασύνετο να πάρω την απόφαση να είμαι μαζί σας πιο ανοικτός από όσο με οποιονδήποτε άλλον. Και αυτό έγινε με την ελπίδα ότι ίσως φανώ έστω και λίγο χρήσιμος στην πορεία σας προς τη σωτηρία, προς τον Χριστό23.

Αν και δεν είμαι ο πνευματικός σας πατέρας, ομολογώ ότι χάρη στη συνάντηση μαζί σας γνώρισα εκ πείρας εκείνο, το οποίο ο όσιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος γράφει στον δεύτερο λόγο του αναφερόμενος στον πνευματικό πατέρα και το πνευματικό τέκνο: «Ώ, αγαπητέ μου εν Κυρίω· εγώ σε εδέχθηκα μέσα στους κόλπους μου, όταν ήλθες εις εμέ, και με ζέσιν πολλήν σε ανεμόρφωσα με την μορφήν του Χριστού δια της μετανοίας, και σε ανεγέννησα τέκνον πνευματικόν δια πολλής υπομονής, και πόνου σφοδρού, και καθημερινών δακρύων, αγκαλά και συ δεν εγνώρισες κανένα από τούτα οπού εδοκίμασα εγώ δια σε. Και δεν είναι θαυμαστόν. Ότι ουδέ τα βρέφη οπού είναι μέσα εις την κοιλία της μητρός τους αισθάνονται παντάπασι τας λύπας της μητρός τους, και τους πόνους οπού υπομένει εις τον καιρόν της γεννήσεως»24.

[//125] Αν και δεν είμαι για σας μητέρα, (γιατί δεν σας γέννησα στην πνευματική ζωή), ωστόσο σας βεβαιώνω ότι χάρη στη συνάντηση μαζί σας γνώρισα εν μέρει τη δύναμη του λόγου του Αποστόλου Παύλου: «Τεκνία μου, ούς πάλιν ωδίνω, άχρις ου μορφωθή Χριστός εν υμίν»25.

Για την προσέλευσή σας στην Ορθοδοξία οφείλω πράγματι να δώσω λόγο κατά τη φοβερή Κρίση. Θυμάμαι ότι στην αρχή της πρώτης μας συνομιλίας στη Βιβλιοθήκη είχατε διατυπώσει περίπου αυτές τις σκέψεις: «Ναι, έχω κλίση προς

22 Αγίου Ιωάννου της Κρονστάνδης, Η εν Χριστώ ζωή μου, (στα ρωσικά), τόμ. 1, σ. 7,

Μόσχα 1894.

23 Προσθήκη: «Κανένας πάνω στη γη δε γνωρίζει για μένα περισσότερα από σας. Για το λόγο αυτό κι εσείς μη φερθείτε με αγνωμοσύνη στην αγάπη μου, και δεν εννοώ μόνο κατά τη διάρκεια αυτής της ζωής, αλλά και μετά θάνατον να μην αναφέρετε σε κανένα για τις πνευματικές μας σχέσεις. (Και δεν εννοώ βέβαια τη σχέση της απλής φυσικής μας γνωριμίας· αυτό αν παραστεί ανάγκη, δεν υπάρχει λόγος να το αποκρύψετε)».

24 Συμεών του Νέου Θεολόγου, Τα ευρισκόμενα, Λόγος ΙΙ, ό.π., σ. 68.

25 Γαλ. 4,19.

την Ορθοδοξία, αλλά τί γίνεται, αν ο Καθολικισμός είναι η αλήθεια; Πώς θα  ήταν δυνατό να καταλάβω οριστικά, πού βρίσκεται η αλήθεια, ποιός είναι  ο ορθός δρόμος;». Αγαπητέ πάτερ Δαβίδ· αν εγώ ο άθλιος δεν ήμουν βέβαιος ότι η σωτηρία σας εναπόκειται στην προσχώρησή σας στην Ορθοδοξία, όπως και η σωτηρία πολλών άλλων, πώς θα αναλάμβανα το επίπονο αυτό έργο και πώς θα αποφάσιζα να φέρω μια τόσο φοβερή ευθύνη ενώπιον του Θεού; Δεν γνωρίζω όμως, αν οι λόγοι μου αυτοί σας μεταδίδουν δύναμη. Προσεύχομαι και αισθάνομαι μερικές φορές ότι, κατά κάποιον τρόπο, αδειάζω τη δύναμη της ψυχής μου σε κάποιο κενό. Και τότε παρακαλώ με θλίψη τον Κύριο, ως ελεήμων που είναι, να σας υποδείξη κάποιον άλλο δούλο Του, που θα μπορούσε να σας βοηθήσει. Και εγώ ο ανήμπορος, που δεν είμαι σε θέση ακόμη και το δικό μου βάρος να βαστάζω, μόνο σε σκανδαλισμό μπορώ να οδηγήσω τους άλλους. Πέρα από αυτό τίποτα άλλο δεν μπορώ να κάνω26.

[//126] Στην κατά Θεό ζωή μας θα γνωρίσουμε ότι είμαστε ελεύθεροι. Ο Κύριος δεν αίρει από τον άνθρωπο την ελευθερία αυτή σε καμιά περίπτωση, για να μη υποβιβάσει το λογικό του κτίσμα στο επίπεδο των υπο‐συνειδήτων κτισμάτων. Οι Απόστολοι προσεύχονταν για όλον τον κόσμο φλεγόμενοι από πύρινο ζήλο να τον σώσουν, να τον επαναφέρουν στον Χριστό, αλλά δεν το πέτυχαν. Το ίδιο έκαναν και συνεχίζουν να κάνουν οι ιεράρχες, οι διάδοχοί τους, αλλά οι άπιστοι υπάρχουν και θα εξακολουθούν να υπάρχουν. Ο καθένας ζει όπως θέλει. Εγώ όμως ο πτωχός και ο πένης, τι μπορώ να κάνω; Αρκεί να μη χαθώ ο ίδιος.

Γνωρίζετε, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, ότι αν δεν στερεωθείτε με πίστη στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά παραδίδεσθε ακόμη σε ενδοιασμούς και αμφιβολίες, δεν θα γνωρίσετε την αληθινή πνευματική ζωή. Για την αλήθεια των λόγων μου αυτών θυμηθείτε τις περιστάσεις και όλα όσα σας συνέβησαν κατά την περίοδο αυτή, και ίσως τότε καταστεί σε σας οφθαλμοφανής η πρόνοια του Θεού. Να δώσει ο Θεός, ώστε να το δείτε αυτό και να το θυμάστε ύστερα έντονα.

Τη στιγμή της αμφιταλαντεύσεως σταθείτε στην προσευχή και πείτε στον Κύριο, τον καρδιογνώστη, πως ό,τι κάνετε το κάνετε αναζητώντας Τον. Αυτός είναι η Αλήθεια, Αυτός και η Αγάπη. Αυτός που για τη σωτηρία μας υπέμεινε τον Σταυρό δεν θα επιτρέψει να πλανηθεί ο άνθρωπος, [//127] που αληθινά πορεύεται με ακακία για να Τον συναντήσει.

26 Προσθήκη: «Αν είχατε αναπτυγμένα τα πνευματικά αισθητήρια για να διακρίνετε πού είναι η Αλήθεια και πού η υποκρισία ή η απάτη, τότε ίσως θα γνωρίζατε με την καρδιά σας ότι  δεν σας λέω ψέματα. Αυτό γίνεται με τον ίδιο τρόπο, όπως όταν ο Κύριος μας δίνει τη χάρη να αισθανθούμε αναμφίβολα ότι Αυτός είναι η Αλήθεια, κατά την ανάγνωση του Ευαγγελίου, ιδιαίτερα του κατά Ιωάννην. Πόσο μεγάλη είναι η χαρά και η μακαριότητα που συνοδεύει την αίσθηση αυτή! Θα σας πω όμως ότι μόνο όσοι πέρασαν από μεγάλη θλίψη γεύονται αυτή τη  χαρά. Ενώ αντίθετα, αυτός που ξαφνικά εγκατέλειψε την αμαρτία, χωρίς να μεταμεληθεί γι’ αυτήν με τον οφειλόμενο τρόπο, και ακόμη δεν συναισθάνθηκε το τί έκανε, όσο και να  επιθυμεί να προσέλθει στο γάμο του Αρνίου, μάταια επιθυμεί. Δεν του το επιτρέπουν οι άγγελοι».

Βαδίζετε ασυνήθη οδό. Πριν ακόμη αρχίσετε την πνευματική σας ζωή σύμφωνα με την ορθόδοξη Παράδοση, είναι ανάγκη προκαταρκτικά να εισδύσετε κάπως στα μυστήρια του Πνεύματος, που είναι γενικά κρυμμένα από το βλέμμα των ανθρώπων. Είναι κρυμμένα, γιατί ο κόσμος δεν δέχεται «τα του Πνεύματος του Θεού· μωρία γαρ αυτώ εστιν»27. Ο κόσμος αναφερόμενος στον λόγο του Χριστού λέει: «σκληρός εστιν ούτος ο λόγος»28.

Ο όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ απαγορεύει να μιλά κανείς για τα πνευματικά με ψυχικό άνθρωπο29. Στη δεδομένη περίπτωση υπενθυμίζω τη διδαχή του αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου: «Και συ, παιδί μου, … άκουε ιεροπρεπώς όσα λέγονται με ιεροπρέπεια, και γίνε ένθεος με την ένθεη μύηση. Συγκέντρωσε τα άγια από το ανίερο πλήθος στη μυστικότητα του νου και διαφύλαξέ τα ως ενιαίο σύνολο. Γιατί δεν επιτρέπεται, όπως λέει η Γραφή, να πετάξεις στους χοίρους την καθαρή και λαμπρή και ωραιοποιό ομορφιά των νοητών μαργαριταριών»30.

[//128] Για το λόγο αυτόν, ακολουθώντας τη συμβουλή των Αγίων, μη συζητάτε εύκολα με αδόκιμο άνθρωπο για πράγματα απείρως πολύτιμα για την ψυχή μας. Εσάς, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, δεν σας θεωρώ τελείως αμύητο. Απεναντίας γνωρίζω ότι έχετε ήδη βιώσει πολλά και καταλαβαίνετε πολλά, και ότι προσεγγίζετε την πνευματική ζωή με την απαιτούμενη ευλάβεια.

Ωστόσο όμως στο αίτημά σας να μιλήσω πιο ανοικτά μαζί σας για τον Σταυρό, παρόλη την επιθυμία μου, δεν τόλμησα ως τώρα να ανταποκριθώ. Μπορείτε να αντλήσετε πολλά από το βιβλίο του Επισκόπου Θεοφάνους31. Υπάρχουν πολλών ειδών σταυροί, από τους οποίους οι δύο πρώτοι είναι αναπόφευκτοι για όσους σκέφτονται τη σωτηρία τους· τους  σταυρούς  αυτούς τους γνωρίσατε εμπειρικά ήδη εν μέρει από την εποχή της νεότητάς σας. Συνεπέστερα όμως τους γνωρίσατε τώρα. Είναι νωρίς να μιλήσουμε για τον τρίτο σταυρό, που σύμφωνα με το λόγο του οσίου Γρηγορίου του Σιναΐτου, είναι βαρύς ακόμη και για τους πιο ανδρείους. Φοβάμαι μήπως κατακριθώ, γιατί θέλω να μιλήσω γι’ αυτό που δεν κάνω. Αλλά, όπως είπα παραπάνω, οι περιστάσεις με

27 Α’ Κορ. 2,14.

28 Ιωάν. 6,60.

29 Βλ. οσίου Σεραφείμ του Σάρωφ, Πνευματικές οδηγίες, κεφ. 7: «Για τη διαφύλαξη των γνωσθεισών αληθειών» στο έργο του Πρωθιερέως Κ. Ιβανόβσκυ, Όσιος Σεραφείμ, ο θαυματουργός του Σάρωφ, (στα ρωσικά). Πετρούπολη 1912, Συμπλήρωμα, σ. 14.

30 Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, Περί της ουρανίου Ιεραρχίας, κεφ. 25, PG 3,145‐146: «Συ δε,  ώ παί, … αυτός τε ιεροπρεπώς άκουε των ιερώς λεγομένων ένθεος ενθέων εν μυήσει γινόμενος, και τη κατά νουν κρυφιότητι τα άγια περιστείλας εκ της ανιέρου πληθύος, ως ενοειδή διαφύλαξον· ου γαρ θεμιτόν, ως τα λίφια φησίν, εις ύας απορρίψαι την των νοητών μαργαριτών αμιγή και φωτοειδή και καλλοποιόν ευκοσμίαν». (Ματθ. 7,6).

31 Βλ. Θεοφάνους Εγκλείστου, Τρεις λόγοι για την άρση του σταυρού, Μόσχα 1906, σσ. 7

κ.ε. και 15 κ.ε. (στα ρωσικά).

αναγκάζουν να μιλήσω και για εκείνο που υπερβαίνει τις δυνάμεις και την κατανόησή μου. Δεν γνωρίζω, αν θα δεχθείτε το λόγο μου με πίστη ή αν θα σκανδαλισθείτε ακόμη περισσότερο. Κατά βάθος όμως είμαι βέβαιος ότι θα τον δεχθείτε, γιατί θέλετε να ζήσετε κατά Θεόν.

Για να αποφύγει ο αληθινός αθλητής του Χριστού τον άδη, κάνει άδη τη ζωή αυτή, και κατέρχεται ενσυνείδητα διαρκώς στον άδη, όσο το επιτρέπουν οι δυνάμεις  του.  Ακόμη  [//129]  και  θαύματα  να  έκανε,  θα  έλεγε  στον  εαυτό του:

«Πόσο ταλαίπωρος άνθρωπος είμαι· αλήθεια είμαι ο χειρότερος και ο αμαρτωλότερος από όλους32. Όλοι θα σωθούν, μόνο εγώ θα χαθώ33. Σε λίγο θα έρθει ο θάνατος και η άθλια ψυχή μου θα κατέβει στον άδη, για να υποβληθεί στα ανεκδιήγητα βασανιστήρια»34. Και έτσι κρατά κατά κάποιον τρόπο τον εαυτό του στο χείλος της απογνώσεως (βλ. Κλίμαξ: «Λόγος περί των εν φυλακή»35), όσο το επιτρέπουν οι ψυχικές του δυνάμεις.

Στις σημειώσεις που μου έδωσε ο Γέρων Σιλουανός (το αναφέρω σε σας, γιατί εσείς τον γνωρίζετε, ενώ σε άλλους είναι αδύνατο να το πω, γιατί μου το απαγόρευσε), γράφει: «Μια φορά καθόμουν τη νύχτα στο κελλί μου, προσευχόμουν (αναφέρεται στη νοερά προσευχή), και να, τα δαιμόνια γέμισαν το κελλί μου. Τότε άρχισα να παρακαλώ τον Κύριο: “Κύριε, Εσύ που είσαι ελεήμων, βλέπεις ότι θέλω να προσευχηθώ σε Σένα με καθαρό νου, πες μου, τί πρέπει να κάνω, για να λυτρωθώ από τους δαίμονες;” και ακούω απάντηση από τον Κύριο στην καρδιά μου: “Κράτα το νου σου στον άδη και μην απελπίζεσαι”. Άρχισα να το κάνω, και ο νους μου καθαρίσθηκε και έπαυσα πλέον να βλέπω δαίμονες»36.

Με τους λόγους αυτούς η ψυχή ταπεινώνεται και βρίσκει ανάπαυση, όπως είπε και ο Κύριος: «Μάθετε απ’ εμού [//130] ότι πράος ειμι και ταπεινός τη καρδία και ευρήσετε ανάπαυσιν ταις ψυχαίς υμών»37.

Και ο χρόνος και οι δυνάμεις μου εξαντλήθηκαν. Σας έγραψα το γράμμα αυτό κατά διαλείμματα –πότε την ημέρα, πότε το βράδυ, πότε στη Βιβλιοθήκη, πότε στο κελλί. Αν ο Θεός ευδοκήσει να συνεχίσουμε να επικοινωνούμε και αν εσείς το θέλετε, θα είμαι ευτυχής.

Τώρα θα προσθέσω μόνο ότι στον καθημερινό μας αγώνα οφείλουμε να επιδείξουμε ανιδιοτέλεια· με άλλα λογια, πρέπει να θέσουμε ως σκοπό της ζωής

32 Βλ. Αγίου Ιγνατίου Μπραντζιανίνωφ, Πατερικόν, (Εκλεκτά αποφθέγματα αγίων μοναχών και διηγήσεις από τη ζωή τους) έκδοση 1891, σσ. 308‐318 (στα ρωσικά).

33 Βλ. Αρχιμ. Σωφρονίου, Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, σ. 269. 34 Βλ. Αρχιμ. Σωφρονίου, Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, σ. 270. 35 Βλ. Λόγος 5, Περί μετανοίας, PG 88,764C‐781B.

36 Βλ. Αρχιμ. Σωφρονίου, Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, σ. 516.

37 Ματθ. 11,29. Προσθήκη: «Ο μέγας Ποιμήν στο ερώτημα των μαθητών του: “… τάχα και συ φοβάσαι το θάνατο; Απάντησε:’Πιστέψτε, τέκνα, όπου ο σατανάς, εκεί και εγώ βασανίζομαι’”». Βλ. Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, σ. 52 και 270.

μας την απόκτιση της χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Ωστόσο, κάθε φορά που αγωνιζόμαστε να τηρήσουμε τις εντολές του Θεού, δεν επιτρέπεται να περιμένουμε ανταμοιβή, αλλά να τα αφήνουμε όλα αυτά στη διάκριση της αγαθότητος του Θεού. Η πείρα αποδεικνύει ότι η χάρη έρχεται σε μας περισσότερο όταν δεν την περιμένουμε, όταν θεωρούμε τον εαυτό μας ανάξιό της, ανάξιο ακόμη και της σωτηρίας. Και αυτό όμως εν μέρει ισχύει. Νωρίτερα  δεν θα αποφάσιζα να σας μιλήσω ούτε και γι’ αυτό. Έπρεπε κάπως να πεισθώ καταρχήν ότι εσείς προσερχόμενος στην Ορθοδοξία αποφύγατε ακριβώς τον άδη. Έπρεπε να γευθείτε πρώτα τη γλυκύτητα του Παραδείσου, ώστε η ανάμνησή της να σας ενισχύει με την πίστη και την ελπίδα καθόλη την υπόλοιπη σταυρική οδό. Αλλά εσείς, αγαπητέ μου, εν μέρει την έχετε κιόλας γνωρίσει. Δυστυχώς οι κατά καιρούς αμφιβολίες δεν σας επέτρεψαν να το πετύχετε αυτό σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό38.

[//131] Από την αδιάψευστη πείρα που διαθέτουμε, όχι ως άτομα αλλά  γενικά ως μοναχοί, γνωρίζουμε ότι με τη μετάνοια, κατά την κουρά, τη χειροτονία, (τη θεία κοινωνία κάποτε), επισκέπτεται τον άνθρωπο άφθονη χάρη.

Ο εχθρός αναστάτωσε με αμφιβολίες την καρδιά σας και την κατέστησε ανίκανη να προσλάβει τη χάρη39. Αλλά μην απελπίζεσθε. Δεν πετύχαμε σήμερα, θα πετύχουμε αύριο. Οι δυσκολίες είναι κάποτε και ωφέλιμες· πλουτίζουν την πείρα μας.

Εκτός από αυτό θέλω επίσης να προσθέσω ότι με την απόκτηση της μεγάλης χάριτος συνδέονται πολλοί κίνδυνοι. Γι’ αυτό σπάνια την παραχωρεί σε κάποιον ο Κύριος από την αρχή. Αυτό οφείλεται κατουσίαν στο ότι δεν είμαστε  σε θέση να διατηρήσουμε τη μεγάλη χάρη ενόσω ζούμε μέσα στο ναό του σώματός μας. Η ψυχή όμως που γνώρισε τη χάρη, αν αργότερα την χάσει, θλίβεται θανάσιμα και αναζητεί αυτό που έχασε με μεγάλο αγώνα και πόνο και [//132] κλάμα. Οι περισσότεροι δεν αντέχουν τον αγώνα αυτό. Θυμηθείτε τις χίλιες

38 Προσθήκη: «Η χάρη, που σας επισκέφθηκε μετά την πρώτη συνομιλία μας στη Βιβλιοθήκη, δεν ήταν ασήμαντη. Πιστεύω πως ήταν ανώτερη από εκείνη που γνωρίσατε στην παιδική σας ηλικία, που είχε ως σκοπό να σας αποσπάσει από τον κόσμο και να σας προφυλάξει από τη διαφθορά. Εξαιτίας όμως της σύντομης επενέργειάς της επάνω σας τώρα, κάτω από την πίεση πολλών θλίψεων, σβήστηκε κατά κάποιον τρόπο από τη μνήμη σας. Κάτι ανάλογο συνέβη και με τη χάρη εκείνη που σας επισκέφθηκε τις τρεις‐τέσσερις τελευταίες ημέρες πριν από την αναχώρησή σας. Κατά τη διάρκεια της παραμονής σας στη Λίτβα πάλι υψωθήκατε μερικές φορές πνευματικά σε καταστάσεις μεγάλης πίστεως και εμπιστοσύνης. Όλα αυτά όμως, λόγω της τάσεώς σας να σκανδαλίζεσθε και να αμφιβάλλετε εύκολα, δεν απέκτησαν πλήρη ισχύ. Αν όμως με αποφασιστικότητα εμπιστευόσαστε τον εαυτό σας στη χειραγωγία της θείας χάριτος, τότε καταρχήν θα ευχαριστούσατε απέραντα τον Θεό και έπειτα θα δεχόσαστε ασύγκριτα  μεγαλύτερη χάρη».

39 Προσθήκη: «Αυτό αποδεικνύει η ευερεθιστικότητα που είχατε τις ημέρες εκείνες, όταν η ψυχή σας θα έπρεπε να χαίρεται, να αγαπά τους πάντες και να ευχαριστεί».

ημέρες και νύχτες επάνω στην πέτρα από τη ζωή του οσίου Σεραφείμ, ξαναδιαβάστε το λόγο για τους φυλακισμένους στην Κλίμακα40 και άλλα.

Συγχωρείστε με για όλα όσα είπα και με τα οποία πιθανόν  σας προσέβαλα, ευλογείστε με και προσεύχεσθε για μένα τον αμαρτωλό.

Ο ανάξιος ιεροδιάκονος Σωφρόνιος Υ.Γ. Πριν πάρω γράμμα σας, δεν θα σας γράψω περισσότερα. Αν έχετε τη

διάθεση, γράψτε μου με περισσότερες λεπτομέρειες για τον εαυτό σας.

ιεροδιάκονος Σωφρόνιος