ΟΨΩΜΕΘΑ ΤΟΝ ΘΕΟΝ

Επιστολή 6

ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ

Εσωτερική εργασία – «ενός εστι χρεία». Πνευματική και σαρκική ευχαρίστηση. Επιλογή γέροντος. «Στήκετε εν τη πίστη». Το αληθινά μεγάλο. Η κατανόηση του Σταυρού και ο άθλος της πίστεως. Η αρχή της πνευματικής ζωής – ο αγώνας κατά των παθών. Η γνώση της αλήθειας και η πνευματική βάση για την απόκτησή της.

Άθως, 6/19 Οκτωβρίου 1932

Πολύτιμε πάτερ Δαβίδ, Περιπόθητε εν Χριστώ αδελφέ μου,

Αρχίζοντας το γράμμα αυτό επικαλούμαι την ευλογία σας και δια των ευχών σας ζητώ βοήθεια από τον Θεό.

Τον τελευταίο μήνα από την υπερβολική κούραση έφθασα ως την εξάντληση και υπέφερα πολύ από αυτό. Σήμερα (Τετάρτη 6/19 Οκτωβρίου) αισθάνομαι λίγο καλύτερα, και γι’ αυτό αποφάσισα να σας γράψω γράμμα, που θα μπορέσω να το αποστείλω όχι νωρίτερα από την Κυριακή (γιατί το ταχυδρομείο λειτουργεί μια φορά την εβδομάδα, δηλαδή τις Κυριακές).

Αν αισθανόμουν υγιής, θα σας έγραφα από καιρό απαντώντας στο  μεγάλο γράμμα σας1 (από 5/18 Σεπτεμβρίου). Αλλά και τώρα δυστυχώς δεν αισθάνομαι ότι είμαι σε θέση να σας γράψω με την οφειλόμενη διάθεση και περίσκεψη για μερικά δύσκολα θέματα, που θίξατε στο προηγούμενο γράμμα σας. Για κάθε ενδεχόμενο, θα πάρω περισσότερα φύλλα [//96] χαρτιού και θα σας γράψω απαντώντας αποσπασματικά στο καθένα χωριστά, με την ελπίδα  ότι εσείς θα τα συνδέσετε όλα στο νου σας σε ενιαίο σύνολο.

1 Το γράμμα δεν διασώθηκε.

Στο μεγάλο σας γράμμα2 (5/18 Σεπτεμβρίου) γράφετε: «Είμαι υπερβολικά ρεαλιστής. Διψώ για το αυθεντικό είναι· δεν μπορώ να ζήσω με λόγια και όνειρα, και όταν ακόμη αισθάνομαι ότι ζω με τον τρόπο αυτόν, είτε από αδυναμία είτε από εξαναγκασμό, τότε ντρέπομαι και λυπάμαι».

Χάρηκα διαβάζοντας αυτές τις σκέψεις και τα αισθήματά σας, που είναι αντάξια ενός συνετού άνδρα.

Εκπλήσσομαι όμως, πώς είναι δυνατό να συνυπάρχουν στην ψυχή σας τέτοιες αξιέπαινες σκέψεις και επιθυμίες μαζί με ορισμένες εντελώς νεανικές παρορμήσεις της ψυχής. Στο τελευταίο γράμμα σας (στο πίσω μέρος της φωτογραφίας του μικρού σπιτιού του π. Μ.) γράφετε τα εξής: «Είναι σχεδόν αδύνατο να συγκεντρωθώ, να προσευχηθώ με προσοχή, να συναισθανθώ ποιός είμαι, τί κάνω εδώ και τα λοιπά»3. Μήπως ξεχάσατε κιόλας για ποιό σκοπό πήγατε εκεί; Δεν έγιναν δηλαδή όλα με τη συνείδηση ότι αυτό που κάνετε είναι σύμφωνο με το θέλημα του Θεού, για το οποίο και γράφατε νωρίτερα; Και ασφαλώς πρέπει να κρατήσουμε γερά τη συνείδηση αυτή με την αίσθηση της καρδιάς4.

«Να αισθανθώ ποιος είμαι»! Ανάξιος και αμαρτωλός. Πώς αλλοιώς  μπορεί να αισθάνεται κάποιος;

Διαπιστώνω κάποια κενόδοξη ευθιξία. Πρέπει να αγωνισθείτε εναντίον της. Διαφορετικά θα οδηγηθούμε σε γελοία και ανόητη κατάσταση.

[//97] «Τί κάνω εδώ»; Ο Κύριος σας δίνει χρόνο για μετάνοια, τόπο για απομάκρυνση από τη ματαιότητα, ησυχία απαραίτητη για την προσευχή και τον αυτοέλεγχο. Ο Κύριος σας έδωσε και υλικά μέσα για τη ζωή, ώστε να έχετε τη δυνατότητα, χωρίς υπερβολικές φροντίδες για τον επιούσιο άρτο, να στρέψετε όλη σας τη μέριμνα στην απόκτηση της Βασιλείας των Ουρανών. Αυτά και άλλα παρόμοια με αυτά οφείλετε να τα συνειδητοποιήσετε και να ευχαριστείτε τον  Θεό για όλες αυτές τις ευεργεσίες Του. Δεν επιτρέπεται όμως καθόλου να στρέφουμε την προσοχή μας στην παρατήρηση του εαυτού μας από τα έξω, στην κενόδοξη αυταρέσκεια. Πρέπει μάλιστα να μετανοούμε γι’ αυτά ενώπιον του Θεού.

Αλλά εσείς δεν έχετε ακόμη ούτε την πείρα ούτε τη γνώση για το τι πρέπει να κάνετε. Και έτσι συνειδητοποιείτε την αδυναμία σας. Η απραγία της ερημικής ζωής σας είναι τελείως ανέφικτη. Συνηθίσατε σε εξωτερική δραστηριότητα και σας είναι εντελώς άγνωστη η εσωτερική ζωή. Αυτό οφείλετε να το μάθετε, γι’ αυτό πρέπει να σκεφθείτε. Είναι απαραίτητο να συνηθίσουμε να στρέφουμε την προσοχή του νου στην επισκοπή της καρδιάς: Τι γίνεται εκεί, για ποιά  πράγματα

2 Προσθήκη: «το οποίο με χαροποίησε με τη σοβαρή στάση σας απέναντι στο έργο της σωτηρίας».

3 Επιστολή του Δ. Μπάλφουρ προς τον π. Σωφρόνιο (27 Σεπτεμβρίου/10 Οκτωβρίου 1932).

4 Προσθήκη: «Στη μνήμη ή στο βάθος της καρδιάς. Αυτός είναι ο τόπος που σας υποδείχθηκε με τη χάρη του Θεού».

διαλογίζεται, με ποιά αισθήματα ζει, σε ποιά κατάσταση βρίσκεται. Με άλλα λόγια, αν είναι σύμφωνη με τις εντολές του Θεού ή διακατέχεται από πάθη, θυμό, ευθιξία, σαρκική ηδονή, φιλαυτία και άλλα. Η συνεχής ενδοσκόπηση της καρδιάς μας με προσευχή πρέπει να οδηγήσει στην κατάσταση, κατά την οποία ο νους και η καρδιά ενώνονται αδιαίρετα.

Τότε θα γνωρίσετε5 το αυθεντικό είναι, που επιθυμεί η ψυχή σας6. Όταν περπατάτε στο δάσος και στοχάζεσθε, φυλαχθείτε από την ονειροπόληση. Θα ήταν καλά να προφέρετε [//98] τότε με το στόμα σας την ευχή του Ιησού και να σκέπτεσθε τον Θεό.

Γνωρίζετε καλά ότι υπάρχει η κατά Θεόν λύπη (η θεάρεστη) και η κατά κόσμον λύπη (η αντίθεη). Επίσης ότι από την ενέργεια της χάριτος προκύπτει η χαρά ή η ευχάριστη διάθεση, αλλά υπάρχει και η άλογη που προέρχεται από τον εχθρό.

Τον τελευταίο καιρό θλίβομαι, ακριβώς γιατί χάνετε τη σοβαρότητα της στάσεως σας απέναντι στο έργο της σωτηρίας σας. Νιώσατε κάποιου είδους σαρκική ευχαρίστηση7· έτσι που η ψυχή μου να μη θέλει ούτε καν να μιλήσει για εκείνο, που είναι τόσο ουσιαστικό και σπουδαίο για μας.

Αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, συγχωρείστε με για το σχολαστικό πνεύμα, για το ότι δηλαδή στέκομαι σε κάθε αστοχία σας, αλλά το κάνω, γιατί στο μέλλον (ίσως όχι το απώτερο) δεν θα βρείτε, άνθρωπο, που να σας υποδείξει από αίσθημα γνήσιας αγάπης τα λάθη σας, πράγμα πολύ ωφέλιμο. (Να βρεθεί δηλαδή κάποιος, που από αγαθή διάθεση μας υποδεικνύει τα ελαττώματά μας).

Πρέπει λοιπόν τώρα να διδαχθείτε να ελέγχετε τον εαυτό σας με γνήσια πνευματικό τρόπο. Αν δεν γίνει αυτό, πώς θα βοηθήσουμε άλλους, που θα μας ζητούν να τους διδάξουμε αυτή την απαραίτητη εργασία για τη σωτηρία; Θέλω πολύ και εύχομαι γι’ αυτό στον Θεό και την Υπεραγία Δέσποινά μας να καλλιεργήσετε πνευματικο‐ασκητική αίσθηση, ώστε να μην παραμείνετε στο κοινό και συμβατικό επίπεδο της ψυχικής αντιλήψεως της χριστιανικής ηθικής.

Πρέπει να προσθέσουμε στη μέριμνά μας και τη συνείδηση του μεγαλείου της χριστιανικής κλήσεώς μας, για να αναπτυχθεί μέσα μας το αίσθημα του θείου φόβου. Ας [//99] μην επιτρέψουμε να κυριαρχήσει μέσα μας η άλογη σαρκική ικανοποιήση8.

5 Προσθήκη: «χάριτι Θεού».

6 Προσθήκη: «και θα αποφύγετε την ονειροπόληση και τη νεανική κενοδοξία, που σας προξενούν αισθήματα ντροπής και λύπης».

7 Προσθήκη: «αυτοϊκανοποίηση».

8 Προσθήκη: «ας φοβηθούμε ιδιαίτερα να την δεχθούμε ως ενέργεια χάριτος».

Δεν μας αρμόζει να αστιευόμαστε. Μας αναμένει είτε η σωτηρία9, στην οποία οδηγεί η στενή, η τεθλιμμένη και η δακρύβρεχτη οδός, είτε ο άδης, στον οποίο καταλήγει ο πλατύς και ευχάριστος δρόμος.

Δεν πρέπει να χαλαρώσουμε, αλλά αντιθέτως να περιζώσουμε πιο σφικτά την οσφύ μας.

Όταν έρχεται ο λογισμός, «για ποιόν λόγο να είμαι εγώ εδώ;», είναι καλά να σκεπτόμαστε ότι «ουκ έχομεν ώδε μένουσαν πόλιν, αλλά την μέλλουσαν επιζητούμεν»10.

Νωρίτερα γράψατε για την επιθυμία σας να βρείτε γέροντα το γρηγορότερο.

Γνωρίζετε όμως άραγε, τι είδους γέροντα έχετε ανάγκη;

Για να τα βγάλει πέρα μαζί σας ο γέροντας, οφείλει να είναι θαυματουργός, να έχει το χάρισμα της διορατικότητος, της προφητείας και της διδασκαλίας, να είναι σε όλα τέλειος, απαθής, όμοιος με τον όσιο Σεραφείμ. Αν όμως πέσετε σε γέροντα, ο οποίος εκτός από το δώρο της διακρίσεως δεν έχει κανένα ιδιαίτερα υπερφυσικό χάρισμα, δεν θα αναπαυθείτε μαζί του.

Στο ζήτημα αυτό δεν έχετε την κατάλληλη ψυχική προετοιμασία και την απλότητα της πίστεως. Πρέπει να νεκρώσετε με επίγνωση όχι μόνο το θέλημα, αλλά και το φρόνημά σας11. Ούτε εμπιστοσύνη έχετε. Αναβράζετε σαν το νέο κρασί.

[//100] Εξ άλλου καλά κάνετε και με βασανίζετε διαρκώς, γιατί είπα το ένα και γιατί το άλλο. Γράφετε για παράδειγμα: «Με ποιά βάση το προλέγετε αυτό;», ή «Να δεχθώ άραγε τον λόγο σας κατά γράμμα ή όχι;» και σε άλλο μέρος πάλι:

«Αν δεν έχετε πλήρη βεβαιότητα, τίποτα μην υπόσχεσθε και τίποτε μην προλέγετε. Αν όμως έχετε, τότε κάντε το, αν είναι δυνατό, σαφέστερο». Και ιδιαίτερα δώσατε προσοχή στα ακόλουθα λόγια μου: «Δεν σας καλεί ο Κύριος σε ένα απλώς κοινό τόπο, αλλά σε μεγαλύτερη υπηρεσία και μεγαλύτερο από τον συνηθισμένο αγώνα».

Αγαπητέ μου, να θυμάσθε ότι είμαι συνάδελφος σας και ταυτόχρονα νεώτερος από σας. Μην απαιτείτε από μένα πολλά, γιατί είμαι πτωχός και πένης και ασθενής· δεν είμαι τίποτα. Στα λόγια μου να φέρεσθε πιο απλά, συγχωρώντας με για την αδυναμία μου12.

Στο εξής λοιπόν θα αποφεύγω συνομιλίες αυτού του είδους μαζί σας και αναφερόμενος  στο  μέλλον  θα  προσθέτω  πάντοτε  ένα  ίσως,  και  αν  κάποτε

9 Προσθήκη: «ο παράδεισος».

10 Εβρ. 13,14.

11 Προσθήκη: «πράγμα που δεν μπορείτε να πραγματοποιήσετε, πριν κάποιος άνθρωπος σας δώσει απόλυτα ικανοποιητική διευκρίνιση σε πολλά από τα πιο δύσκολα (θεολογικά) θέματα».

12 Προσθήκη: «Εγώ, ωστόσο, δε θα έκανα έτσι σε σχέση με οποιονδήποτε άλλο, δηλαδή δε θα απαιτούσα απολογισμό».

λησμονήσω να το κάνω, τότε να το προσθέτετε εσείς ο ίδιος. Και κατά την προσωπική συνομιλία μας, σε μια παρόμοια ερώτηση είχα απαντήσει κάποτε το ίδιο πράγμα, που είναι η πραγματικότητα, ότι δηλαδή δεν είμαι προφήτης ούτε διορατικός. Αλλά με τη χάρη του Θεού νομίζω ότι έτσι πρέπει να γίνει· ότι δηλαδή οφείλετε να κοπιάσετε στον αγρό του Χριστού με τον ιδρώτα του προσώπου σας. Ενώ επαινώ το πόσο απαιτητικός είστε απέναντί μου, όταν κάνετε το ίδιο με άλλα πρόσωπα, γενικά το αποδοκιμάζω. Όχι ότι εμβαθύνετε πολύ σε όσα σας λένε ή ότι δίνετε στα λόγια μεγαλύτερη σημασία από ό,τι πρέπει, αλλά μου φαίνεται πως βιάζεσθε και δεν κατανοείτε τα πράγματα, όπως θα έπρεπε.

[//101] Μη νομίσετε ότι υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ή ότι τολμώ να κάνω κάποια σύγκριση. Από όλα όμως αυτά βγαίνει το συμπέρασμα πως ο  πατήρ Δαβίδ μάλλον δεν αγαπά την Αποκάλυψη και τα άλλα προφητικά βιβλία, καθώς και ορισμένα σημεία των Ευαγγελίων και των Επιστολών, εξαιτίας της αοριστίας και της ασάφειάς τους, που συχνά τα κάνουν δυσερμήνευτα.

Από τώρα και στο εξής θα κλείσω το στόμα μου, για να ικανοποιήσω την επιθυμία σας, εφόσον δεν γνωρίζω καθαρά όχι μόνο το μέλλον αλλά και το παρόν.

Γράφετε: «Αν όμως αυτό δεν είναι έτσι, αν εγώ με τον ιδιάζοντα ρεαλισμό μου, με τη δίψα μου για άμεση πνευματική εμπειρία διαβάζω πολύ περισσότερα μέσα από τις γραμμές των επιστολών σας και αποδίδω στα λόγια  σας μεγαλύτερη σημασία από ό,τι πρέπει, τότε αυτό αποτελεί απόκλιση πολύ επικίνδυνη, ικανή να με οδηγήσει στην πλάνη ή στην απογοήτευση και την απόγνωση».

Είθε να με φυλάξει ο Κύριος, όπως ήδη και νωρίτερα σας έγραψα, από το να ζημιώσω με οποιονδήποτε τρόπο το έργο της σωτηρίας σας. Όλη μου η μέριμνα, όσο το επιτρέπουν οι ασθενείς δυνάμεις και η αντίληψή μου, έγκειται στο να σας υποδείξω την οδό προς το αυθεντικό είναι13, στην οποία σας οδηγεί η θεία χάρη, εγώ δε αποχωρώ από το έργο αυτό που υπερβαίνει τις δυνάμεις μου.

Όταν είσασταν ακόμη μικρό παιδί, σας επισκεπτόταν η θεία Χάρη. Σε αυτό ακριβώς διακρίνω την κλήση σας από τον Κύριο και νομίζω ότι τώρα σας κάλεσε για δεύτερη φορά, και τώρα μάλιστα οριστικά στην οδό της ευδοκίας Του.

Ωστόσο, αγαπητέ μου, δεν πρέπει τώρα να επιστρέψετε «μέσα από γνωστή χώρα σε γνωστό σκοπό» (όπως γράφετε)· [//102] αυτό θα ήταν θλιβερό. Όχι, οφείλετε να βαδίσετε νέα οδό (δηλαδή πιο μακρινή) και με σκοπό που δεν πραγματοποιήσατε ακόμη (ανεπίτευκτο) και μέσα από χώρα που δεν γνωρίζετε ακόμη14, με άσκηση, για την οποία δεν έχετε καν ιδέα.

Δεν έχει για μένα κανένα νόημα να σας ξεγελάσω. Πολλά, πάρα πολλά, εξαρτώνται από την πίστι σας. Όταν όμως με την χάρη του Θεού κατανοήσετε αυτό για το οποίο σας ομιλώ εγώ ο άθλιος, τότε πια δεν θα ταλαντεύεσθε στην

13  Διόρθωση:  «να  σας  επαναφέρω  από  την  οδό  της  πλάνης  στην  οδό  του αυθεντικού

είναι».

14 Προσθήκη: «καθόλου, γιατί το πόδι σας ακόμη δεν πάτησε εκεί».

πίστη σας ούτε θα σκανδαλίζεσθε με πρόφαση την εξωτερική αταξία που επικρατεί στη ζωή της Εκκλησίας και άλλα. Τότε η πίστη σας θα είναι πίστη με γνώση (αν και ακόμη ατελής) και όχι «πίστις εξ ακοής»15. Τότε, και αν όλος ο κόσμος εκτραπεί από την αλήθεια, εσείς δεν θα κλονισθείτε, όπως ο Αβραάμ,  που στον καιρό του έμεινε ο μοναδικός σχεδόν φορέας της αληθινής  θεοσέβειας16. Εγώ πάλι ο ανάξιος προσεύχομαι στον Κύριο να δυναμώσει η πίστη σας και να βοηθήσετε αργότερα και άλλους αδελφούς [//103] σας, όπως βοήθησαν εσάς κάποιοι άλλοι με όλη την αγάπη τους και με πολλές προσευχές και πόνο.

Πρέπει να συνδεθούμε με τους ισχυρούς και ακατάλυτους δεσμούς της αγάπης του Χριστού και να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον, χωρίς να υπολογίζουμε κόπους αλλά και την ίδια μας την ψυχή. Με την αγάπη αυτή προς τον αδελφό θα γνωρίσουμε «ότι μεταβεβήκαμεν εκ του θανάτου εις την ζωήν»17, δηλαδή στο αυθεντικό είναι.

Η αγάπη του Θεού περικλείει μέσα της τα πάντα, όλα τα αγαθά· και τη σοφία και τη γνώση και τη χαρά και την αθανασία και την αληθινή ελευθερία.

Εκείνο που γνωρίσατε στην παιδική ηλικία ήταν η κλήση σας από τη χάρη του Θεού.

Υποτιμάτε αυτό που λάβατε στον Άθω, γιατί δεν έχετε ακόμη πραγματική αντίληψη για το τί είναι μεγαλύτερο και τί μικρότερο, τί ανώτερο και τί  κατώτερο.

Θυμηθείτε την όραση του Προφήτη Ηλία: «Ιδού παρελεύσεται Κύριος, και ιδού πνεύμα μέγα κραταιόν διαλύον όρη και συντρίβον πέτρας ενώπιον Κυρίου, ουκ εν τω πνεύματι Κύριος· και μετά το πνεύμα συσσεισμός, ουκ εν τω συσσεισμώ Κύριος· και μετά τον συσσεισμόν πύρ, ουκ εν τω πυρί Κύριος· και μετά το πυρ φωνή αύρας λεπτής, κακεί Κύριος»18. Βλέπετε τί είδους ακολουθία! Θυμηθείτε τους λόγους: «Φως ιλαρόν, αγίας δόξης …».

Τα λέω όλα αυτά, όχι με σκοπό να σας πείσω για κάτι, γιατί, πριν ακόμη συναντηθούμε, η χάρη του Θεού σας είχε διδάξει και πείσει για πολλά. Το κάνω όμως  με  πρόθεση   να   σας  προειδοποιήσω   ότι   πρέπει   να γνωρίσουμε  ακόμη

15 Ρωμ. 10,17.

16 Προσθήκη: «Συγχωρείστε με, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, αλλά θέλω ακόμη με επιμονή να σας συμβουλεύσω να έχετε μπροστά στα μάτια σας το άξιο προς μίμηση παράδειγμα του Αβραάμ. Αυτός αναντίρρητα υπάκουσε στο πρόσταγμα του Θεού και κατοίκησε εκεί που του υπέδειξε ο Κύριος. Δεν ταλαντεύθηκε στην πίστη του, παρά το ότι όλοι οι σύγχρονοι του κατά την εποχή εκείνη είχαν εκπέσει από την αληθινή θεοσέβεια. Ασφαλώς θα σκεφτόταν ως εξής: “Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής, και … οι κατοικούντες …” (Ψαλμ. 23,1)· “ου γαρ έχομεν ώδε μένουσαν πόλιν, αλλά την μέλλουσαν επιζητούμεν” (Εβρ. 13,14). Έτσι κι εσείς να σκέπτεσθαι και να παραδίνεσθε στο θείο θέλημα, υπηρετώντας τον Θεό εν παντί τόπω, όπου θελήσει ο Κύριος, γιατί: “του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής, η οικουμένη και πάντες οι  κατοικούντες  εν αυτή”».

17 Α’ Ιωάν. 3,14.

18 Γ’ Βασ. 19,11‐12.

πολλά, πριν ακολουθήσουμε με βεβαιότητα την κρίση μας, που οφείλει πάντοτε να είναι σύμφωνη με το πνεύμα των Γραφών.

[//104] Αναφέρετε πάλι: «Δεν είμαι άπειρος στην πνευματική ζωή». Και αυτό είναι αλήθεια, γιατί δεν θα αντέχατε τους λόγους εκείνους που σας έλεγα όλον αυτόν τον καιρό. Ωστόσο όμως η πείρα σας είναι πείρα αρχαρίου, και μαζί σας δεν μπορώ ακόμη να μιλήσω για πολλά.

Με ετοιμότητα, με χαρά δέχεσθε το λόγο για τον Σταυρό, και αυτό είναι μεγάλο έλεος του Θεού για σας. Τολμώ όμως να υποθέσω ότι δεν έχετε ακόμη κατανοήσει εκείνον τον Σταυρό, τον οποίο έχω στο νου μου, όταν συζητώ μαζί σας. Βεβαίως δεν έφθασε ακόμη η στιγμή για την κατανόησή του. Θα πω και κάτι επιπλέον· ίσως δεν αξιωθούμε ποτέ μαζί σας της μερίδος αυτής των εκλεκτών  του Χριστού, να σηκώσουμε δηλαδή εκείνον τον Σταυρό. Ωστόσο έχετε ευλογημένη ψυχή, εφόσον αγαπάτε να κόβετε το θέλημά σας.

Μιλώντας γενικά, σωστή πνευματική ζωή μπορεί να αρχίσει μόνον τότε, όταν ο άνθρωπος στερεωθεί στην πίστη. Έστω και αν πρόκειται μόνο για ατελή πίστη, δηλαδή «πίστη εξ ακοής». Είναι όμως απαραίτητο να δεχθεί η ψυχή χωρίς αμφιβολία τη διδασκαλία της Εκκλησίας και των αγίων Πατέρων.

Όταν όμως η ψυχή αισθανθεί την αλήθεια κατά τη δωρεά της χάριτος,  τότε γίνεται ασάλευτη στην πίστη19. Τότε η ίδια πίστη γίνεται διαφορετική, δηλαδή πίστη εμπειρίας, γνώσεως. Αλλά κι εδώ ισχύει η γνωστή ακολουθία αναβάσεως.

Ωστόσο ο αγώνας της πίστεως μας αναμένει και ως το θάνατο ακόμη,  γιατί μας δόθηκε να κατανοούμε μόνο «εκ μέρους», να βλέπουμε τώρα (δηλαδή στη ζωή αυτή) «δι’ εσόπτρου εν αινίγματι»20. Δεν γνωρίζω πώς γίνεται αυτό [//105] με τους άλλους· για μένα όμως προσωπικά το πρόβλημα αυτό λύθηκε με το  έλεος του Θεού, και αποδέχομαι αυτόν τον αγώνα με χαρά, θαυμάζοντας τη σοφία του Θεού, που με τόση τέχνη ανατρέπει το αλαζονικό λογικό μας.

Όταν φανερωθεί έστω και εν μέρει στους νοερούς οφθαλμούς σας η  θεωρία του ανεξιχνίαστου πλούτου της πνευματικής ζωής, της επουράνιας αυτής επιστήμης, τότε θα ντραπείτε για τους λόγους σας. Τότε θα δείτε ότι δεν κάνατε ακόμη πραγματική, συνετή αρχή.

Να αφιερώσετε μεγαλύτερη προσοχή και τώρα και στο μέλλον στην πνευματική ζωή, στην τήρηση των εντολών, τη νήψη, την προσευχή, την ανάγνωση των ασκητικών έργων των αγίων Πατέρων, σε όλα όσα αποδέχεται η Ορθόδοξη Εκκλησία. Τότε θα δείτε ότι, κατά το μέτρο που εμπλουτίζεται η ψυχή σας  με  αυτά,  θα  αποκτά  σταδιακά  και  ο  νους  σας  μεγαλύτερη  δύναμη  και

19 Προσθήκη: «και αν ακόμη όλος ο κόσμος παρεκκλίνει, εκείνη, σαν τον Αβραάμ, θα παραμείνει πιστή».

20 Α’ Κορ. 13,9 και 12.

καθαρότητα στη σκέψη του Θεού, στην προσευχή, και ακόμη στη θεολογία και την κατανόηση των Γραφών21.

Αρχή της πνευματικής ζωής είναι η αρχή της πάλης ενάντια στα πάθη. Η νίκη κατά των παθών είναι το δυσχερέστερο έργο. Η νίκη αυτή είναι η πιο μεγαλειώδης από όλες. Η απάθεια είναι ανώτερη από το χάρισμα της θαυματουργίας. Τα πάθη νικώνται με μακρό, επίμονο, βαρύ και αδιάλειπτο αγώνα ημέρα και νύχτα και με τη συνέργεια της [//106] χάριτος. Τον ορθό αγώνα κατά των παθών μας τον διδάσκουν οι άγιοι Πατέρες. Εσείς όμως δεν γνωρίζετε, ποιά είναι τα πάθη σας ούτε πώς να παλέψετε με αυτά. Γιατί, αν τα είχατε γνωρίσει, θα γνωρίζατε και τι να πράξετε σε κάθε τόπο και σε κάθε περίσταση, και δεν θα σας ερχόταν ο λογισμός: «Για ποιόν σκοπό εγώ είμαι εδώ ή εκεί, και τί κάνω»; Και κάτω από τη γη θαμμένος να είσασταν, θα βρίσκατε απασχόληση  για τον ευατό σας.

Και πράγματι, τίποτε άλλο δεν θα μπορούσε να εκφράσει τόσο καθαρά  την απειρία σας, όσο οι δυο αυτές φράσεις: α) «Γιατί είμαι εγώ εδώ; Τί κάνω εδώ;» και β) «Δεν είμαι άπειρος στην πνευματική ζωή».

Δεν προκαλεί καμιά έκπληξη το γεγονός ότι εσείς, υποφέροντας από ευεριθιστικότητα, νικηθήκατε από το πάθος αυτό ακόμη και στις ημέρες που θα έπρεπε να αισθάνεσθε μεγάλη χαρά και ψυχική ειρήνη. Και αυτό για την απιστία σας. Όχι γιατί είστε «ανυπάκουο παιδί». Και σε μας οι μοναχοί, καταπονημένοι από εργασίες που υπερβαίνουν τα όρια των δυνάμεων τους, εξαιτίας της υλικής ένδειας του Μοναστηριού, συμβαίνει κάποτε να μην είναι ιδιαίτερα υπάκουοι και να ψάλλουν άσχημα και βιαστικά. Αυτό όμως δεν εμποδίζει τον Ιερομόναχο να προσεύχεται και να τελεί με ειρήνη την Λειτουργία, εκτός από περιπτώσεις υπερβολικής βιασύνης.

Λοιπόν, αγαπητέ πάτερ Δαβίδ, θέλετε πιστέψτε με, θέλετε όχι. Σας διαβεβαιώνω όμως ότι στις 29 και 30 Αυγούστου και ο Γέροντας Σιλουανός και εγώ ο αμαρτωλός χαρήκαμε για σας. Ήταν ημέρες μεγάλης ευσπλαγχνίας του Θεού για σας. Μέσα από εκείνη τη θύελλα που ζήσατε, μάθατε πολλά. Θα ακολουθήσουν ακόμη και άλλες τρικυμίες. Αλλά όποιος πέρασε από πειρασμό, εκείνος θα μπορέσει να βοηθήσει και τον πειραζόμενο. Μετά από όλα αυτά δεν απομένει τίποτε που κατά κάποιον τρόπο δεν αναφέραμε. [//107] Ωστόσο θα προσθέσω πως ο εχθρός εντείνει τον πόλεμο εναντίον σας. Με τί πόνο προσευχόμουν για σας όλες αυτές τις ημέρες (ως τις 29 Αυγούστου τη νύχτα). Ο

21 Προσθήκη: «Η οδός εκείνη, που ακολουθήσατε νωρίτερα, δεν είναι καρποφόρα. Δεν μας είναι καθόλου αναγκαίο να φορτώσουμε το νου με πληροφορίες, που δεν είναι κατ’ ουσία απαραίτητες για τη σωτηρία μας ή ακόμη για την εκπλήρωση των υποσχέσεων που αναλάβαμε. Ο μοναχός για παράδειγμα μπορεί να απομακρυνθεί τελείως από τον κόσμο και να μη γνωρίζει τίποτε γι’ αυτόν, ποτέ να μη διαβάζει εφημερίδες. Ο επίσκοπος όμως οφείλει να έρχεται σε επαφή με όλα αυτά σε σημαντικό βαθμό, για να γνωρίζει τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και γενικά τη ζωή του ποιμνίου του».

Κύριος όμως είναι ελεήμων και ίσως αναστήσει στη γη της καρδιάς σας δένδρο, κάτω από τα φύλλα του οποίου θα βρουν καταφύγιο πολλά πτηνά του ουρανού22. Σε μένα τον ίδιο συνέβη πολλές φορές να περάσω παρόμοιες θύελλες‐ πειρασμούς. Παρόλα αυτά υπάρχει μεταξύ μας η διαφορά ότι εγώ κάθε φορά πορευόμουν με εμπιστοσύνη προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, καταπονούμενος,

όπως κι εσείς, από τη δίψα του αυθεντικού είναι.

Πόσο υπέφερα ψυχικά κατά τη διάρκεια δέκα χρόνων της ζωής μου (από  τα δεκαέξι ως τα εικοσιέξι)23! [Βεβαίως και τώρα υποφέρω, αλλά με διαφορετικό πλέον τρόπο]. Ο ελεήμων Κύριος με λυπήθηκε και, όταν ήμουν άρρωστος μέχρι θανάτου, επισκέφθηκε την άθλια ψυχή μου, που με τόση προθυμία απομακρυνόταν από Αυτόν εξαιτίας βεβαίως της άγνοιας, και με λύτρωσε από τις άκαρπες αναζητήσεις μου.

Μετά από αυτό ήρθε πνεύμα αγάπης, και η ψυχή μου άρχισε να φλέγεται από πόθο, από ζήλο για τη σωτηρία των αδελφών μου. Δεν κήρυττα ούτε δίδασκα· δεν πήγαινα πουθενά με αυτόν τον σκοπό, για να μεταστρέψω δηλαδή τους ανθρώπους προς την αλήθεια, αλλά μόνο προσευχόμουν γι’ αυτό· παρακαλούσα τον Κύριο να δώσει και στους άλλους να Τον γνωρίσουν.

Μέχρι και τώρα μου φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια της προσευχής τα ζέοντα δάκρυα έρρεαν όχι μόνο από τα μάτια [//108] μου αλλά και από όλη την ύπαρξή μου. Όλο μου το σώμα γέμιζε από τον παράδοξο πόθο να καρφωθεί, να σταυρωθεί, προκειμένου να γνωρίσουν οι άνθρωποι το φως της ζωής εν Χριστώ (και δεν σας τα διηγούμαι όλα).

Το Πνεύμα μαρτυρούσε με βεβαιότητα για την αλήθεια.

Ο όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης γράφει: «Να θεωρείς ότι γνώση της αλήθειας είναι κυρίως η αίσθηση της χάρης. Όλες οι άλλες γνώσεις πρέπει να αποκαλούνται αποτελέσματα νοήσεως και αποδείξεις πραγμάτων»24.

Παραθέτω όλα αυτά, πριν προχωρήσουμε στην εξέταση του θέματος που ανακύπτει από τα γραφόμενα σας και κυρίως από τη φράση: «Όσο ο Κύριος δεν με φωτίζει με οποιονδήποτε τρόπο … πάντοτε θα υπόκειμαι στον πειρασμό εναντίον της Ορθοδοξίας, εναντίον κάθε πίστεως οποιασδήποτε αληθινής Εκκλησίας. Η κατάσταση αυτή μπορεί να παραταθεί για χρόνια … Δεν διαθέτω εκείνη την ήρεμη βεβαιότητα που διαβλέπω στους άλλους Ορθοδόξους. Αποδέχομαι ότι η Ορθοδοξία είναι η αλήθεια … αλλά γιατί στο χώρο του πνεύματος και όχι του νου;».

22 Βλ. Λουκ. 13,19.

23 Διόρθωση: «που προηγήθηκαν εκείνων των ευλογημένων ημερών, όταν ο Κύριος, με λυπήθηκε και με λύτρωσε από τις αφηρημένες αναζητήσεις, επισκεπτόμενος την ψυχή μου …».

24 Γρηγορίου Σιναΐτου, 137 ωφέλιμα κεφάλαια (Λόγοι διάφοροι περί εντολών, δογμάτων, απειλών και επαγγελιών, έτι δε και περί λογισμών, και παθών και αρετών, έτι δε και  περί ησυχίας και προσευχής) κεφ. 3, Φιλοκαλία, τόμ. Δ’, σ. 176. Έκδ. «Το Περιβόλι της Παναγίας». Μετάφραση Α. Γαλίτη. (Ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης γράφει: «γ’. Γνώσιν αληθείας, την της χάριτος αίσθησιν είναι κυρίως νόμισον·» (ΦΙΛ. τομ. 4ος σελ. 31)).

Εδώ βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα από τα δυσκολότερα ζητήματα της πνευματικής ζωής, που αποδείχθηκε ο λίθος προσκόμματος για τη μεγάλη πλειοψηφία των σοφών του αιώνος αυτού.

Ποτέ μου δεν σκέφθηκα να εκθέσω γραπτώς τις σκέψεις μου για την πνευματική ζωή, πολύ περισσότερο ακόμη για τα τόσο δύσκολα θέματά της, συναισθανόμενος την αμάθεια και την απειρία μου. Γι’ αυτό επικαλούμαι τη βοήθεια από [//109] τον Κύριο για μας, για σας και για μένα. Για σας, ώστε να εννοήσετε αμέσως, με συγκαταβατικότητα τα γραφόμενά μου· και για μένα τον ασύνετο, ώστε να εκφράσω με λόγια εκείνο, που είναι σχεδόν αδύνατο να εκφρασθεί με λόγια, εφόσον πρόκειται για τη ζωή του πνεύματος.

Η πίστη είναι δύσκολη για κάθε άνθρωπο που συνήθισε να ζει με τη λογική του. Οφείλουμε όμως να γνωρίζουμε, αφού εξετάσουμε με προσοχή τον εαυτό μας, ότι ο ανθρώπινος νους, όντας άκρως περιορισμένος, δεν είναι ικανός μόνος του να διεισδύει στα μυστήρια του Θεού25.

Προηγείται η πίστη, που26 είναι ασύγκριτα λεπτότερη και τελειότερη και πιο απέραντη από τον νου.

Μόνον αργότερα, με την πνευματική πείρα, ο άνθρωπος φθάνει εκείνο, που και με το νου του αρχίζει να κατανοεί ως αλήθεια. Είναι αδύνατο στον άνθρωπο να το εξηγήσει αυτό, ενόσω δεν γνωρίζει εμπειρικά την πνευματική ζωή.

Έτσι λοιπόν και ο όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης βεβαιώνει ότι η αλήθεια γνωρίζεται με το Πνεύμα. Υπάρχει η χαρισματική αίσθησή της και ως συνέπεια της χαρισματικής αυτής αισθήσεως ακολουθεί στη συνέχεια η κατανόηση και η έκφρασή της με λόγια27.

Κι εσείς αγαπητέ, λέτε: «Αποδέχομαι ότι η Ορθοδοξία είναι η αλήθεια …

αλλά γιατί στο χώρο του πνεύματος και όχι του νου;».

Αγαπημένε εν Χριστώ αδελφέ και πάτερ μου, εμπιστευθείτε το πνεύμα εκείνο.

Ο πειρασμός σας έγκειται στο ότι ο εχθρός σας υποβάλλει συνεχώς το λογισμό ότι χρειάζεται λογική αφομοίωση [//110] της αλήθειας. Αποδίδει σε αυτήν υπεροχή έναντι μιας τυφλής δήθεν πίστεως και μειώνει έτσι τη σημασία της ως το μηδέν. Στην «πέτρα» αυτή προσέκρουσε σχεδόν όλη η  σύγχρονη ανθρωπότητα. Εσείς όμως μην ενδώσετε στην τάση αυτή. Διαφορετικά, όπως σας έγραψα και νωρίτερα και όπως εσείς ο ίδιος τώρα λέτε, ο εχθρός θα σας αφαιρέσει κάθε πίστη. Δεν διαθέτω επαρκείς σωματικές δυνάμεις ούτε μυαλό ούτε χρόνο, για να σας γράψω σχετικά με τη σημασία και τις ιδιότητες της πίστεως, αλλά ούτε και σας είναι αναγκαίο, καθώς ο ίδιος γνωρίζετε γι’ αυτό περισσότερα   από   οποιονδήποτε   άλλον.   Λέτε   ότι   αποφασίσατε   «να ζήσετε

25 Προσθήκη: «Εκεί ισχύει άλλη τάξη πραγμάτων, θεόσδοτη».

26 Προσθήκη: «όντας πνεύμα».

27 Βλ. υποσημείωση 24, σ. 108.

σύμφωνα με τη θέληση και όχι σύμφωνα με τη λογική και το συναίσθημα». Πρέπει να ζήσουμε με πίστη στον Κύριο, με ελπίδα στο έλεός Του, παραδιδόμενοι στο θέλημά Του. Θα μπορούσαμε να ζήσουμε με τη «θέληση», μόνο υπό την έννοια ότι η πίστη μας εξαρτάται από την προαίρεση‐θέληση. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση η πτώση είναι αναπόφευκτη.

Όταν στερεωθείτε στην πίστη, θα ανακαλύψετε στη συνέχεια αμέτρητο αριθμό αποδείξεων σχετικά με την αλήθεια της Ορθοδόξου Εκκλησίας και πίστεως: α) θεολογικού, β) ηθικού, ασκητικού και γ) ιστορικού χαρακτήρα. Τότε θα σας καταστεί αναμφίβολα σαφές ότι η Ορθόδοξη Εκκλησιά διακρίνεται από όλες τις άλλες εκκλησίες σε τρία επίπεδα, γιατί:

α) μόνη αυτή αληθεύει πλήρως στη θεολογία της,

β) μόνη αυτή γνωρίζει το μυστήριο της χάριτος, της αγίας ζωής, και διαφυλάσσει στην πληρότητα τη θεία χάρη, και

γ) είναι η αρχαιότερη, η θεμελιώδης, η βασική, από την οποία αποσχίσθηκαν κατά καιρούς μεγαλύτερα ή μικρότερα τμήματα.

[//111] Σας γράφω για δεύτερη ημέρα· το χέρι μου κουράζεται και γενικά δεν αισθάνομαι απολύτως υγιής.

Προσεύχεσθε για μένα, πάτερ Δαβίδ. Πολλές ελπίδες εναποθέτω στις προσευχές σας. Κι εγώ προσεύχομαι για σας περισσότερο από όλους και πριν  από όλους (για την ώρα). Σας υπόσχομαι ότι θα προσεύχομαι για σας ως τον τάφο και, αν ο Κύριος δώσει σε μένα τον άθλιο τέτοια χάρη, τότε και μετά το θάνατό μου θα προσεύχομαι για σας, ως την πιο αγαπητή και συγγενή σε μένα ψυχή.

*

Με χαρά επίσης προσεύχομαι για τη μητέρα σας που υποφέρει και για τη μοναχή αδελφή σας. Ποιός ξέρει, ίσως ο Κύριος μας αξιώσει να δούμε και τη δική τους προσέλευση σε μας. Αυτό όμως είναι μεγάλο έργο και εναπόκειται στα  χέρια του Θεού. Να προσεύχεσθε γι’ αυτό. Αν και δεν μπορείτε ακόμη να προσευχηθείτε με πλήρη πεποίθηση, μην ταράζεσθε γι’ αυτό. Να προσεύχεσθε. Να προσεύχεσθε και για τη Ρωσία και για όλη την Εκκλησία και για όλους τους ανθρώπους. Αυτή είναι η κλήση σας, τέτοια η διακονία σας, ως ιερέως του Θεού, να προσφέρετε δεήσεις για όλον τον κόσμο.

*

Απομένει ακόμη λίγο χαρτί. Θα συγκεντρώσω δυνάμεις μου και τελειώνοντας θα γράψω ότι, αν επιβαρύνθηκε η ψυχή σας με τις επικρίσεις και την ασύνετη πολυλογία μου, συγχωρείστε με.

Με προσευχή και φόβο Θεού αναλογισθείτε καλά σε τί συνίσταται κατ’ ουσίαν η πραγματική (όχι εκείνη της φαντασίας ή της ονειροπολήσεως) πνευματική ζωή. Ζώντας μέσα στο σώμα δεν μπορούμε να διαμένουμε σταθερά σε τέτοια χάρη, ώστε να αισθανόμαστε τους εαυτούς μας αθάνατους, έχοντας υπερνικήσει το θάνατο και αναστηθεί πριν ακόμη πεθάνουμε (ΔΠ).

Οφείλουμε να γνωρίζουμε, πότε είμαστε με τον Θεό [//112] και πότε απομακρυνόμαστε από Αυτόν. Είναι ανάγκη να γνωρίζουμε, τί πρέπει να κάνουμε κάθε ημέρα για να μένουμε στον Θεό και πώς να Τον προσεγγίζουμε28.

Να δώσει ο Θεός να εννοήσετε ότι, όταν είμαστε με το νου  συγκεντρωμένοι στην καρδιά με προσευχή, με μνήμη Θεού, αυτό αποτελεί δωρεά της χάριτος του Θεού. Είναι ο αρραβώνας της μέλλουσας ζωής, η οποία  εκτείνεται πέρα από την ύλη, χωρίς σχήμα και χρώμα29.

«Πνεύμα ο Θεός»30, και η λατρεία Του είναι πνευματική, δηλαδή ξένη προς την ύλη και προς όσα την χαρακτηρίζουν.

Για σας όμως το καλύτερο απ’ όλα προς το παρόν είναι να γνωρίζετε ότι, όταν ταπεινωνόμαστε, όταν μετανοούμε αληθινά, όταν έχουμε κατάνυξη, τότε, χωρίς οι ίδιοι να το αντιλαμβανόμαστε, μένουμε στον «έσω» άνθρωπο, στην αλήθεια, στον Θεό. Αντίθετα όταν διαχέεται ο νους μας, αυτό γίνεται από κενοδοξία, από λήθη και άγνοια. Τότε απομακρυνόμαστε από τον Θεό.

[//113] Η υπερηφάνεια είναι η ρίζα όλων των κακών. Να φοβάσθε να παρατηρείτε τον εαυτό σας, γιατί έχετε αυτή τη συνήθεια (δηλαδή το πάθος) να σκέφτεστε: «Για ποιόν λόγο είμαι εγώ εδώ; Τι κάνω; Νά, δεν αισθάνομαι τον εαυτό μου Ορθόδοξο (σύντομα όμως θα τον αισθανθείτε). Νά ποιος είμαι. Νά,  για μένα ομιλούν, γράφουν. Νά η σκια μου. Νά τι γένια έχω.  Νά,  με κακολογούν» κ.ο.κ. Συγχωρείστε με και μη θυμώσετε μαζί μου για τα αστεία αυτά.

Συχνά ζητώ από τον Κύριο και τη Θεομήτορα να με ελεήσουν χάρη των ευχών σας, και τώρα από σας να με ευλογήσετε με αγάπη.

Ο αφοσιωμένος σε σας νεώτερος και ανάξιος εν Χριστώ αδελφός σας.

o αμαρτωλός ιεροδιάκονος Σωφρόνιος Υ.Γ. Ο σεισμός ακόμη συνεχίζεται. Η αλήθεια είναι ότι οι δονήσεις του εδάφους γίνονται σε αραιότερα διαστήματα και έχουν μικρότερη ένταση. Ωστόσο θα ήταν καλύτερα, αν ο Κύριος σπλαγχνιζόταν εμάς τους αμαρτωλούς και απομάκρυνε      τη                       δίκαιη          οργή      Του. Οι                           πληροφορίες           που    σας έδωσα                στο προηγούμενο γράμμα αποδείχθηκαν, όπως φαίνεται, εσφαλμένες. Τώρα όμως

28 Προσθήκη: «Ο αγώνας της πίστεως κατά τον καιρό της εγκαταλείψεώς μας από τη χάρη είναι αναπόφευκτος. Η πίστη μας επί μακρόν θα υποβάλλεται σε πειρασμό».

29 Περιέχει το ακόλουθο απόσπασμα, χωρίς ημερομηνία και αρίθμηση, το οποίο θεωρήσαμε κατάλληλο να τοποθετηθεί ως προσθήκη στο παρόν γράμμα: «Από το γράμμα σου μπορεί κάποιος να σκεφθεί ότι οι Ρωμαιοκαθολικοί ονομάζουν νοερά προσευχή τη διανοητική καταφυγή στον Θεό, χωρίς προφορική έκφραση λόγων, όπως επίσης και τους διαλογισμούς περί Θεού και θείων πραγμάτων. Εμείς όμως με τον όρο νοερά προσευχή κατανοούμε τη στάση του  νου στην καρδιά ενώπιον του Θεού, που μπορεί να συνοδεύεται με αίσθημα ευγνωμοσύνης, δοξολογίας ή φόβου, δεήσεως ή μετανοίας. Όλοι όμως οι διαλογισμοί, οι σκέψεις του νου, εγκαταλείπονται, όταν ο νους στέκει με προσοχή στην καρδιά και παρακολουθεί την κατάστασή της, εκείνο που τελείται σε αυτή· βλέπει ταυτόχρονα τον εχθρό που ζυγώνει και με αιχμηρό μαχαίρι, ή σαν με φλόγα, τον αποκρούει με το όνομα του Κυρίου Ιησού».

30 Ιωάν. 4,24.

δεν γνωρίζω καθαρά, εφημερίδες δεν διάβαζα και είναι αδύνατο να εμπιστευθεί κανείς τις φήμες των μοναχών.

ιεροδιάκονος Σωφρόνιος