ΟΨΩΜΕΘΑ ΤΟΝ ΘΕΟΝ

 

 

 

Εισαγωγή

Ο αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος (1896‐1993) είναι γνωστός στον Ορθόδοξο κόσμο από τα συγγράμματά του «Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης», «Οψόμεθα  τον Θεόν καθώς εστι», «Περί Προσευχής», «Άσκησις και θεωρία», «Περί Πνεύματος και ζωής» κ.α. Μερικά μάλιστα από αυτά, όπως «Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης», έχουν χαρακτηρισθεί ως κλασικά ορθόδοξα έργα του  εικοστού  αιώνα. Για όσους γνώρισαν, έστω και εν μέρει, την πνευματική κληρονομιά του Γέροντος Σωφρονίου, κάθε λόγος γι’ αυτή μπορεί να φανεί περιττός. Τα κείμενά του αποτελούν μαρτυρία για τον πνευματικό πλούτο της εμπειρίας του ιδίου του Γέροντος, όπως και του διδασκάλου του αγίου Σιλουανού, που ανακεφαλαιώνουν την μακραίωνη παράδοση της Εκκλησίας.

Η οδός της ζωής του Γέροντος Σωφρονίου καλύπτει σχεδόν όλον τον περασμένο αιώνα. Οι βασικοί σταθμοί της πνευματικής του αναπτύξεως συμπίπτουν, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, με την πορεία της ανθρωπότητος του 20ου αιώνα. Ο λόγος του, αμετάθετο πνευματικό στήριγμα για πολλές γενεές, παρέχει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα, που ανακύπτουν από τις αντιφάσεις, τις συγκρούσεις και τις τραγωδίες της σύγχρονης ζωής.

Οι επιστολές του προς τον Δαβίδ Μπάλφουρ, που περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό, είναι τα πρώτα πνευματικά κείμενα του Γέροντος Σωφρονίου. Τα χρόνια της ζωής του που προηγήθηκαν της  αλληλογραφίας  χαρακτηρίζονται από την έντονη αναζήτηση του Θεού, του Θείου Απολύτου. Ποτέ δεν έπαψε να αναζητά τον τρόπο υπερβάσεως των ορίων της πρόσκαιρης ζωής, αφού σύμφωνα με το λόγο [//16] του, «το πνεύμα του ανθρώπου δεν αποδέχεται την ιδέα του

θανάτου»1. Ο ίδιος ο Γέροντας έγραψε για την κατάσταση που βίωσε την περίοδο εκείνη: «Όλο μου το είναι συγκεντρωνόταν στην αναζήτηση διεξόδου από τα στενά πλαίσια του χρόνου και του χώρου»2 στη γνώση του Αιωνίου και του Απολύτου. Ήδη, όταν βρισκόταν ακόμη στο Παρίσι, είχε εγγραφεί στο Θεολογικό Ινστιτούτο του αγίου Σεργίου, προκειμένου να κατανοήσει βαθύτερα τη χριστιανική διδασκαλία. Ωστόσο οι σπουδές στο Ινστιτούτο, δεν μπόρεσαν να ικανοποιήσουν τη δίψα του για θεογνωσία. Για το λόγο αυτόν το 1925 αναχώρησε για τον Άθω, όπου έγινε δεκτός στην αδελφότητα της Ι. Μονής του αγίου Παντελεήμονος. Η έντονη εσωτερική αναζήτηση κατά τους χρόνους που προηγήθηκαν είχε προετοιμάσει το έδαφος για την πρόσληψη του μέγιστου πνευματικού φαινομένου της εποχής μας, του αγίου Σιλουανού (1866‐1938). Ο γέροντας Σωφρόνιος μπόρεσε να κατανοήσει και να εκτιμήσει, όσο κανένας άλλος, την αξία της θεόσδοτης αποκαλύψεως, που αξιώθηκε να λάβει ο γέροντας Σιλουανός: «Κράτα το νου σου στον άδη και μην απελπίζεσαι»3. Όπως γράφει ο γέροντας Σωφρόνιος, αυτό αποτέλεσε αληθινά ιστορικό γεγονός, που επηρέασε ολόκληρη την εποχή μας: «Η αρχή της νίκης, η έξοδος προς την παγκόσμια αγάπη»4. Μολονότι ο άγιος Σιλουανός ήταν άνθρωπος ολιγογράμματος, κατάφερε να επιλύσει τα βαθύτερα [//17] προβλήματα της ζωής, στα οποία ακόμη και η θεολογική διανόηση στο Παρίσι αδυνατούσε να απαντήσει. Τώρα ο Γέροντας Σιλουανός είναι ευρύτατα γνωστός, δοξάζεται από την αγία Ορθόδοξη Εκκλησία, και τιμάται σε όλον τον κόσμο. Το 1987 συγκαταλέχθηκε στη χορεία των αγίων.

Ο γέροντας Σωφρόνιος, με τη σεμνότητα που τον χαρακτήριζε, δεν ήθελε, όσο ζούσε, να διαβαστούν τα γράμματα αυτά από άλλους, καθώς μέσα από αυτά αποκαλύπτονται πολλά βαθειά προσωπικά βιώματα. Αργότερα ομολογούσε  στον Μπάλφουρ: «Από απειρία έγραφα σε σένα για τον εαυτό μου, για όσα σκεφτόμουν και ζούσα· για το πώς ο ίδιος πάλευα ενάντια στο ένα ή το άλλος πάθος … Κυρίως αυτή η απειρία ή, με άλλα λόγια, η αρχή μόνο της πείρας μου χαρακτηρίζει ακριβώς όλη εκείνη την περίοδο της εν προσευχή σχέσεώς μου μαζί σου. Τώρα δεν θα έγραφα πολλά από εκείνα που επέτρεψα τότε στον εαυτό μου. Το παρελθόν όμως ως «γεγονός» δεν διαγράφεται από τη ζωή. Μπορούμε να το καλύψουμε με τη μετάνοια, να το καταστήσουμε ανίσχυρο απέναντι στην αιωνιότητα, αλλά ως ιστορικό γεγονός μένει οριστικώς αμετάβλητο. Δεν είμαι, βέβαια, ο πρώτος στον οποίο έλαχε να αισθανθεί ντροπή για το παρελθόν του,

1 Αρχιμ. Σωφρονίου, Письма в Россию (Γράμματα στη Ρωσία), Μόσχα 1997, σ. 19 (στα ρωσικά).

2 Αρχιμ. Σωφρονίου, Письма в Россию (Γράμματα στη Ρωσία), Μόσχα 1997, σ. 22 (στα ρωσικά).

3 Αρχιμ. Σωφρονίου, Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, Έσσεξ Αγγλίας 2003, σσ. 49, 370, 517,

546.

4 Αρχιμ. Σωφρονίου, Γράμματα στη Ρωσία, σ. 28.

για κάποιον άκαιρο λόγο που είπε ή έγραψε. Αλλά και σε αυτό βρίσκω  ήδη κάποια ικανοποίηση, ότι έστω και στα χρόνια που ακολούθησαν μου δόθηκε η ευκαιρία να αναλογισθώ τα λάθη που έκανα νωρίτερα»5.

Το Ευαγγέλιο λέει: «Ου δύναται πόλις κρυβήναι επάνω όρους κειμένη»6. Γι’ αυτό θα ήταν ανάρμοστο να αποκρύψουμε το θησαυρό που περικλείεται στα γράμματα [//18] αυτά, να θάψουμε στη γη το «τάλαντο» της πνευματικής αυτής σοφίας7 ή να ανάψουμε λύχνο και να τον τοποθετήσουμε «υπό τον μόδιον»8, παραδίδοντας στη λήθη λόγο εμπνευσμένο από το Πνεύμα του Θεού. Προτάξαμε το λόγο που παρήγγειλε ο Κύριος: «Ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσι τον Πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς»9. Ο βαθιά προσωπικός χαρακτήρας και η «άπειρη» ειλικρίνεια, που χαρακτηρίζουν τις επιστολές του, αντανακλούν με αλάθητο τρόπο την εσωτερική ζέση του πνεύματος του νεαρού τότε ασκητού Σωφρονίου. Αποκαλύπτουν εν μέρει τα μυστικά της καρδιάς του, που κατακλύζεται από το πυρ της αγάπης του προς τον Χριστό. Διαβάζοντάς τα ο καθένας μπορεί να αντλήσει κάτι ψυχικά ωφέλιμο, να ενισχυθεί στην πίστη και να γευθεί πνευματική παρηγοριά. Δύσκολα μπορεί κάποιος να εκλάβει τις εκδιδόμενες επιστολές ως μέσο γενικής ποδηγετήσεως στην πνευματική ζωή. Άλλωστε ο ίδιος ο Γέροντας παρατηρεί: «… ό,τι γράφεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο και κάτω  από ειδικές συνθήκες … από κάθε άποψη προοριορίζεται για κάποια μεταβατική περίοδο»10. Ουσιαστικά το περιεχόμενο των επιστολών ανταποκρινόταν στις τρέχουσες πνευματικές ανάγκες του παραλήπτη τους, του Δαβίδ Μπάλφουρ. Παρόλα αυτά στις επιστολές του Γέροντος Σωφρονίου ενυπάρχει ολόκληρη η θεολογία του. Δηλαδή ήδη στη νεαρή αυτή ηλικία είχε διαμορφωθεί η άρτια δογματική συνείδησή του. Η ιδιαίτερη όμως αξία των επιστολών έγκειται στο ότι παρουσιάζει τη θεολογία του με ποιμαντική προοπτική. Την διατυπώνει σε [//19] άμεση σχέση με τα ερωτήματα του παραλήπτη τους, που εκφράζει την προβληματική της Δύσεως. Κρίνοντας πλέον εκ των υστέρων, βλέπουμε ότι η θαυμαστή Πρόνοια του Θεού προετοίμασε τον Γέροντα για τον μετέπειτα διάλογό του με τη Δύση, όπου κατόρθωσε να δώσει καίριες απαντήσεις στις πνευματικές αναζητήσεις της.

5 Επιστολή (31 Οκτωβρίου 1961).

6 Ματθ. 5,14.

7 Βλ. Ματθ. 25,18.

8 Βλ. Ματθ. 5,15.

9 Ματθ. 5,16.

10 Επιστολή 18 (Απρίλιος 1934). Βλ. σ. 240.

Δαβίδ Μπάλφουρ

Ο Δαβίδ Μπάλφουρ γεννήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 190311. Οι γονείς του, άγγλοι διανοούμενοι, αμέσως μετά τη γέννηση του υιού τους ασπάσθηκαν τον Καθολικισμό. Αυτό επηρέασε από πολλές απόψεις τη θρησκευτική πορεία του νεαρού τότε Δαβίδ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του σε καθολικό σχολείο αισθάνθηκε μέσα του την κλήση προς την ιερωσύνη και το μοναχισμό. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στη Ρώμη το 1922 προσήλθε ως δόκιμος στο καθολικό μοναστήρι των Βενεδικτίνων στο Farnborough, κοντά στο Λονδίνο. Από τα πρώτα χρόνια της πνευματικής του ανάπτυξης ενδιαφέρθηκε για τον ορθόδοξο μοναχισμό και το 1926 εισήλθε στο Βελγικό μοναστήρι της Chevetogne, όπου οι ακολουθίες τελούνται κατά το δυτικό και το ανατολικό [//20] τυπικό. Εκεί έδωσε τις μοναχικές υποσχέσεις του και αργότερα χειροτονήθηκε ιερέας.

Η θεία κλήση

Το 1932 ένα γεγονός ανέτρεψε όλη τη ζωή του Δαβίδ Μπάλφουρ: Επισκέφθηκε το Άγιον Όρος για να μελετήσει μερικά χειρόγραφα. Εκεί η συνάντησή του με τον γέροντα Σιλουανό και τον π. Σωφρόνιο θα αποβεί καθοριστική. Όταν ο Μπάλφουρ έφθασε στο μοναστήρι του αγίου Παντελεήμονος, ο πρώτος που συνάντησε στην παραλία, μόλις κατέβηκε από τη βάρκα, ήταν ο γέροντας Σιλουανός. Αυτός τον οδήγησε στον ξενώνα. Στο δρόμο, όπως θυμόταν αργότερα ο γέροντας Σιλουανός, είχε συνεχώς την επιθυμία να  πει στον Μπάλφουρ: «Προσεύχεσθε και ο Κύριος θα σας φωτίσει»! Ωστόσο δεν αποφάσισε τότε να εκφράσει αυτές τις σκέψεις. Η επιθυμία όμως αυτή όχι μόνο δεν υποχωρούσε, αλλά και αυξανόταν. Αργότερα, όταν ο Γέροντας κατανόησε  ότι επρόκειτο για θέλημα Θεού, αποφάσισε να καλέσει τον Μπάλφουρ, που από καιρό βασανιζόταν με αναποφασιστικότητα και αμφιβολίες που ήθελε να λύσει με το νου του, δηλαδή σύμφωνα με τη συνηθισμένη για τον σύγχρονο άνθρωπο λογική της σφαιρικής ανάλυσης. Οι απλοί αυτοί και ουσιαστικά κοινοί λόγοι αποτέλεσαν γι’ αυτόν αποκάλυψη: Του υποδείκνυαν την οδό για την επίλυση βασανιστικών αμφιβολιών, οδό αποφασιστική, αν και ταυτόχρονα ίσως υπερφυσική. Μετά την αναχώρηση του Μπάλφουρ από τον Άθω, και άλλος μεγαλόσχημος μοναχός της Μονής του αγίου Παντελεήμονος, που ζούσε «στην έρημο», σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από τη Μονή, έλεγε ότι καθ’ όλη τη διάρκεια   της  παραμονής  του  είχε   πολύ   δυνατή   την  επιθυμία   να   του   πει:

11 Στην πρώιμη περίοδο της ζωής του Δ. Μπάλφουρ και της μεταστροφής του στην Ορθοδοξία αναφέρεται η μοναχή Σιλουανή Соболева στο βιβλίο της, Три Встречи (Τρεις συναντήσεις), Μόσχα 1997, σσ. 76‐83 (στα ρωσικά). Στη διήγησή της ωστόσο απαντούν μερικές ιστορικές ανακρίβειες. Έτσι, ονομάζοντας τον Δαβίδ «λόρδο», προφανώς τον ταύτισε με το λόρδο Μπάλφουρ, τον γνωστό πολιτικό των αρχών του 20ου αιώνα, ενώ ο Δαβίδ είχε κατώτερη  κοινωνική προέλευση. Επιπλέον, η περήφημη διήγηση ότι ο Δ. Μπάλφουρ «προσέφερε πολλά χρήματα στον Πάπα Ρώμης και ίδρυσε το μοναστήρι της Chevetogne για τον αγώνα ενάντια στην Ορθοδοξία», δεν ευσταθεί, σύμφωνα πάντα με τα ιστορικά δεδομένα.

«Δεχθείτε την Ορθοδοξία, εγκαταλείψτε τον Καθολικισμό»! [//21] Ο π. Σωφρόνιος στη συνέχεια ρώτησε τον μεγαλόσχημο αυτόν μοναχό:

-   Γιατί είχατε τέτοια επιθυμία; Τόσοι επισκέπτες καταφθάνουν στη Μονή μας, και Καθολικοί και Προτεστάντες και άλλοι. Παρόλα αυτά οι μοναχοί μας  δεν συνηθίζουν να επικοινωνούν με τους επισκέπτες και γενικά με τους ξένους, πόσο μάλλον με τους ετεροδόξους.

Ο ερημίτης απάντησε:

-   Είδα τον Μπάλφουρ στην Εκκλησία και τον αγάπησα· λυπήθηκα που δεν είναι Ορθόδοξος και προσευχήθηκα γι’ αυτόν. Και να, έτσι ένοιωσα την επιθυμία να του μιλήσω, για να ασπασθεί την Ορθοδοξία.

Υπήρξαν και άλλοι μοναχοί με παρόμοια επιθυμία και πολλοί προσευχήθηκαν γι’ αυτόν. Ο ίδιος ο π. Σωφρόνιος δεν έπαυσε να προσεύχεται  για τον Μπάλφουρ ημέρα και νύχτα κατά τη διάρκεια αρκετών μηνών.  Δεν έπαυε να τον αναφέρει στην προσευχή του, ακόμη και όταν τελούσε τον κανόνα του ή διάβαζε ακολουθίες ή διακονούσε στο ναό. Ανέλαβε επίπονο αγώνα προστασίας του Δαβίδ με την προσευχή και πονούσε πολύ στην ψυχή του γι’ αυτόν, αλλά ο Κύριος τον αντάμειψε με μεγάλη χαρά.

Ο ιερομόναχος Πινούφριος, μετά την αναχώρηση του Μπάλφουρ, ρωτούσε τον π. Σωφρόνιο γι’ αυτόν. Ο π. Σωφρόνιος δεν του διηγήθηκε τίποτε για τον Μπάλφουρ, του ζήτησε μόνο να προσευχηθεί γι’ αυτόν, επειδή και ο Μπάλφουρ φεύγοντας παρακάλεσε όλους τους μοναχούς να τον μνημονεύουν στις προσευχές τους. Ο π. Πινούφριος απάντησε αρχικά με απογοήτευση:

-   Τι λοιπόν, θα προσευχόμαστε και για τους Καθολικούς; Αυτοί μας είναι ξένοι· μακάρι όλους να μας σώσει ο Θεός!

Ωστόσο άρχισε να προσεύχεται … Μερικές ημέρες αργότερα, όταν συνάντησε τον π. Σωφρόνιο, διηγόταν:

[//22] ‐ Ο Μπάλφουρ είναι εξαιρετικός άνθρωπος … φαντασθείτε, μετά την παράκλησή σας τη νύχτα, στον κανόνα, άρχισα να προσεύχομαι γι’ αυτόν, και ξαφνικά η προσευχή αυτή γινόταν με κάποιον ιδιαίτερο τρόπο, και έτσι κυρίευσε την καρδιά μου, ώστε όλες αυτές τις ημέρες και στο κελλί και στην Εκκλησία προσεύχομαι αποκλειστικά γι’ αυτόν.

Ο π. Σωφρόνιος σιώπησε. Ευχαρίστησε τον Θεό για τη θαυμαστή Του πρόνοια. Διηγήθηκε όλα αυτά στον γέροντα Σιλουανό, και ο Γέροντας  επανέλαβε πολλές φορές: «Ο Μπάλφουρ μεταστράφηκε στην Ορθοδοξία με θαύμα».

Αργότερα ο π. Σωφρόνιος, όταν θυμόταν εκείνες τις ημέρες έγραφε: «Πολύ απέχω ακόμη από το να γνωρίζω όλα τα σχετικά με τον Δ. Μπάλφουρ … αλλά μου είναι γνωστά αρκετά, ώστε να διακρίνω, με πόσο θαυμαστό τρόπο η χάρη  του Θεού ενεργεί ταυτόχρονα στις καρδιές πολλών ανθρώπων … ίσως με σκοπό, ό,τι δεν κάνει ο ένας, να το κάνει ο άλλος· ίσως για να προσελκύσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων στο θείο έργο του Χριστού, στο έργο της λυτρώσεως και της σωτηρίας του κόσμου· ίσως για να μας συνδέσει όλους μας με τον ισχυρό σύνδεσμο της αγάπης … ίσως γιατί η Αγάπη του Θεού δεν είναι χωρίς

δικαιοσύνη … εγώ όμως νομίζω ότι όλα αυτά που απαριθμώ δεν εξαντλούν την ατελεύτητη σοφία και πρόνοια του Θεού για μας»12.

[//23]

Η αποδοχή της Ορθοδοξίας

Τόσο ισχυρό και βαθύ υπήρξε το βίωμα που έζησε ο Μπάλφουρ χάρη στην πρόνοια του Θεού, ώστε να αισθανθεί την ανάγκη να ασπασθεί την Ορθοδοξία. Από εκείνη ακριβώς τη στιγμή ξεκίνησε αδελφική αλληλογραφία μεταξύ αυτού και του π. Σωφρονίου. Χειραγωγούμενος από την πνευματική καθοδήγηση του π. Σωφρονίου και τις πατρικές συστάσεις του γέροντος Σιλουανού ο Μπάλφουρ ασπάσθηκε την Ορθοδοξία στις 12 Σεπτεμβρίου του 1932 και του αναγνωρίσθηκε η ιερατική του ιδιότητα. Αυτό έλαβε χώρα στη Λίτβα (Λιθουανία). Ο Μητροπολίτης Ελευθέριος, έξαρχος του Πατριαρχείου Μόσχας στη Δυτική Ευρώπη, τον δέχθηκε σε κανονική κοινωνία με την Εκκλησία. Τόπος της νέας διακονίας του ορίσθηκε το μετόχι των Τριών Ιεραρχών στο Παρίσι (Rue Pétel).

Εκεί έδωσε τις μοναχικές υποσχέσεις, αλλά πλέον ως ορθόδοξος ιερεύς. Εκάρη μοναχός από τον αρχιεπίσκοπο Βενιαμίν. Κατά την κουρά του έλαβε το όνομα Δημήτριος και η πνευματική του καθοδήγηση ανατέθηκε στον γέροντα Σιλουανό.

Δοκιμασίες

Αμέσως μετά την κουρά άρχισαν οι πειρασμοί, που υπέβαλαν σε  δοκιμασία την πιστότητα του Μπάλφουρ στις μοναχικές υποσχέσεις και γενικά στην ορθόδοξη πίστη του. Με τον διορισμό του αρχιεπισκόπου Βενιαμίν ως εξάρχου Αμερικής ανατέθηκε στον π. Δημήτριο νέα υπακοή, να συνοδεύσει τον αρχιερέα του με την ιδιότητα του γραμματέα και μεταφραστή στις Η.Π.Α.

[//24] Γρήγορα έγινε μάρτυρας της διενέξεως μεταξύ των δικαιοδοσιών των δύο ιεραρχών, του Μητροπολίτη Βενιαμίν (του Πατριαρχείου Μόσχας) και του Μητροπολίτου Πλάτωνος (της Υπερορείου Εκκλησίας). Το σκάνδαλο αυτό αποτέλεσε σοβαρή δοκιμασία για την αδύναμη ακόμη πίστη του. Μετά την επιστροφή του στην Ευρώπη ο Μπάλφουρ πέρασε έξι μήνες στο Λονδίνο με την ελπίδα να ιδρύσει ενορία, αλλά δεν το κατόρθωσε.

Το φθινόπωρο του 1935, αναζητώντας πνευματικό λιμάνι, ο π. Δημήτριος επισκέφθηκε για δεύτερη φορά τον Άθω, όπου και πέρασε έξι μήνες σε αυστηρή απομόνωση. Αλλά και πάλι η ελπίδα του διαψεύστηκε: οι αγιορείτες δεν αναγνώριζαν ούτε το βάπτισμά του ούτε ακόμη περισσότερο το ιερατικό του αξίωμα. Μετά από όλα αυτά οι πολιτικές αρχές τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τον Άθω.

12 Απόσπασμα από το γράμμα του π. Σωφρονίου στον επίσκοπο Βενιαμίν. Το γράμμα δεν διασώθηκε. Αποκαταστάθηκαν μερικά αποσπάσματα χάρη στις σημειώσεις που κράτησε ο ίδιος ο Δ. Μπάλφουρ.

Ρήξη

Δεν είναι δύσκολο να μαντέψουμε τί διαδραματιζόταν στην ψυχή του π. Δημητρίου. Η απαγοήτευση, η κούραση από τις αδιάκοπες πνευματικές περιπλανήσεις, οι διωγμοί και οι ξενιτείες τον ανάγκασαν να αναζητήσει τόπο για «σταθερή» διακονία. Αυτό τον οδήγησε σε πνευματική ρήξη με τον Γέροντά του, τον Γέροντα Σιλουανό. Έτσι περιφρόνησε τη συμβουλή του να επιστρέψει  στο Παρίσι και να μεταβεί έπειτα στην Αγγλία, για να κηρύξει εκεί την Ορθοδοξία. Στο γράμμα του προς τον π. Σωφρόνιο έγραφε: «Να εύχεσθε για μένα, να μη με κατακρίνετε και να έχετε υπόψη ότι θα προσπαθήσω να εκπληρώσω την εντολή να μεταβώ και να κηρύξω στην Αγγλία. Για τους τρόπους όμως προετοιμασίας, την εποχή και τα μέσα εκπλήρωσης της εντολής, αποφάσισα τελικά να κρίνω ο ίδιος, ακολουθώντας τη συμβουλή της εκκλησιαστικής αρχής και των πνευματικών εκείνων που ο Θεός θα μου στείλει εδώ που [//25] είμαι … Θα σας συμβουλεύομαι και προτίθεμαι να δεχθώ μια γενική γραμμή καθοδηγήσεως, αλλά δεν μπορώ τίποτε περισσότερο. Δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιώ τον Γέροντα ως μαντείο»13. Σε αυτό ο γέροντας Σιλουανός απάντησε: «Ώστε συγκρίνει τις προσευχές μας με μαντείο; Τόσο φθηνά μας εκτίμησε. Ας ζήσει κατά το θέλημά του. Η πείρα θα τον διδάξει. Έχασε την πίστη, και χωρίς πίστη όφελος δεν θα υπάρξει»14. Αργότερα ο Μπάλφουρ έλεγε: «Αν ενεργούσα σύμφωνα με την συμβουλή του Γέροντα, η ζωή μου θα κυλούσε διαφορετικά»15. Για την παρακοή του στον γέροντα Σιλουανό ένιωθε ο  Μπάλφουρ βαθειά μεταμέλεια ως τις τελευταίες ημέρες της ζωής του.

Παίρνοντας τη μοίρα «στα χέρια του», αποφάσισε να παραμείνει στην Αθήνα. Στην αρχή όλα εξελίσσονταν κατά κάποιον τρόπο ευνοϊκά. Εντάχθηκε στην αδελφότητα της Ιεράς Μονής Πεντέλης κοντά στην Αθήνα, προχειρίσθηκε σε πνευματικό, αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών με άριστα, ανυψώθηκε στο βαθμό του αρχιμανδρίτη και διορίσθηκε προϊστάμενος στο ναό του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» των Αθηνών. Προικισμένος με σπάνιο μουσικό ταλέντο, κατάφερε να οργανώσει εκεί επαγγελματική εκκλησιαστική χορωδία. Τα    μέλη    της    βασιλικής    οικογένειας,    κατά    τις    επισκέψεις    τους    στον

«Ευαγγελισμό», συχνά παρακολουθούσαν τις ακολουθίες στο ναό του νοσοκομείου, καθώς τα προσέλκυε η συγκροτημένη υμνωδία του χορού που διηύθυνε ο Μπάλφουρ. Με αυτόν τον τρόπο ο π. Δημήτριος έγινε πρόσωπο οικείο στα μέλη της ελληνικής βασιλικής [//26] οικογένειας, και λέγεται μάλιστα ότι δεχόταν την εξομολόγηση μερικών από αυτά.

Όμως η υπηρεσία του π. Δημητρίου στην Αθήνα έληξε με εξίσου αιφνίδιο τρόπο,  όπως  και  οι  άλλες  πρωτοβουλίες  του.  Αυτή  τη  φορά  το  γεγονός  που

13 Δ. Μπάλφουρ, Επιστολή 1 (7 Απριλίου 1936). Παράρτημα ΙΙ,1. σ. 356.

14 Επιστολή 23 (7/20 Απριλίου 1936), σ. 267.

15 Βλ. Επισκ. Καλλίστου Γουέαρ, «Νεκρολογία» (Obituary: David Balfour),  Sobornost, London 1990, τ. 12, αρ. 1, σ. 55.

απροσδόκητα κλόνισε τη ζωή του ήταν η γερμανική κατοχή του 1941. Λίγες μόνο μέρες πριν την επέλαση των Γερμανών στην Αθήνα, το πρωΐ της 18ης Απριλίου, κατάφερε να πάρει απολυτήριο γράμμα από τον τοπικό Αρχιεπίσκοπο, και το ίδιο βράδυ βρισκόταν με άλλους φυγάδες σε καράβι που έπλεε για την Αίγυπτο.

Η συνέχεια της ζωής του υπήρξε δραματική. Μετά την άφιξή του στο Κάιρο, όντας ήδη γνωστός αρχιμανδρίτης και πνευματικός, αναζητούσε νέο τόπο για να υπηρετήσει την Ορθόδοξη Εκκλησία χωρίς όμως καμιά επιτυχία. Η πίστη του άγγιξε αυτή τη φορά τα όριά της. Ο ίδιος μαρτυρεί: «Έχασα την πίστη ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η μόνη που κατέχει την Αλήθεια σε όλο το πλήρωμά της»16. Αργότερα ο π. Σωφρόνιος έγραφε, έχοντας υπόψη μεταξύ άλλων περιπτώσεων ενδεχομένως και την ιστορία του Μπάλφουρ: «Από τις επαφές που είχα, γνώρισα πολλές περιπτώσεις ανθρώπων για να πεισθώ ότι κάθε υποβιβασμός του χριστιανισμού συνεπάγεται είτε προσωπικές καταστροφές είτε γενικές. Μόνο με τον υποβιβασμό αυτόν μπορούμε ασφαλώς να εξηγήσουμε την απομάκρυνση από τον εκκλησιαστικό περίβολο πολλών προσώπων, που αναζητούν με ειλικρίνεια την παγκόσμια “καθολική” Δικαιοσύνη και την παγκόσμια “καθολική” Αλήθεια. Δεν αναφέρομαι στους διεφθαρμένους, αλλά  σε αυτούς που βαθιά αναζητούν τη λύση των μεγάλων προβλημάτων και μάλιστα την απόλυτη γνώση, φυσική για τον άνθρωπο»17.

[//27] Ύστερα από πέντε μήνες «απραγίας» στο Κάιρο, ξύρισε τα γένια του, έβγαλε το ράσο και διέρρηξε κάθε σχέση με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Μη έχοντας ούτε θέση, ούτε χρήματα, ούτε οικογένεια, ούτε πατρίδα, ούτε, το κυριότερο, πίστη, ο Μπάλφουρ βυθίστηκε σε βαθειά εσωτερική κρίση, από την οποία άρχισε να αναζητά διέξοδο με κάθε θυσία. Αργότερα ο ίδιος χαρακτήριζε τα χρόνια  αυτά ως «χρόνια τέλειας αθεΐας»18. Στο Κάιρο συνέβαινε να ζει σε δωμάτιο, από τα παράθυρα του οποίου φαινόταν το Βρετανικό Προξενείο. Καθώς έβλεπε τους συμπατριώτες του να μπαίνουν και να βγαίνουν από τις πόρτες του Προξενείου, ήταν φυσικό να γεννηθεί μέσα του αίσθημα οίκτου για τον εαυτό του. Σε σύγκριση με τον δικό του αξιοθρήνητο μαρασμό, η ζωή τους έμοιαζε σε αυτόν ευσταθής, συγκροτημένη, γεμάτη βεβαιότητα για την επόμενη ημέρα. Με την επίδραση του εξαδέλφου του, κυβερνητικού υπαλλήλου της Βρετανικής αντιπροσωπείας στην Αίγυπτο, ο Μπάλφουρ άρχισε να αναζητά εργασία στο Προξενείο. Έτρεφε την ελπίδα πως η τέλεια κατοχή πολλών ξένων γλωσσών θα τον βοηθήσει να επιβιώσει.

Έγινε πράγματι δεκτός στις ανιχνευτικές υπηρεσίες του Βρετανικού Στρατού στο Κάιρο και σύντομα προβιβάστηκε στο βαθμό του ταγματάρχη. Κατέχοντας τέλεια την ελληνική γλώσσα, κατέλαβε σύντομα σημαντική θέση

16 Βλ. ο.π.

17 Αρχιμ. Σωφρονίου, Γράμμα στην Μαρία (αδελφή του Γέροντος Σωφρονίου) Семеновие Калашниковой, (24 Αυγούστου 1973). Από το αρχείο της Μονής.

18 Δ. Μπάλφουρ, Επιστολή 5 (8 Απριλίου 1945). Παράρτημα ΙΙ,6. σ. 390.

στο Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών που είχε να κάνει με τις πολιτικές σχέσεις με την Ελλάδα. Το Φθινόπωρο του 1944 διορίσθηκε στην Αθήνα με την ιδιότητα του διπλωματικού εκπροσώπου στην υπηρεσία του Βρετανικού Στρατού.